🌷🌷३. आज्ञार्थी वाक्य      🌷🌷   

वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून आज्ञा, आशीर्वाद, प्रार्थना, विनंती किंवा उपदेश या गोष्टींचा बोध होत असेल तर त्यास आज्ञार्थी वाक्य असे म्हणतात.        

उदाहरणार्थ  

१. मुलांनी चांगला अभ्यास करा.     

२. परमेश्वरा मला चांगली बुद्धी दे.      

🌷🌷४.संकेतार्थी वाक्य     🌷🌷   

वाक्यातील क्रियापदाच्या रूपावरून अमुक केले असते तर अमुक झाले असते अशी अट किंवा संकेत असा अर्थ निघत असेल तर त्यास संकेतार्थी वाक्य असे म्हणतात.          

उदाहरणार्थ  

पाऊस पडला असता तर हवेत गारवा आला असता.

एका वाक्यात किती विधाने असतात त्यावरून वाक्यांचे आणखी तीन प्रकार पडतात.

🌷🌷१. केवलवाक्य    🌷🌷       

ज्या वाक्यात एकच उद्देश्य व एकच विधेय असते त्यास केवल किंवा शुद्ध वाक्य म्हणतात.              

उदाहरणार्थ        

१) आम्ही जातो आमुच्या गावा.  

२) तानाजी लढता लढता मेला.  

३) अलीकडे मी तुम्हाला एकही पत्र लिहिले नाही.  

४) एकदा बागेत खेळताना आमचा कुत्रा काळूराम हौदात पडला.  

५) पांढरे स्वछ दात मुखास शोभा देतात.  

६) शरदाच्या चांदण्यात गुलमोहर मोहक दिसतो.  

७) एके दिवशी युद्ध बंद झाल्याची बातमी येऊन धडकली.           

🌷🌷२.मिश्रवाक्य        🌷🌷   

एक प्रधानवाक्य व एक किंवा अधिक गौणवाक्य गौणत्वसूचक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडून जे एक समिश्र वाक्य तयार होते त्यास मिश्र वाक्य असे म्हणतात.    

उदाहरणार्थ             

१) जे चकाकते, ते सोने नसते.  

२) गुरुजी म्हणाले, की प्रत्येकाने नियमितपणे शाळेत यावे.  

३) आकाशात जेव्हा ढग जमतात, तेव्हा मोर नाचू लागतो.  

४) गुरुजी म्हणाले की एकी हेच बळ  

५) दिव्यत्वाची जेथे प्रचीती तेथे कर माझे जुळती.    

🌷🌷३. संयुक्तवाक्य     🌷🌷

दोन किंवा अधिक केवलवाक्ये प्रधानत्वबोधक उभयान्वयी अव्ययांनी जोडली असता जे एक जोडवाक्य तयार होते त्यास संयुक्त वाक्य असे म्हणतात.           

उदाहरणार्थ        

१) मी रोज सकाळी पहाटे लवकर उठतो व एक तासभर शाळेचा अभ्यास करतो.  

२) सायंकाळी मी क्रीडांगणावर खेळतो किंवा मित्रांसोबत फिरावयास जातो.         

मिश्रवाक्यात एकच वाक्य प्रधान असते, बाकीची सर्व गौण असतात. संयुक्त वाक्यात दोन किंवा अधिक प्रधानवाक्ये असतात.              

गौणवाक्यांचे प्रकार         

नाम वाक्य :-       

दिलेल्या मिश्र वाक्यातील एका वाक्याला 'काय' ने प्रश्न विचारल्यास उत्तर येणारे वाक्य गौण वाक्य असते व प्रश्न विचारलेले वाक्य प्रधान वाक्य असते. असे गौण वाक्य प्रधान वाक्याच्या कर्माचे काम करते व कर्म नेहमी नाम असते म्हणून अशा गौण वाक्यास नाम वाक्य म्हणतात.       

नामाचे कार्य करणा-या गौणवाक्याला नामवाक्य म्हणतात.            

उदाहणार्थ     

१) तो उत्तीर्ण झाला, फार चांगले झाले.  

२) गुरुजी म्हणाले की मुलांनी नेहमी खरे बोलावे.  

३) प्रश्न असा आहे की त्याच्याजवळ पुरेसे पैसे नाहीत.  

४) आम्ही स्पर्धत हरलो ही वार्ता खरी आहे.

५) बाबा म्हणाले की, आज गेलेच पाहिजे.  

६) त्याचा विश्वास आहे, की मला बक्षीस भेटेल.         

🌷🌷क्रियाविशेषणवाक्ये    🌷🌷    

गौण वाक्य जर प्रधान वाक्यातील क्रियापद, क्रियाविशेषण किंवा विशेषण यांच्या बाबतीत स्थळ, काळ, रीत, संकेत, कारण, उद्देश याविषयी माहिती सांगत असेल तर ते क्रियाविशेषण गौण वाक्य होय.            

१) जेंव्हा घाम गाळावा तेंव्हाच खायला भाकरी मिळते - कालदर्शक            

२) जेथे जातो तेथे तू माझा सांगाती - स्थलदर्शक            

३) तुला जसे वाटेल तसे वाग -  रीतीदर्शक         

४) जर प्रामाणिकपणे अभ्यास केला असशील तर उत्तीर्ण होशील - संकेतदर्शक     

५) पावसाळा असला तरी मुले अलीकडे छत्र्या बापरत नाहीत - विरोधदर्शक               

६) तो इतका मोठ्याने बोलला कि त्याचा आवाज बसला - कारणदर्शक           

७) शरीर घाटदार व्हावे म्हणून आम्ही व्यायाम करतो - उद्देशदर्शक           

उदा.             

१) जेथे जावे तेथे गर्दीच असते.

२) तो वाचला, कारण त्याने उडी मारली.

 

🌷🌷शब्दयोगी अव्यय🌷🌷

नामांना जोडून येणा-या अव्ययांना शब्दयोगी अव्यय असे म्हणतात.       

जी अव्यये नाम, सर्वनाम किंवा तत्सम शब्द यांना जोडून येतात आणि त्यांचा (वाक्यातील) इतर शब्दांशी संबंध दर्शवितात त्यांना शब्दयोगी अव्यय म्हणतात.      

शब्दयोगी अव्यव नेहमी एखाद्या नामाला किंवा नामाचे कार्य करणार्‍या शब्दाला जोडूनच येतात.      

शब्दयोगी अव्यय सामान्यतः नामांना जोडून येतात असे असले तरी शब्दयोगी अव्यय क्रियापद आणि क्रियाविशेषण यांनाही कधी कधी जोडून येतात.           

जसे येईपर्यंत, बसल्यावर, जाण्यापेक्षा, बोलण्यामुळे परवापासून, यंदापेक्षा, केंव्हाच, थोडासुद्धा इत्यादी.       

उदा:     

टेबलाखाली   

वरील वाक्यात खाली हा शब्द अव्यय आहे.          

🌷🌷शब्दयोगी अव्ययाचे प्रकार 🌷🌷        

१. कालवाचक  

अ. काल कामाला सुट्टी होती.

आ. मी दररोज अभ्यास करतो.     

वरील वाक्यातील काल, दररोज हे शब्द त्या त्या वाक्यातील क्रिया केव्हा, किती वेळा घडली हे दाखवतात. ही अव्यये क्रिया घडण्याची वेळ किंवा काळ दाखवितात; म्हणून त्यांना कालवाचक क्रियाविशेषण अव्यये असे म्हणतात.         

कालवाचक अव्ययवाचे दोन प्रकार पडतात.  

🌷🌷अ) कालदर्शक :-      🌷🌷

पावेतो, नंतर, आधी, पुढे, पूर्वी इ.           

उदा.

१) आज पावेतो मी आंबा खाल्ला नाही.

२) यापुढे मी जाणार नाही.

३) सकाळनंतर मी तिकडे जाणार आहे.