مشق تاریخ

Forwarded from ناف تهرون - حمیدرضا حسینی

💠میراث ناصرالدین‌شاه برای تهران/ به بهانه سالروز تولد او
🖌حمیدرضا حسینی

۲۶ تیرماه ۱۴۰۴ برابر است با صد و نود و چهارمین سالروز تولد ناصرالدین‌شاه قاجار؛ پادشاهی که داوری عمومی درباره کارنامه فرمانروایی پنجاه ساله‌اش، به‌شدت تحت تأثیر موضوعاتی همچون قتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر، جدایی قطعی هرات از خاک ایران، واگذاری امتیازهای پرحرف و حدیث به اتباع بیگانه، ناکامی چندباره در انجام اصلاحات سیاسی و اداری، و نیز حرمسرای عریض و طویل و خزانه خالی‌کُنِ اوست.

با وجود این، دوره پادشاهی ناصرالدین‌شاه آن‌چنان که بسیار تاریخ‌نگاران دوره پسامشروطه نوشته‌اند، یکسر تیره و تار نبود و می‌توان نقاط روشنی را در آن سراغ گرفت. از میان انبوه کارهای عمرانی که در آن دوره صورت گرفت، می‌توان به ایجاد تأسیسات زیربنایی، به‌کارگیری فناوری‌های نوین، ساخت شمار زیادی ساختمان‌های حکومتی و عمومی، و نیز مرمت بناهای تاریخی در نقاط مختلف کشور اشاره کرد. محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه، وزیر انطباعات دوره ناصری، فهرستی از این اقدام‌ها را در کتاب «المآثر و الآثار» گرد آورده است.

بخش بزرگی از کارهای عمرانی در تهران و خصوصا پس از اجرای طرح توسعه شهر به سال ۱۲۸۴ق/۱۲۴۶ش رخ داد که خود یکی از موفق‌ترین الگوهای توسعه شهری از پایان دوره شاه عباس اول صفوی تا به امروز بوده است. بیش‌وکم همه بناهای حکومتی آن دوره و نیز خانه‌‌ها و بناهایی که توسط اعیان و اشراف ساخته ‌شدند، ترکیب خلاقانه‌ای از هنر و معماری تاریخی ایران و معماری نئوکلاسیک اروپای سده نوزدهم را به نمایش می‌گذاشتند.

بخش بزرگی از میراث هنر و معماری دوره قاجار، به‌ویژه دوره ناصرالدین‌شاه که شاهد بیشترین ساخت و سازها بود، در دوره پهلوی، اغلب عامدانه و بدون دلایل منطقی، تخریب شد. حجم تخریب‌ها به‌قدری زیاد بود که حتی تهیه فهرست کاملی از آن‌ها دشوار به نظر می‌رسد. دروازه‌های دوازده گانه پایتخت؛ میدان توپخانه جدید؛ و بیش از سه چهارم ارگ شاهی، از جمله سردرالماسیه، تکیه دولت، خوابگاه ناصری، مدرسه نظام، سردر عالی‌قاپو، ساختمان‌های وزارت جنگ، مسجد و مدرسه مهدعلیا، ساختمان قدیمی دارالفنون و بخش بزرگی از میدان ارگ، تنها بخشی از یادگارهای دوره ناصرالدین‌شاه بودند که در دوره پهلوی تخریب شدند. به این‌ها باید انبوهی از خانه‌ها، مدارس، مساجد، آب‌انبارها، بازارها و بازارچه‌ها را افزود که با توجیه تعریض معابر یا احداث خیابان‌های جدید ویران شدند. تخریب بناهای تاریخی شهرهای دیگر از جمله تبریز، شیراز و اصفهان حکایتی جدا دارد.

با این حال، میراث معماری دوره ناصرالدین‌شاه، دست‌کم در تهران، آنقدر گسترده و چشمگیر بود که بازمانده آنها همچنان بخش مهمی از میراث فرهنگی و سرمایه گردشگری پایتخت را تشکیل می‌دهد. امروزه اگر میراث دوره ناصری را از تهران بگیریم، با حفره‌ای بس بزرگ و پرنشدنی در میراث شهری و گردشگری روبرو می‌شویم.

تصویر برخی از بناهای تخریب شده دوره ناصری پیوست شده است: https://www.tg-me.com/nafetehroon/2606

هم‌چنین، مجموعه‌ای از نوشته‌های کوتاه با عنوان «تکاپوهای دوره ناصری برای توسعه تهران» را می‌توانید در پیوندهای زیر بخوانید:

1️⃣گفتار اول: آمار مکان‌شماری ۱۲۶۹ قمری

2️⃣گفتار دوم: آمار سرشماری سال ۱۲۸۶قمری

3️⃣گفتار سوم: نقشه‌های سال ۱۲۷۵قمری

4️⃣گفتار چهارم: طرح توسعه تهران

5️⃣گفتار پنجم: ساخت مرکزیت جدید شهری

6️⃣گفتار ششم: ایجاد نهادها و زیرساخت‌های شهری جدید

7️⃣گفتار هفتم: نقشه عبدالغفار نجم‌الدوله

🔺تلگرام و اینستاگرام ناف تهرون @nafetehroon

ناف تهرون - حمیدرضا حسینی

💠تصویر برخی بناهای دوره ناصرالدین‌شاه قاجار که در دوره پهلوی تخریب شدند.

🔺تلگرام و اینستاگرام ناف تهرون @nafetehroon

❤24👍10👎1

1.44K views16:52