دو وبگاه برای تلفظ واژه‌های خارجی

تلفظ اصلی نام کسان و جای‌ها و اسامی خاص خارجی را می‌توانید به زبان‌های گوناگون در این دو وبگاه‌ بشنوید.

1) forvo.com
2) howtopronounce.com

یادآوری: وبگاه دوم با فیلترشکن باز می‌شود.

@Matnook_com

برگی از تاریخ
متنی فارسی از قرن ششم

«سال چهل، به اول سال، از جملۀ خوارج سه کس بودند؛ یکی عبدالرحمن‌بن ملجم و دیگر مبارک‌بن عبدالله و سه‌دیگر عمروبن بکر، و همواره بر علی و معاویه و عمروبن العاص لعنت کردندی. پس گفتند ما خود را به خدای بخشیم و این سه کس را بکشیم که همه فتنه از ایشان است و بر این بایستادند و شمشیرها را زهرآب دادند و میعاد کردند که به رمضان [...] هرکسی یکی را بکشد.

[...] عبدالرحمن دو مرد دیگر را با خود یار گردانید، یکی را نام وردان بود و دیگری را شبیب، و زنی را دوست داشته بود و نام او قطام بود و خارجیه بود و برادرش به حرب نهروان کشته شده بود و عبدالرحمن او را گفت: به زن من باش.
قطام گفتا: تو کابین من نداری.
عبدالرحمن گفتا: کابین تو چیست؟
قطام گفتا: سه هزار درم سیم و غلامی و کنیزکی و خون علی‌بن ابی‌طالب!
عبدالرحمن گفت: این‌همه بدهم و علی را بکشم، و عظیم تیز بگشت بر آن کار.

و روز آدینه، هفدهم ماه رمضان، سحرگاهی هر سه تن سوی مسجد آمدند و چون امیرالمؤمنین علی اندرآمد، هرسه تیغ بزدند و عبدالرحمن شمشیر بر سرش زد و تا نزدیک مغزش برسید. شبیب و وردان هردو بجَستند و عبدالرحمن گرفتار آمد و مردی از پس برفت و وردان را بکشت. پس امیرالمؤمنین علی جعدة‌بن هبیره را فرمود که مردم را نماز کند و حسن را خود وصی کرده بود. پس هم او را فرمود که عبدالرحمن را نگاه دار و اگر من بمیرم، او را قصاص کن و اگر نه، آنچه باید خود کنم. پس عبدالرحمن را گفت: چرا چنین کردی؟
گفت: زیراکه خون تو حلال است، با چندین خون‌ها که تو ریخته‌ای.

بعد از آن، علی روز سوم از جهان بیرون رفت، رضوان‌الله‌علیه، و حسن بر وی نماز کرد و عمرش شصت‌و‌سه سال بود.»

منبع:
مجمل التواریخ و القصص، تصحیح اکبر نحوی (چاپ اول: تهران، انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۹)، ص ۴۴۳
#پرسه_در_متون
۱‌‌۴‌‌۰‌‌۰‌‌‌/‌‌۰‌‌‌۲‌‌/۱‌‌۴‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

شیرازه (کتابخانۀ قرن):
فرهنگ انگلیسی ـ فارسی حییم

گفت‌وگو با حسین سامعی (زبان‌شناس، فرهنگ‌نویس، و استاد دانشگاه اِموری آمریکا) دربارۀ نقش فرهنگ سلیمان حییم در انگلیسی‌دانی ایرانی‌ها

تاریخ گفت‌وگو: ۳۱ فروردین ۱۴۰۱
مجری و تهیه‌کننده: سامِ فرزانه
منبع: وبگاه بی‌بی‌سی فارسی
#منهای_ویرایش
۱‌‌۴‌‌۰‌‌۱/‌‌۰‌‌‌۲‌‌/۰‌۴‌
سید محمد بصام
@Matnook_com

گفت‌وگویی دربارۀ
زبان گفتار و گفتاری‌نویسی
برگزارشده در مرکز فرهنگی شهر کتاب
۳۰ فروردین ۱۴۰۱

سخنرانان:
- حسین معصومی همدانی: زبان شکسته و زبان گفتار
- علی کافی: محاوره‌نویسی در فضای مجازی
- امید طبیب‌زاده: مقایسۀ شکسته‌نویسی در فارسی و انگلیسی
- علاءالدین طباطبایی: گفتار و نوشتار
#گفتاری‌نویسی #زبان‌شناسی
۱‌‌۴‌‌۰‌‌‌۱‌/‌‌‌۰‌‌‌‌۲‌‌‌/‌۰‌۴‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

«روان‌شناسی» یا «روان‌شناختی»؟
به‌مناسبت ۹ اردیبهشت
روز روان‌شناس و مشاور

«روان‌شناسی» برابرنهاد فارسی برای واژۀ انگلیسی psychology (/سایکولوژی/) است که از عبارت یونانی Ψυχολογία گرفته شده‌است. در این عبارت، واژۀ ψυχή (/پسیکه/) به معنای «روح و نفْس» است. ازاین‌رو، در فارسی، به این دانش «علم‌الروح»، «علم‌النفس»، و «معرفةالنفس» می‌گفتند. گویا اولین بار، در سال ۱‌۳۱‌۷، دکتر علی‌اکبر سیاسی واژۀ فارسی «روان» را به‌جای «روح» و «نفْس» به‌کار برد و در پی آن، واژۀ «روان‌شناسی» را نیز ساخت، که رفته‌رفته متداول و پذیرفته شد.

یادآوری:
در فارسی، دانش‌هایی که بخش پایانی‌شان «-شناسی» دارند اسم‌اند. برای تبدیل این اسم‌ها به صفت، بخش پایانی‌شان به «-شناختی» بدل می‌شود. بنابراین «روان‌شناسی» اسم است و صفتِ آن «روان‌شناختی» است. مثال:
- اسم (در ترکیب اضافی): دانش روان‌شناسی، انجمن زبان‌شناسی، و ...؛
- صفت (در ترکیب وصفی): اختلالات روان‌شناختی، مطالعات زبان‌شناختی، و ... .
‌۱۴‌‌۰۰‌‌/‌۰‌‌۲‌/‌‌‌۰‌‌‌۹‌
‌سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

برنامۀ کاربردی «واژه‌یاب»
آفلاین و برای اندرویدی‌ها

دارای لغت‌نامۀ دهخدا، فرهنگ فارسی معین، فرهنگ فارسی عمید، فرهنگ واژه‌های مترادف و متضاد، فرهنگ واژه‌های فارسی سره، فرهنگ نام‌ها و برخی گویش‌ها، واژه‌های مصوب فرهنگستان، فرهنگ انگلیسی به فارسی، و ... .

سید محمد بصام
@Matnook_com

«-ی» نکره را بنویسیم!

اگر واژه‌ای پایان‌یافته به i باشد (مانند «ایرانی» و «کشتی») و پس از آن نیز «-ی» نکره بیاید، به این صورت نوشته می‌شود: ایرانی‌ای؛ کشتی‌ای. ولی معمولاً نویسندگان «-ی» نکره را در پایانِ این واژه‌ها نمی‌نویسند، که درست نیست:
نادرست:
- هر ایرانی‌ باید از میهنش دفاع کند.
- آن‌ها از کشتی‌ که در حال سوختن بود خارج شدند.

درست:
- هر ایرانی‌‌ای باید از میهنش دفاع کند.
- آن‌ها از کشتی‌‌ای که در حال سوختن بود خارج شدند.

یادآوری:
«-ی» نکره، در پیوند با واژه‌های پایان‌یافته به «...ه‌ای» و «...یی»، به این صورت نوشته می‌شود:
- خانۀ اجاره‌ای‌ای که در آن زندگی می‌کردیم.
- ترکیبات شیمیایی‌ای که در کِرِم‌ها وجود دارد.

نادرست: *اجاره‌ایی، *اجاره‌اییی، *اجاره‌ای‌یی، *اجاره‌ای‌ئی
نادرست: *شیمیاییی، *شیمیایی‌ایی، *شیمیایی‌یی، *شیمیایی‌ئی
#املا_رسم‌الخط
۱۴‌۰۱/۰‌۲/‌‌۲‌۰‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

ویرایش: تصحیح و تنظیم متن از لحاظ صوری (رسم‌الخط، فاصله‌گذاری، نشانه‌گذاری) و از لحاظ زبانی، به‌منظور آماده‌سازی آن برای چاپ و نشر.
ویراستار: آن‌که ویرایش می‌کند: هنگامه ویراستار است.
ویراستاری: کار و شغل ویراستار: ویراستاری حرفۀ دشواری است.
ویراست: آنچه ویرایش شده‌است (حاصل کار ویرایش): فرهنگ فارسی، ویراست دوم.
ویراسته: ویرایش‌شده: متن ویراسته.

سید محمد بصام
@Matnook_com

یادداشت دکتر میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی برای کریم امامی، دربارهٔ مشتقات edit و معادل‌ آن‌ها در فارسی، ۱۲ دسامبر ۱۹‌۷‌۱/ ۲۱ آذر ۱‌۳‌۵۰
@adibsoltanik
شگفت‌آور است که نوشته‌اند «جناب آقای امامی، اصطلاحاتی که بنده بکار می‌بریم»!
۱۴‌۰۱/۰‌۲/‌‌۲۳‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

سامانهٔ جست‌وجوی دادگان
فرهنگستان زبان و ادب فارسی

در تدوین این پیکره، از ۱۴۹‌۳ متن استفاده شده‌است و از قدیم‌ترین متون باقی‌ماندۀ زبان فارسی تا متون معاصر را دربر می‌گیرد. شمار عبارت‌های برگزیده اکنون به حدود پنج میلیون رسیده‌است.
https://dadegan.apll.ir
۱‌‌۴‌‌۰۱‌/۰‌۲/‌‌۲۹‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

رسم‌الخط واژه‌های پایان‌یافته به «ی» + ضمیر‌های «-‌َم، -‌َت، -‌َش، -مان، -تان، -شان» در نوشتار معیار و رسمی

۱) واژه‌های پایان‌یافته به «ی» (i):
۱-۱) صندلی:
صندلی‌ام، صندلی‌ات، صندلی‌اش، صندلی‌‌مان، صندلی‌تان، صندلی‌شان

۱-۲) سرمه‌ای:
(شال) سرمه‌ای‌ام، سرمه‌ای‌ات، سرمه‌ای‌اش، سرمه‌ای‌مان، سرمه‌ای‌تان، سرمه‌ای‌شان

۱-۳) توانایی، مانتویی، دانشجویی:
توانایی‌ام، توانایی‌ات، توانایی‌اش، توانایی‌مان، توانایی‌تان، توانایی‌شان
(همکار) مانتویی‌ام، مانتویی‌ات، مانتویی‌اش، مانتویی‌مان، مانتویی‌تان، مانتویی‌شان
(کارت) دانشجویی‌ام، دانشجویی‌ات، دانشجویی‌اش، دانشجویی‌مان، دانشجویی‌تان، دانشجویی‌شان

۲) واژۀ پایان‌یافته به «اِی» (ey):
نِی:
نی‌ام، نی‌ات، نی‌اش، نی‌مان، نی‌تان، نی‌شان
اسپری:
اسپری‌ام، اسپری‌ات، اسپری‌اش، اسپری‌مان،‌ اسپری‌تان، اسپری‌شان

۳) واژۀ پایان‌یافته به «یْ» (y):
رأی:
رأیم، رأیت، رأیش، رأیمان، رأیتان، رأیشان

۴) حرف اضافهٔ «برای»:
برایم، برایت، برایش، برایمان، برایتان، برایشان

این فرسته را هم ببینید:
رسم‌الخط ضمیرهای شخصی پیوسته (۱)
#املا_رسم‌الخط
۱‌‌۴‌‌۰‌‌‌۱‌/‌‌‌۰‌‌‌‌۲‌‌‌/‌‌۲۹‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

اندر صنعت ایهام!

در مجلسی، از ظریفی پرسیدند که «ایهام» چه معنی دارد، گفت: مثلاً مرا غلامی است مبارک‌نام و تو را نیز غلامی مبارک‌نام. هردو با هم به جهت امری نزاع کردند و به محاکمه نزد حاکم شهر رفتند. چون حاکم به دعوای ایشان رسید، معلومِ او شد که تقصیر با مبارک شماست و مبارک من بی‌تقصیر است؛ امر کرد که ریش مبارک تو را کندند و به کون مبارک ما زدند!
#منهای_ویرایش
۱‌‌۴‌‌۰‌‌‌۱‌/‌‌‌۰‌‌‌‌‌۳‌/‌‌۰‌۳
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

شیوۀ نگارش واژه‌های پایان‌یافته به «ی» + ضمیر‌های «-‌َم، -‌َت، -‌َش، -مان، -تان، -شان» در گفتاری‌نویسی

۱) واژه‌های پایان‌یافته به «ی» (i):
۱-۱) صندلی:
صندلیم، صندلیت، صندلیش، صندلی‌‌مون، صندلی‌تون، صندلی‌شون

۱-۲) سرمه‌ای:
(شال) سرمه‌ایم، سرمه‌ایت، سرمه‌ایش، سرمه‌ای‌مون، سرمه‌ای‌تون، سرمه‌ای‌شون

۱-۳) توانایی، مانتویی، دانشجویی:
تواناییم، تواناییت، تواناییش، توانایی‌مون، توانایی‌تون، توانایی‌شون
(همکار) مانتوییم، مانتوییت، مانتوییش، مانتویی‌مون، مانتویی‌تون، مانتویی‌شون
(کارت) دانشجوییم، دانشجوییت، دانشجوییش، دانشجویی‌مون، دانشجویی‌تون، دانشجویی‌شون

یادآوری:
رسم‌الخط *صندلی‌م،‌ *سرمه‌ای‌ت، *توانایی‌ش، و مانند این‌ها نادرست است.

۲) واژۀ پایان‌یافته به «اِی» (ey):
نِی:
نی‌م، نی‌ت، نی‌ش، نی‌مون، نی‌تون، نی‌شون
اسپری:
اسپری‌م، اسپری‌‌ت، اسپری‌ش، اسپری‌مون، اسپری‌تون، اسپری‌شون

۳) واژۀ پایان‌یافته به «یْ» (y):
رأی:
رأیم، رأیت، رأیش، رأیمون، رأیتون، رأیشون

۴) حرف اضافهٔ «برای»:
برام، برات، براش، برامون، براتون، براشون

این فرسته را هم ببینید:
رسم‌الخط ضمیرهای شخصی پیوسته (۲)
#املا_رسم‌الخط
۱‌‌۴‌‌۰‌‌‌۱‌/‌‌‌۰‌‌‌‌‌۳‌/‌‌۰‌‌۵
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

برنامۀ کتابگرد
پادکست شمارۀ ۴۲

موضوع گفت‌وگو:
دربارۀ زبان‌شناسی، معرفی چند کتاب، ریشه و پیشینۀ چند واژه، وام‌گیری افراطی در فارسی

کارشناس: فرهاد قربان‌زاده
مجری: محسن پوررمضانی
۱‌‌۴‌‌۰‌‌‌۱‌/‌‌‌۰‌‌‌‌‌۳‌/‌‌۲‌۵‌
سید محمد بصام
@Matnook_com

یک تمرین و سه نکته!

ناویراسته:
هرروز هفت هشت بار از آنجا می‌گذشتیم. آن هم نه یکی یا دو تا که ده، پانزده تا بچه. بعضی وقت‌ها می‌دیدیم که خاله‌ رقیه به سرش حنا می‌گذارد یا پشم می‌ریسد. (از یک داستان)

ویراسته:
هر روز هفت هشت بار از آنجا می‌گذشتیم، آن‌هم نه یکی دو تا بچه که ده پانزده تا. بعضی وقت‌ها می‌دیدیم خاله‌‌رقیه به سرش حنا می‌گذارد یا پشم می‌ریسد.

نکته‌ها:
۱) «هرروز» بافاصله نوشته می‌شود، چون واژۀ مرکب نیست (گروه اسمی است)، بلکه فقط صفت (= «هر») + موصوف (= «روز») است، مانند صدها ترکیب دیگر و این‌چنینی که بافاصله نوشته می‌شوند: هر سال، هر ماه، هر هفته، هر روز، هر شب، هر ساعت، هر دقیقه، هر ثانیه، هر لحظه، و ... .

۲) «آن‌هم» نوعی قید گفتاری است و نیم‌فاصله نوشته می‌شود؛ قبل از آن نیز ویرگول می‌گذاریم،‌ نه نقطه‌ویرگول. در گفتاری‌نویسی هم به‌صورت «اونم» نوشته می‌شود: «مگه حقوق متوسط یه آدم کتابخون چقده که بتونه کتاب بخره، اونم تیراژ دو یا سه هزار تا.» (مسعود کیمیایی، جسدهای شیشه‌ای، ص ۱۵۷)

یادآوری:
اگر «آن هم» به معنای «آن نیز» باشد، یعنی بتوان «نیز» را به‌جای «هم» گذاشت، آن‌‌گاه بافاصله نوشته می‌شود. در این متن نمی‌توان نوشت «آن‌ نیز». پس «آن‌همِ» آن از نوع قیدی است و نیم‌فاصله نوشته می‌شود.

۳) «خاله» شاخص است. شاخص‌‌ها عناوین یا القابی‌اند که معمولاً قبل از اسم می‌آیند. ولی چون ممکن است «خاله» به‌صورت اضافه (= «خالۀ») خوانده شود، بهتر است با اسم بعدش نیم‌فاصله نوشته شود: خاله‌رقیه. ترکیباتی از این دست نیز همچنین: عمه‌زهرا، دایی‌حسین، و ... .

هشتگ #تمرین_ویرایش را در این کانال جست‌وجو کنید و نکته‌های بیشتری بیاموزید.
۱‌‌۴‌‌۰‌‌‌۱‌/‌‌‌۰‌‌‌‌‌۳‌/‌‌۲‌‌۶‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

اهمیت زبان گفتار در پژوهش‌های زبانی
و خاطره‌ای از ابوالحسن نجفی
از زبان دکتر علی‌اشرف صادقی

کانال «مقالات دکتر علی‌اشرف صادقی»:
@aliashrafsadeqi
۱‌‌۴‌‌۰۱‌/۰‌‌۳‌/۲‌‌۷‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

۵ دقیقه با دکتر علی‌اشرف صادقی (زبان‌شناس، استاد بازنشستهٔ دانشگاه تهران، و عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، به‌مناسبت زادروز ایشان، ۲۷ خردادماه ‌۱۳‌۲۰

منبع: چراغداران
۱‌‌۴‌‌۰۱‌/۰‌‌۳‌/‌‌۲‌‌۷‌
سید محمد بصام
@Matnook_com