Елімізде ғылымның дамуына үлес қосып жүрген бірден бір маман - Қайрат Молдашев. Бірнеше жыл бұрын зерттеу методологиясы бойынша Қазақстанда алғаш кітап жазған, ғылыми жобаларда жетекшілік ету және PhD студенттерімен жұмыс істеуде мол тәжірибесі бар ғалым.

Жақында Қайрат зерттеушілер мен ғалымдарға арнап Телеграмда тегін және ақылы канал ашқан екен. Мақаласы мен диссертациясын жаза алмай жүргендер үшін таптырмас мүмкіндік. Мында толық ақпарат

Достар, бүгін Астанада соңғы кино-талқымыз өтеді. Режиссер Әділхан Ержановтың “Үкілі кәмшат” (Owners) фильмін көреміз, талқылаймыз. Талқылайтын эксперттер заманамыздың краштары - Серік Бейсембаев, Молдияр Ергебеков 🤍🤍

Мүмкіндік болса, келіп фильмді тамашалап, бір-біріңізді көріп, ой бөлісіп кетсеңіздер. Достарыңызды, жақындарыңызды да ерте келіңіз.
Кіру ақысыз, келе тіркелерсіз. Мекенжайы Астана, әл-Фараби, 40А. Күтеміз 😊

Елімізде әйелдерге қарсы зорлық-зомбылық мәселесі бірнеше жылдан бері қоғам тарапынан тұрақты көтеріліп келеді. Бір топ белсенді, заңгер әйелдер проблеманың ушыққанын дәлелдеп шырылдады, заңды өзгертуді талап етті. Бірақ мемлекеттік органдар, оның ішінде құқық қорғау органдары мұны елеген жоқ. Бұл "сырттан" келген повестка деді, әйелдер мәселесін отбасы тақырыбының аясынан асырмады, тіпті белсенділердің өздерін қудалады. Тек Салтанаттың өлімінен кейін заңнамаға өзгеріс енгізу қайта қолға алынды. Бірақ әдетте тез қимылдағыш парламент бұл жолы созып жүріп алады, заң әлі қабылданған жоқ.

Меніңше бұл жантүршігерлік оқиға зорлық-зомбылық мәселесінің саяси сипатын анық көрсетіп отыр. Бишімбаевтың дәл осындай жауыздыққа баруы - бұл тамырын тереңге жайған жемқор жүйенің көрінісі. Өмір бойы мемқызметте жұмыс істеп, жоғарғы лауазымдарға қол жеткізген адам ретінде ол бұл жүйе қалай жұмыс істейтінін біледі. Ақшаң мен танысың болса кез келген мәселені шешуге болады деп сенеді. Ол үшін бәрі сатылады, әркімнің өз құны бар. Жемқорлық үшін 10 жылға сотталып, 1,5 жылда шығуы оның бұл сенімін нығайтқаны анық. Яғни сот жүйесі, прокуратура ол үшін әділдік орнату институты емес, жолын тапсаң мәселеңді шешіп беруші орган.

Ең өкініштісі, оның осылай ойлауына толық негіз бар. Авторитар жүйеде құқық қорғау жүйесі билігі және ақшасы барларға қызмет етеді. Бұл жоғарғы шенділердің өздерін "құдай" сезінуіне алып келеді. Соңғы жылдары орын алған атышулы зорлық-зомбылық оқиғаларын қарасаңыз, көпшілігі осы жүйеге қызмет еткен адамдардың немесе олардың жақындарының тірлігі.

Екінші, фундаменталды себеп - еліміздегі патриархал мәдениет. Көп жағдайда "дәстүр" деген атпен өмір сүретін, әйелдердің ерлерден бір саты төмен тұруын, ал еркекті агрессивті және доминант болуын дәріптейтін түсініктер жүйесі. Мұнда әйелді және баланы ұрып-соғу арқылы "тәрбиелеу" қалыпты нәрсе. Сауалнамаларға сәйкес, біздің қоғамның 40%-ы ер адамның әйелді ұруына кейбір жағдайда ақтау болады деп есептейді. Бұл түсініктер отбасында ғана емес, білім беру, медиа және мемлекеттік институттар арқылы сіңіріледі. Өткенде "Хабар" арнасындағы жәбірлеуші ер мен зорлық көрген әйелді татуластыруға тырысқан ток-шоу - осылай ойлаудың жарқын мысалы. Бишімбаевтың өзі және оны жақтап жатқандар да, осы ұстанымдағы адамдар.

Қорытындыласақ, Бишімбаевтай құбыжық еліміздегі авторитар саяси жүйе мен патриархал құндылықтардың өнімі. Бұл екі жүйе симбиозда өмір сүреді, яғни бір-бірін сусындандырады, күшейтеді. Сондықтан, біздегі билік трибуналардан "дәстүрлі" құндылықтар жайлы әңгіме айтқанды жақсы көреді, ал феминистік қозғалыстарды жау көреді, олардың митинг жасауына жол бермейді.

Не істеу керек? Өкінішке қарай, уникалды рецепт жоқ, тек басқа елдер жүріп өткен жолмен жүру, яғни жүйені демократияландыру, дәстүрді емес, адам құқықтарын бірінші орынға шығару және азаматтық қоғамның еркін жұмыс істеуіне жол ашу.

Кешегі тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы заң, кейбір депутаттар айтпақшы, президенттің табандылығының арқасында емес, азаматтық қоғамның мобилизациясы нәтижесінде қабылданды. Барлық билікті өз қолына шоғырландырған Ақорда үшін бұл заңды бұған дейін өткізу түк емес еді. Бірақ Бишімбаевтың сотынан кейін бұл мәселе тек бірнеше белсенді үшін емес, жалпы қоғам үшін қаншалықты маңызды екенін режим айқын түсінді. Оның үстіне су басқан аймақтардағы катастрофа мен тасқынмен күресте әкімдердің шарасыздық танытуы тікелей Тоқаевтың рейтингісіне әсер етіп жатқаны анық. Осы арада көптен күттірген заңды тез арада қабылдау - билік үшін өз имиджін жақсартудың жолы. "Біз де Салтанат жағындамыз" деп қоғам алдында ұпай жинап қалудың амалы.

Жақында Астананың бір мектебінде оқушылармен "Modern Qazaq Identity" тақырыбын талқылауға шақырды.
"Қазақ болу үшін қазақ болып туылу керек" деген пікірді кім қолдайды" деп аудиториядан сұрадым. 90% қолын көтерді. "Әрбір адам өзі қаласа қазақ бола алады" деген пікірді кім қолдайды?" деп едім, тек бір бала қолын көтерді. Соңында сұрап білсем, кәріс бала екен)

"Қазақ болу қаннан" деген түсінік біздің қоғамда кең тараған. Жеті ата, шежіре институты өміршең болуының бір себебі осы. Яғни бұл категориялар арқылы біз өз ұжымдық кімдігімізді анықтаймыз, "өзімізді" "басқалардан" ажыратамыз. Байқасаңыздар, күнделікті өмірде қазақтығыңды генетикаң, руың арқылы "дәлелдейсің".

Бірақ, шын мәнінде "ұлт" биологиялық емес, әлеуметтік категория. Әр тарихи кезеңде "ұлт" түсінігі түрліше констукцияланады. Ғылымның тілімен айтсақ, "ұлт" бұл "imagined communities", яғни "қазақтықтың" шекарасы біздің қиялымызда қалыптасады. Осылайша қазақ болу қанға емес, адамдардың өздерін қазақ сезінуі және басқалар оларды қазақ деп тануына байланысты.

Осы идеяны жаңағы оқушылармен кездесуде барынша түсіндіріп бақтым. Соңында "қазақ болу үшін қазақ болып туылу керек пе?" деген сұрақты қайта қойдым. Сол 90% тағы қолын көтерді. Менің сөзім ақылға қонымсыз көрінген сияқты)

В 2020 году мы проводили исследование, чтобы понять как система среднего образования в стране адаптируется к дистанционному обучению в условиях пандемии. Одним из наших выводов было, что чрезмерная централизованность системы образования сыграла негативную роль в этом процессе. Отделы образования и школы по привычке ждали решений сверху, чтобы внедрить удаленное обучение. Но, согласования шли долго, и спущенные инструкции не учитывали контекст регионов. В итоге, многие учебные заведения на некоторое время были парализованы. В этих условиях лучше справились те школы, в которых руководство брало на себя ответственность и автономно занималась организацией учебного процесса с учетом своих возможностей и ограничений.

Мне кажется, аналогичная ситуация сейчас складывается в связи с паводками. Чтобы минимизировать последствия стихийного бедствия и оказать своевременную помощь пострадавшим, акимам и руководителям местных служб нужно принимать огромное число оперативных решений. Но, они будут оглядываться наверх и ждать согласований, которые в итоге мало помогут или потребуют значительной адаптации к местным особенностям. Вот, например, читаю про указания Бозумбаева за 2 дня разработать алгоритм компенсаций пострадавшим. Вряд ли за такой короткий срок получится придумать действенный механизм, который бы учитывал специфику каждого региона и множество нюансов по выплатам. Скорее всего, это будет кривой алгоритм, который придется еще не раз менять.

Маған жас буын өкілдерімен жұмыс істеген және оларға қолдау көрсеткен ұнайды. Мұны өмірлік миссиямның бірі деп білемін. Бұл миссиямды тағы бір түсінуге көмектескен жоба National Alumni Network ұйымдастырған тәлімгерлік жобасы болды. Соңғы 2 ай ішінде осы жобада ментор болдым, екі жас тәлім алушымен жұмыс істедім.

Бірінші ментиім - Қуаныш Узбеков, Жапониядағы Цукуба университетінде халықаралық саясат мамандығында оқиды. Қуаныш нағыз жеті қырлы, бір сырлы жігіт. Өзі программист, қоғамдық белсенді, волонтер. Оған қоса музыка жазады, рэп оқиды. Жақында ғана су тасқынынан зардап шеккендерге арнап қайырымдылық акциясын ұйымдастырды.
Тәлімгерлік барысында Қуанышпен бірге оның shyraqmedia.kz жобасын дамыттық. Бұл - жастардың саяси сауатын көтеруге бағытталған медиа жоба. 2 ай ішінде бұл жобаға команда жинадық, бірнеше ролик түсірдік және жобаны ары қарау дамыту үшін грантқа өтінім дайындадық. Болашақта бұл қазақ тіліндегі тың, әрі пайдалы контент шығаратын ресурс болатынына сенемін.

Екінші ментиім - Рүстем Арманов, Петропавл қаласында тұратын қоғамдық белсенді, елдегі дебат қозғалысының үздігі. Қоғамдық ұйым құрып, аймақтағы түрлі әлеуметтік мәселелерді шешуге ат салысып жүр. N_Senberinde деген каналы арқылы өткір тақырыптарды көтереді.

Рүстеммен бірге біз мемлекеттің халықты оңтүстіктен солтүстікке көшіру бағдарламасының нәтижесін зерттедік, оның қатысушыларынан сұхбат алдық. Алдағы уақытта Петропавлда ашық талқы алаңын ұйымдастырып, осы тақырыпты талқылауды жоспарлап қойдық.

Екі жігіттің де каналына жазылып қойыңыздар. Егер олардың жобаларына қызықсаңыздар, байланысқа шығып коллаборация ұсыныңыздар. Өз басым олардың талабына тәнті болдым, еңбекқорлығына сүйсіндім, мұндай жастары бар біздің елдің болашағы жарқын болады деген үмітім беки түсті.

Wisdom of crowd. Респонденты моего канала угадали приговор Бишимбаеву

Кстати, мы с Demoscope скоро опубликуем результаты опроса, посвященного суду над Бишимбаевым. Узнаете, какую из сторон в этом деле поддерживали казахстанцы и какой приговор ожидали от суда. Оставайтесь на волне, в общем)

Қазақстан алдында тұрған ең басты сынақтың бірі - бұл өзінің саяси және қоғамдық институттарын инклюзивті ете алуында. Біздің қоғам жылдан жылға күрделеніп бара жатқанын оңай байқауға болады. Мәдени, әлеуметтік және идеологиялық алуандық артты және бұл процесс жалғаса береді. Осы орайда мемлекеттік саясат адамдар арасында ортақ құндылықтар мен мүдделерді тоғыстыруға бағытталуы тиіс. Бірақ, өкінішке қарай, мемлекет деңгейінде бұл ұстаным "біз әртүрліміз, бірақ біргеміз" деген ұраннан аса алмай жатыр.

Жақында мешіттегі болған жағдай - өте қауіпті белгі (егер расында бір адам екіншісін тек "әминді" дауыстап айтқаны үшін ұрған болса). Және бұл жанжалдың туындауына алып келген, мемлекет қалыптастырған "дәстүрлі" және "дәстүрлі емес" ислам деген дискурсы, және соның негізінде жасалған саяси қадамдар. Бұл дискурсты біз зерттеушілер ең басынан бері сынадық, оның діни алауыздыққа алып келетінін және өшпенділік тудыратынын ескерттік. Енді міне, біз айтқан қауіп расталған секілді.

Түрлі ұстанымдағы адамдардың қақтығысы кез келген қоғамда бар. Бірақ бұл жағдайда екі түрлі діни көзқарас арасындағы қайшылық институционалды түрде көрініс тауып отыр. Неліктен бұл жанжал мешіт ішінде орын алды? Себебі, мешіттерде 2016 жылдан бері намаз кезінде "әминді" дауыстап айтуға тыйым салынған, мұндай шектеу ішкі жарғы ретінде ғана бекітіліп қана қоймай, Әкімшілік Кодекске арнайы норма ретінде енгізілді. Яғни "әминь" үшін адамдарға штраф салынды (оның көптеген кейстері бар).

Бұл елдегі "діни экстремизммен" күрес науқаны аясында енгізілген көп шектеудің бірі болатын. Яғни, атқарушы билік өз қолымен осындай жанжалдың туындауына жағдай жасады. Сондықтан, мәселе тек қол көтерген адамда емес, оның осы әрекетке баруына алып келген саяси контексте. Сәйкесінше, мұндай алауыздықтың өршіп кетуіне жол бермеу үшін елдегі діни саясатты өзгерту маңызды. Бұл саясатты экстремизм мен қауіпсіздік тақырыбынан ажыратып, адамдардың діни бостандығы мен әлеуметтік келісім тұрғысынан қайта қарау керек.

Классная возможность для представителей искусства, писателей, блогеров, журналистов, креаторов, исследователей и общественных активистов из пяти стран Центральной Азии от Impact Hub Almaty. Это площадка с интересным названием Ma’na Lab — мультидисциплинарная лаборатория коллективного переосмысления будущего Центральной Азии.

Все расходы, связанные с участием в программе, покрываются организаторами. Отбор проходит на конкурсной основе до 22 мая. Подать заявку можно по ссылке.

Интересный опыт прошлой недели - я летал в Алматы, чтобы провести тренинг для центральноазиатских аналитических центров (think tank) на воркшопе, который организовал казахстанский think tank Paperlab. Моя 4-часовая часть этого воркшопа была посвящена инструментам, которые активно используются в стартапах и могли бы быть успешно применены аналитическими центрами при запуске новых продуктов. Вообще, я думаю, именно у стартапов есть множество очень хорошо отточенных инструментов, которые можно применить в любой сфере: и в культуре, и в спорте, и в политике, и в науке (например, Асель Сартбаева и ее EnsiliTech). Отчасти это связано с очень высокой ценой ошибки, но еще больше - с открытостью стратапов, которые вынуждены питчить по сотне раз инвесторам, у которых питчей - под тысячу за год. В этой дикой конкуренции со всем миром стартапы оттачивают эффективность, выбрасывают воду из речи и фокусируются на результате. Поэтому, по моему мнению, работа в стартапах очень полезна. Это точно опыт, который преумножает человеческий капитал

В случае с упомянутым воркшопом я рассказывал о канве бизнес-модели и о бережливом стартапе. А еще провел мой любимый маршмеллоу челлендж (очень рекомендую для развития креативности ваших команд). В этот раз наша самая высокая башня достигла 108 см. По условиям челленджа команды соревнуются, используя 20 палочек спагетти, 91 см бумажного скотча и 91 см бечевки. Самое трудное - башня должна иметь на вершине маршмеллоу. Без нее было бы нетрудно построить высокую конструкцию

Канва бизнес-модели - супер-эффективный набор из 9 вопросов, которые помогают сделать рентген любой организации, и я ее очень люблю использовать для понимания новых типов организаций и бизнесов. Мне кажется, эти инструменты были в итоге хорошо восприняты, и я уже знаю, как минимум, о двух организациях, которые запустили внутренние изменения, это очень радует

Уязвимое место независимых исследовательских организаций в нашем регионе - это институциональная устойчивость. У нас крайне мало историй успехов, когда think tanks могли бы на протяжении длительного времени оставаться востребованными, влиятельными и при этом сохранять свою репутацию. Эту проблему хорошо сформулировала одна из участниц прошедшего тренинга - "Как нам оставаться честными, но при этом зарабатывать"?

Чтобы ответить на этот запрос мы пригласили Данияра Аманалиева, сооснователя группы компаний Ololo в Кыргызстане, проекты которого вдохновляют тысячи людей в нашем регионе, в том числе меня. (Чего стоит только создание Парка креативных индустрии, а также строительство сети современных коворкинг центров в Бишкеке, и все это без поддержки государства и огромных вливаний).

Наша задумка была в том, чтобы благодаря инструментам из бизнеса think tanks научились запускать востребованные продукты и услуги, тем самым обеспечивать свою финансовую независимость. Мне лично не хватило 4-х часов, но этого времени было достаточно, чтобы задаться правильными вопросами и по-новому взглянуть на свою деятельность. Огромное спасибо Данияру за это!

Вот и обещанные результаты опроса общественного мнения по делу Бишимбаева