🔰🟣 پیشوندهای فعل‌ساز:

(ادامه‌ی موضوع واژه‌سازی (فصل سوم) - الف: واژه‌های مشتق (پێکهاتی))

پێشگرێن لێکەرساز
Pêşgirên Lêkersaz


در کُرمانجی پیشوندهای زیادی هستند (هل / هەل، چێ، دا، ڕا، با...) که وقتی در آغاز فعل ساده قرار می گیرند، فعل مشتق و با یک معنی و کاربرد جدید از آنها ایجاد می‌شود.

🔹مانند: هلکەتن، هلدان، داکەتن، ڕاکەتن، بادان ... .

به عنوان مثال فعل کەتن (افتادن) را در نظر می گیریم:

هل+کەتن: هلکەتن
دا+کەتن: داکەتن
ڕا+کەتن: ڕاکەتن

♦️ توجه: این موضوع در بخش فعل (بخش یازدهم کتاب) و مبحث فعل‌های مشتق مفصلاً توضیح داده شده است.
بنابراین فعلاً در این موضوع دست نگه می داریم، تا در زمان مناسب به آن برسیم.

🔹هل / هەل، چێ، دا، ڕا، با...

🔹Hil/Hel, Çê, Da, Ra, Ba

هلکەتن، هلدان، داکەتن، ڕاکەتن، بادان ...


Hilketin, Hildan, Daketin, Raketin, Badan

🌀لینک مطلب مرتبط قبلی:
https://www.tg-me.com/Renivis_U_Reziman/161

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
دقت شود در اینجا فعلاً مفهوم کلی واژه مطرح است؛

این واژه می تواند اسم، صفت و یا غیره باشد.

⁉️واژه چیست؟
https://www.tg-me.com/Renivis_U_Reziman/148

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
در ادامه به بررسی برخی پیشوندهای واژه ساز می پردازیم:

پیشوند واژه ساز هەڤ
Hev

این پیشوند معادل «هَم» در فارسی است:
Hevdil
هەڤدل: هَمدل
Hevpar
‌هەڤپار: مشترک (هَم‌سَهم)
Hev + welat = Hevwelatî
Hev + pîşe = Hevpîşe
Hev + raman = Hevraman
Hev + Kar = Hevkar
Hev + jîn = Hevjîn

هه‌ڤ + وه‌لات = هه‌ڤوه‌لاتی
هه‌ڤ + پیشه‌ = هه‌ڤپیشه‌
هه‌ڤ + ڕامان = هه‌ڤرامان
هەڤ + کار = هەڤکار
هەڤ + ژین = هەڤژین

این پیشوند می تواند به صورت «‌هەم Hem» نیز بیاید:
Hem + welat = Hemwelatî
Hem + pîşe = Hempîşe
Hem + raman = Hemraman

هه‌م + وه‌لات = هه‌موه‌لاتی
هه‌م + پیشه‌ = هه‌مپیشه‌
هه‌م + ڕامان = هه‌مرامان

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز «مان Man»

این پیشوند به صورت ما / مێ / ماک نیز به کار می رود و به طور کلی معنی مادر و جنس ماده را به واژه می دهد.
همانگونه که می دانیم «مێ » به معنی «مونث» و «ماک» به معنای «مادر» است که بیشتر برای غیر انسان به کار می رود و در نقش پیشوند به صورت «ماکه» نیز می آید که «ه» در اینجا حرفی میانجی است (این حرف میانجی در بخش واژه های مرکب بیشتر بررسی خواهد شد)

مان + گا = مانگا: گاو ماده
ما + که‌ر = ماکه‌ر: الاغ ماده
مێ + کوند = مێکوند: جغد ماده
مێ + کەو: کبک ماده
ماکەزاگۆن (ماکەقانوون): قانون مادر (قانون اساسی)
🔹🔸🔹
Man + ga = Manga
Ma + ker = Maker
Mê + kund = Mêkund
Mê + kew = Mêkew
Make + zagon (qanûn) = Makezagon

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز «زر Zir»

این پیشوند پیوندهای غیراصلی را نشان می دهد. به عنوان مثال ناپدری و نامادری

Zir + bav = zirbav
Zir + dayîk = zirdayîk

زر + باڤ = زرباڤ: ناپدری
زر + داییک = زرداییک: نامادری

البته این دو مفهوم در کُرمانجی با پسوند «ماڕی» نیز بیان می شوند:

«دێماڕی» و «باڤماڕی / باماڕی»
Dêmarî (Damarî)
Bavmarî (Bamarî)


👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز «کەلە Kele»

این پیشوند نیز معنای غیراصیل و اصلی بودن و همچنین نوعی شباهت را به واژه می دهد:

Kele + şêr = Keleşêr
Kele + rim = Kelerim

که‌له‌ + شێر = که‌له‌شێر: خروس
که‌له‌ + ڕم = که‌له‌رم: نوعی خار

«ڕم» در اینجا به معنی نیزه است


👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز «دێڵ Dêl»

این پیشوند همانند مان / مێ / ماک و همراه با حرف «ـه‌» (e) معنای مونث بودن را برای ایجاد می کند:

🔸Dêlegur: Dêl+e+gur
🔸Dêlese: Dêl+e+se
🔸Dêleşêr: Dêl+e+şêr:
🔸Dêlemar: Dêl+e+mar:
...
🔹دێڵه‌گور: دێڵ+ـه‌+گور: گرگ ماده
🔹دێله‌سه‌: دێڵ+ـه‌+سه‌: سگ ماه
🔹دێڵه‌شێر: دێڵ+ـه‌+شێر: شیر ماده
🔹دێڵه‌مار: دێڵ+ـه‌+مار: مار ماده

حرف «ـه‌» (e) در اینجا نوعی حرف میانجی است.
این حرف در ساخت واژه هایی مانند کەسکەسۆر هم کاربرد دارد

Keskesor: Kesk+e+sor
کەسک+ـه+سۆر:
رنگین کمان

مطلب مرتبط:
(«ل» مشدد: ڵ):

https://www.tg-me.com/Renivis_U_Reziman/89
👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز «بەد Bed»

این پیشوند معنای منفی را ایجاد می کند

Bednav
Bedbext
Bedbîn
Bedsirişt
Bedkar
Bedxwaz
Bedxû
...
به‌دناڤ
به‌دبه‌خت
به‌دبین
به‌دسرشت
به‌دکار
به‌دخواز
به‌دخوو
...

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز « ب Bi»

این پیشوند وقتی در ابتدای واژه ای قرار گیرد، معنایی معادل پسوند «دار» (دارا بودن) ایجاد می کند:

Bi+şeref: Bişeref
Bi+deng: Bideng
Bi+bêhn: Bibêhn


ب+شه‌ره‌ف: بشه‌ره‌ف: با شرف
ب+ده‌نگ: بده‌نگ: صدادار، دارای صدا
ب+بێهن: ببێهن: بودار، دارای بو


👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
نکته: پیشوند واژه‌ساز « ب Bi» گاهی اوقات اگر با بن مضارع یا همان ریشه زمان حال فعل بیاید، اسم فاعلی ایجاد می کند:

به عنوان مثال (کڕ، بڕ، کوژ) ریشه های زمان حال در فعل های زیر می باشند:
🔸Kir, Bir, Kuj
(کڕ، بڕ، کوژ)

🔸Kirîn, Birîn, Kuştin
🔸کڕین، بڕین، کوشتن
🔸(خریدن، بریدن، کَشتن)

حال اگر یشوند واژه‌ساز « ب Bi» را قبل از هر کدام از این ریشه ها قرار دهیم، اسم فاعل ایجاد می شود:

🔸Bikuj (Kujer)
🔸Bikir (Kiryar, Kirrox)
🔸Bibir (Bivir: Amûrê birîna daran)

🔹بکوژ (کوژه‌ر): قاتل
🔹بکڕ (کڕیار، کڕۆخ): خریدار
🔹ببڕ (بڤڕ: ئاموورێ بڕینا داران): برّنده، تبر

همانگونه که می بینیم، این واژه ها همانند وجه مفرد فعل امری نیز می باشند.

🌀🟢 در مورد چگونگی ساخت ریشه زمان حال و گذشته در «بخش یازدهم» کتاب توضیحات مفصل آمده است.

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
نکته: پیشوند واژه‌ساز «بێ Bê»

این پیشوند معنای «بی/بدون» را ایجاد می کند:

🔹Bêdil: Bê+dil
🔹Bêreng: Bê+reng
🔹Bêçek: Bê+çek
🔹Bêheval: Bê+heval
🔹Bêyar: Bê+yar
🔹Bêziman: Bê+ziman

...
🔹بێدل: بێ+دل: بیدل
🔹بێره‌نگ: بێ+ره‌نگ: بیرنگ (بی‌رنگ)
🔹بێچه‌ک: بێ+چه‌ک: بدون سلاح
🔹بێهه‌ڤال: بێ+هه‌ڤال
🔹بێیار: بێ+یار
🔹بێزمان: بێ+زمان

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
توجه:

🌀 آنچه در مطالب قبلی و مطالب آینده ارائه شده و خواهد شد، مربوط به مبحث «واژه‌سازی» یعنی بخش «سوم» کتاب «رێنڤیس و رێزمان» می‌باشد.

🌀 سعی می کنیم، با توجه به عدم محدودیت حجم و فضا در تلگرام، مطالب را با مثال های بیشتر و به صورت گسترده تری ارائه دهیم.

🌀 ارائه مطالب در این کانال در یک روند زمانی و به صورت گام به گام صورت می گیرد، تا افراد بیشتری به جمع ما بپیوندند و بتوانند به کتاب دسترسی پیدا کنند.

📚🔵 کتاب «ڕێنڤیس و ڕێزمان» را از کجا تهیه کنیم؟

https://www.tg-me.com/Renivis_U_Reziman/158

🟢♦️🟢🌀🟢

🟣 برای شروع فرآیند یادگیری، لطفاً لینک زیر را بررسی کنید:

https://www.tg-me.com/Renivis_U_Reziman/159

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز «نە Ne»

این پیشوند معنای منفی معادل «نَه / نا» در فارسی را ایجاد می کند:

🔹Ne + Rind = Nerind
🔹Ne + xweş = Nexweş
🔹Ne + yar = Neyar
🔹Ne + zan = Nezan

🔹نه‌ + ڕند = نه‌رند
🔹نه‌ + خوه‌ش = نه‌خوه‌ش
🔹نه‌ + یار = نه‌یار
🔹نه‌ + زان = نه‌زان

🌀♦️شما هم می توانید واژه‌های دیگری را مثال بزنید


#Peyvsazî (#پەیڤسازی)
#واژه‌_سازی

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز «نا Na»

این پیشوند نیز همانند «نَه / نا» معنای منفی معادل «نَه / نا» در فارسی را ایجاد می کند:

🔹Na + şirîn = Naşirîn
🔹Na + hez = Nahez
🔹Na + beled = Nabeled
🔹Na + bîn = Nabîn (kor)

🔹نا + شرین = ناشرین
🔹نا + هه‌ز = ناهه‌ز
🔹نا + به‌له‌د = نابه‌له‌د
🔹نا + بین = نابین (کۆر)

🌀♦️شما هم می توانید واژه‌های دیگری را مثال بزنید


#Peyvsazî (#پەیڤسازی)
#واژه‌_سازی

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز «دەر Der»

این پیشوند عموماً معنای «بیرون»، «فَرا»، «خارج» و ... ایجاد می کند:


🔹Der + aqil = Deraqil
🔹Der + asayî = Derasayî
🔹Der + dem = Derdem
🔹Der + dest = Derdest
🔹Der + ling = Derling

🔹ده‌ر + ئاقل = ده‌راقل (غیرعقلانی)
🔹ده‌ر + ئاسایی = ده‌راسایی (غیر عادی)
🔹ده‌ر + ده‌م = ده‌رده‌م (چیزی که زمانش گذشته)
🔹ده‌ر + ده‌ست = ده‌رده‌ست (دسترس)
🔹ده‌ر + لنگ = ده‌رلنگ (پاچه)

🌀♦️شما هم می توانید واژه‌های دیگری را مثال بزنید


#Peyvsazî (#پەیڤسازی)
#واژه‌_سازی

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
افعالی که در آنها پیشوند «دەر Der» وجود دارد:
🔹Der + ketin = Derketin
🔹Der + çûn = Derçûn
🔹Der + firotin = Derfirotin
🔹Der + birrîn = Derbirrîn

🔹ده‌ر + که‌تن = ده‌رکه‌تن (بیرون رفتن، ظاهر شدن)
🔹ده‌ر + چوون = ده‌رچوون (بیرون رفتن)
🔹ده‌ر + فرۆتن = ده‌رفرۆتن (صادرکردن)
🔹ده‌ر + بڕین = ده‌ربڕین (بیان کردن)

شما هم می توانید افعال دیگری را مثال بزنید

🌀 در این مورد در بخش افعال (فصل یازدهم) بیشتر توضیح داده شده است

#Peyvsazî (#پەیڤسازی)
#واژه‌_سازی

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣

🌀 نکته: غیر از «دەر Der» پیشوندهای دیگری همچون «باز، بەر، چێ، گرێ، بەر، هه» نیز می توانند در ابتدای افعال ساده قرار گیرند و معنایی نو از آنها بسازند:

«باز، به‌ر، چێ، گرێ، هه‌»
Baz, Ber, Çê, Girê, Der, He

🔸Bazdan, Çêbûn, Girêdan, Berdan, Hebûn, Derxistin ...

Baz + dan = Bazdan
Çê + bûn = Çêbûn
Girê + dan = Girêdan
Ber + dan = Berdan
He + bûn = Hebûn
Der + xistin = Derxistin

🔸بازدان، چێبوون، گرێدان، به‌ردان، هه‌بوون، ده‌رخستن ...

باز + دان = بازدان
چێ + بوون = چێبوون
گرێ + دان = گرێدان
به‌ر + دان = به‌ردان
هه‌ + بوون = هه‌بوون
ده‌ر + خستن = ده‌رخستن

♦️ «باهۆز باران» یکی از نویسندگان دستورزبان کُرمانجی معتقد است این واژه ها بیشتر از این که به عنوان «شناسه» (قەرتاف) مطرح شوند، به عنوان واژه (پەیڤ) استفاده می شوند. اما زمانی که با افعال بیایند، به عنوان شناسه (پیشوند هم نوعی شناسه است) مدنظر قرار می گیرند.

🌀 در این مورد در بخش افعال (فصل یازدهم) بیشتر توضیح داده شده است

#Peyvsazî (#پەیڤسازی)
#واژه‌_سازی

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز «بەر Ber»

این پیشوند عموماً معنای «جلو»، «پیش»، «مقابل» .... ایجاد می‌کند:


🔹Ber + pirs = Berpirs
🔹Ber + roj = Berroj (Beroj)
🔹Ber + av = Berav (Perav)
🔹Ber + bend = Berbend
🔹Ber + bijêr = Berbijêr
🔹Ber + wext = Berwext
...

🔹به‌ر + پرس = به‌رپرس: مسئول
🔹به‌ر + ڕۆژ = به‌ڕۆژ (به‌رۆژ): دامنه‌ی رو به خورشید (ڕۆژ)
🔹به‌ر + ئاڤ = به‌راڤ (په‌راڤ): ساحل، کنار آب
🔹به‌ر + به‌ند = به‌ربه‌ند: مانع
🔹به‌ر + بژێر = به‌ربژێر: نامزد، کاندیدا
🔹به‌ر + وه‌خت = به‌روه‌خت: پیش‌وقت، زودهنگام
...

🌀♦️شما هم می توانید واژه‌های دیگری را مثال بزنید


#Peyvsazî
#واژه‌_سازی (#پەیڤسازی)

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman

🔰🟣
پیشوند واژه‌ساز «بن Bin»

این پیشوند به معنای «زیر» می‌باشد و همین معنی را در واژه جدید ایجاد می کند:

🔹Bin + pê = Binpê (Binpêkirin)
🔹Bin + dest = Bindest
🔹Bin + av = Binav
🔹Bin + çeng = Binçeng
🔹Bin + kiras = Binkiras
🔹Bin + erd (herd) = Binerd (binherd)
...

🔹بن + پێ = بنپێ (بنپێکرن): زیر پا نهادن
🔹بن + ده‌ست = بنده‌ست: زیردست، مظلوم
🔹بن + ئاڤ = بناڤ: ز یرآب
🔹بن + چه‌نگ = بنچه‌نگ: زیر بغل
🔹بن + کراس= بنکراس: زیر پیراهن
🔹بن + ئه‌رد (هه‌رد) = بنه‌رد (بنهه‌رد): زیر زمین
...

🌀♦️شما هم می توانید واژه‌های دیگری را مثال بزنید


#Peyvsazî
#واژه‌_سازی (#پەیڤسازی)

🟣🌀🟢🌀🟡
لطفاً کانال را به دوستان علاقه مند خود معرفی نمایید
🟣🌀🟢🌀🟡

👈 «رێنڤیس و رێزمان»
🌀© @Renivis_U_Reziman