💢تعریف علوم غریبه


💢#قسمت_چهارم


📍آثـار:   بی‌شک در سده‌های نخستین تاریخ اسلام آثار متعددی در زمینۀ اسرار حروف وجود داشته که از آنها نشانی بر جای نمانده است. اما آنچه ابن‌‌ندیم در این زمینه یاد می‌کند، اینها ست کتابهای هرمس در خواص و طلسمات، و تعاویذ و عزائم؛ آثار بلیناس حکیم همچون الطلسمات؛ و کتابهای مشهور ابن‌وحشیۀ نبطی (کسدانی) صوفی دربارۀ کیمیا و صنعت، سحر و طلسمات، و اسرار کواکب، به‌ویژه کتاب الفلاحة ‌النبطیه (ابن‌ندیم، 373، 429-434، 504-505)، که ابن‌خلدون هم از آن یاد می‌کند و می‌گوید که اصل بابلی دارد. ابن‌خلدون همچنین از مصاحف کواکب سبعه (هندی) و کتاب الطمطم، تألیفات جابر بن حیان، و به‌ویژه غایة ‌الحکیم مجریطی اندلسی (د 398 ق/ 1008 م) نیـز در ایـن زمینـه نـام می‌برد (1/393، 1040؛ نک‍ : ه‍ د، جابر بن حیان).
پیش‌تر به تألیفات بونی چون شمس‌ المعارف، و نوشته‌های ابن‌عربی چون التوجهات، التجلیات ‌الاٰلهیه، فتوحات، و آثار ابوحامد غزالی چون الطب ‌الروحانی و الدر المنظوم اشاره رفت، لیکن در اینجا باید از کتابهای دیگری همچون خواص ‌الحروف، الاسرار الحروفیه، الجوهر الغالی، الخاتم فی ‌الطلاسم، و جز آن نیز یاد کرد (اذکائی، همان، 307). از زمرۀ تألیفاتِ دیگر عارفان نیز باید به الحروف ‌الوضعیۀ ابن‌سبعین اندلسی؛ قبس ‌الانوار جمال‌الدین ندرومی؛ کتاب الحرف ( النقطۀ) سعدالدین حمویی؛ خواص حروف شیخ سکاکینی (به فارسی)؛ اسرار الحروف جمال‌الدین زعفرانی؛ خواص حروف جلال‌‌الدین دوانی (به فارسی)؛ آثار شیخ عبدالرحمان بسطامی حنفی (د 858 ق/1454 م) و چندین مجموعۀ عربی و فارسی ناشناخته اشاره کرد (همان، 307- 309).
چندین اثر هم به‌ویژه در باب اعداد و اوفاق شایان ذکر است: بحر الغرایب محمد هروی؛ اسرار الحروف رکن‌الدین مسیحایی؛ جواهر الاسرار محمد دهدار؛ شمس ‌الآفاق (در حروف و اوفاق)، کیفیة‌ الانفاق (در ترکیب اوفاق)، بحر ‌الوقوف (در علم اوفاق) که همه به عربی است. اما اینها به فارسی است: رساله در علم اعداد وفق از جلال‌الدین یعقوب طاووسی (سدۀ 9 ق/ 15 م)؛ کُنه المراد فی وفق الاعداد از شرف‌الدین علی یزدی (د 856 ق/ 1452 م)؛ اعداد و اوفاق از یحیی بن احمد کاشانی که ترجمه‌ای است با اضافات از «رسالة‌ الوفق ‌التام» عزالدین زنجانی؛ اعداد وفق از عبدالله خراسانی؛ غایة‌ المراد فی وفق الاعداد از کمال شوشتری؛ کتاب دیگری با همین عنوان از مؤلفی مجهول؛ اعداد وفق از مؤلفی ناشناخته؛ اعداد و اوفاق از میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی؛ خواص اشکال و اوفاق از مؤلفی مجهول (تألیف: 764 ق/ 1363 م) (همو، «خواص اشکال ... »، 296-297؛ برای نسخه‌های فارسی، نک‍ : منزوی، 1/321-374). بعضی آثار شرق‌شناسی هم در باب این موضوع قابل توجه است (طبری، 332؛ EI2, III/596).


📍حروف الفبا:   چنان‌که پیش‌تر اشاره شد، اندیشمندان مسلمان از دیرباز به تفکر دربارۀ حروف و اسرار آنها پرداخته بودند. در این میان، اخوان الصفا بر این باور بودند که خداوند که انسان را به احسن صور و افضل اشکال آفرید، او را سرور همۀ جانوران قرار داد و اطاعت از او را بر آنها واجب ساخت و برای آنکه انسان لوازم چنین سروری را در خود داشته باشد، وی را فهیم، عاقل، حکیم و ناطق آفرید و به او همۀ اسماء و صفات اشیاء را آموخت. این اسماء همه از طریق 9 نشانه یا 9 حرف قابل شناسایی بودند و همۀ معانی به وسیلۀ همین 9 حرف بیان می‌شد. اما با افزایش نسل آدم و پراکنده شدن فرزندانش در سرزمینهای گوناگون، شمار حروف افزایش یافت، زبانهای مختلف به وجود آمد و فن کتابت شکل گرفت؛ تا آنجا که شمار حروف به 28 رسید و بیش از آن افزایش نیافت. همان‌گونه که اسلام آخرین دین و ختم شرایع است، زبان عربی نیز با 28 حرف خود، خاتمۀ زبانها و پایان افزایش شمار حروف است (رسائل ... ، 3/141-143).
حروفیان ایرانی نیز که در باورهای خود اهمیت بسیاری برای حروف، جایگاه آنها در آفرینش، و معانی باطنی آنها قائل بودند، در این زمینه دیدگاهی شبیه به نظر اخوان الصفا داشتند. به باور آنان، واجب‌الوجود که مطلق، ازلی و نامتناهی است، در نخستین تعیّن خود کلمۀ مجرد و غیرجسمانی را به وجود آورد که «کلام نفسی» خوانده می‌شود. این کلمه نیز در جریان تعیّن بعدی 28 حرف الفبای عربی را به وجود آورد که «کلام ملفوظ» است. آن‌گاه از ترکیب و به هم پیوستن این حروف، همۀ موجودات عالم مادی ایجاد شدند که غیرمجرد و محسوس‌اند. خداوند به انسان که بالاترین و کامل‌ترین تجلی الٰهی است، اسماء را آموخت. این اسماء نه حروف الفبای زبانهای شناخته‌شدۀ بشری، بلکه حروف الفبای زبانی بودند که خداوند با آن قولِ «کُنْ» را ادا کرد و آن همان «نطق قدیم و لایزال» است.


💢#ادامه_دارد...


@Anti_sahioon | آنتی صهیون