— علم‌گرایی در بوتۀ نقد —
نشست سوم: افسانۀ تقابل میان علم و دین
🔸با #مرتضی_حاجی‌زاده:

چگونه علم و ایمان یکدیگر را شکل داده‌اند؟
باور رایجی که علم و دین را در کشاکش دائمی و نزاعی همیشگی می‌بیند، در حقیقت افسانه‌ای مدرن است — افسانه‌ای که در یک قرن گذشته بر گفتمان عمومی، آموزش و حتی درک ما از علم و هویت فرهنگی‌مان اثر گذاشته است. این سخنرانی به‌طور انتقادی به بررسی «نظریۀ تعارض» می‌پردازد: نظریه‌ای که ادعا می‌کند دین، به‌ویژه مسیحیت، در طول تاریخ همواره در برابر پیشرفت علمی ایستاده است. در این بحث نشان داده می‌شود که چگونه این روایت ساخته شد، رواج یافت، و در نهایت توسط پژوهش‌های معاصر به چالش کشیده و بی‌اعتبار شد.
ریشه‌های نظریۀ تعارض به دو شخصیت تأثیرگذار آمریکایی در قرن نوزدهم بازمی‌گردد که تصویری تحریف‌شده از تاریخ ارائه کردند، پر از اغراق و جعل. اگرچه تاریخ‌نگاران مدرن این ادعاها را به‌کلی بی‌اعتبار کرده‌اند، این روایت همچنان در کتاب‌های درسی، رسانه‌های عمومی و تخیل جمعی حضور دارد.
این ارائه همچنین تعریف خودِ مقوله‌های «علم» و «دین» را به چالش می‌کشد و نشان می‌دهد که آن‌ها ساخته‌های مدرن‌اند، نه دسته‌بندی‌هایی روشن و تعریف‌شده از سده‌ها پیش. با تکیه بر تحلیل تاریخی روشن می‌شود که در دوران باستان و قرون وسطی و حتی رنسانس، فلسفۀ طبیعی و الهیات حوزه‌هایی جداگانه تلقی نمی‌شدند، بلکه تلاش‌هایی درهم‌تنیده برای درک جهان و پرورش اخلاقی جامعه بودند. زمان‌پریشی و استفاده از تعاریف مدرن برای مفاهیم گذشته، به سوء‌تعبیرهای جدی منجر می‌شود. متفکران قرون وسطی «دین» را نظامی خشک و بسته در برابر پژوهش تجربی نمی‌دانستند، و «علم» را نیز صرفاً امری سکولار و جدا از معنویت درک نمی‌کردند.
با بازخوانی تاریخ اندیشه، تصویری دقیق‌تر آشکار می‌شود که در آن علم و دین اغلب در کنار هم زیسته، همکاری کرده و حتی یکدیگر را تقویت کرده‌اند. اسطوره‌زدایی از این افسانه‌ تعارض علم و دین، امکان فهمی غنی‌تر از این را فراهم می‌کند که انسان‌ها چگونه هم از رهگذر عقل و هم از رهگذر ایمان، در جست‌وجوی حقیقت و دنیای مادی بوده‌اند.

🔸و #امیرمحمد_گمینی:

علم‌گرایی، پیشرفت‌گرایی و افسانۀ افول: بازخوانی انتقادی تاریخ علم در تمدن اسلامی
در این سخنرانی، به نقدی بنیادین بر روایت‌های رایج تاریخ علم پرداخته می‌شود؛ روایت‌هایی که تحت‌تأثیر پیش‌فرض‌های پیشرفت‌گرایانه و علم‌گرایانه (ساینتیستی)، تمدن اسلامی را پس از قرن ششم هجری دچار «افول علمی» معرفی می‌کنند. این نگاه، برخاسته از فلسفۀ تاریخ هگلی و پوزیتیویسم قرن نوزدهمی است که علم را تنها مسیر معتبر شناخت و تمدن غربی را نقطۀ اوج آن می‌داند.
با بررسی نمونه‌هایی از استمرار و تحول علمی در جهان اسلام —از رصدخانه مراغه تا ریاضیات صفوی— نشان داده می‌شود که این روایت نه‌تنها نادرست، بلکه حاصل سوگیری‌های معرفتی و ایدئولوژیک است. همچنین به نقش مروجان علم در عصر حاضر پرداخته می‌شود که گاه ناخواسته، با تکیه بر ساینتیسم، به بازتولید همین افسانه‌ها دامن می‌زنند.
هدف این سخنرانی، ارائۀ چارچوبی انتقادی برای بازخوانی تاریخ علم، و دعوت به بازسازی روایت‌هایی است که پیچیدگی، تنوع و پویایی تمدن اسلامی را در نظر می‌گیرند.

📢 حضور در این نشست برای همگان آزاد و رایگان است.
📆 جمعه، بیست‌و‌پنجم مهر ماه، ساعت ۱۳:۳۰
🔗 لینک ورود به جلسه:
https://meet.google.com/uis-mjno-eng

Taamoq | تَعَمُّق

علم‌گرایی در بوتۀ نقد
نشست دوم: نقدهایی بر علم‌زدگی
🔸با #محمدرضا_واعظ و #امید_کشمیری

سرفصل‌های این جلسه:

- تمایز میان علم‌گراییِ معقول و علم‌زدگیِ ایدئولوژیک
- تقدس‌بخشی به علم و پیامدهای اجتماعی آن
- علم‌زدگی به‌عنوان تبدیل علم از روش به جهان‌بینی
- تصویر نادرست از علم در فضای مجازی و مسئله‌ی قطعیت‌نمایی
- اخلاق و فروتنی در ترویج علم در برابر نگاه از بالا به پایین
- مرزبندی میان علم، شبه‌علم و ساده‌سازی رسانه‌ای
- علم به‌مثابه ایدئولوژی و نقد تقلیل عقلانیت به تجربه‌گرایی
- دیدگاه فیلسوفان علم درباره‌ی محدودیت‌های روش علمی (پوپر، کوهن، فایرابند)
- ناسازگاری درونی علم‌زدگی به‌عنوان متافیزیکی که وجود خود را انکار می‌کند
- ضرورت بازگشت به «جهان زیسته» و حفظ ابعاد انسانی، اخلاقی و معنایی شناخت

🎥 برای تماشا در یوتوب کلیک کنید

Taamoq | تَعَمُّق

— فوکو: رادیکالی بدلی (۲) —

مقالۀ من در تالار فلسفه، با عنوان «فوکو: رادیکالی بدلی»، به واسطۀ شفافیت سیاسی آن، در محافلی خاص مورد تحسین بوده؛ اما همین مقاله بحث‌هایی داغ و توأم با درخواست برای شفاف‌سازی‌های بیش‌تر را در برخی محافل دیگر موجب شده است. ترجمۀ ترکی استانبولی این مقاله جرقه‌های بده‌بستان‌هایی با جان اوغور را افروخته داشت و دغدغه‌های چند را به‌هم آمیخت که خطاب به من بیان شدند (مِن‌جمله مصاحبۀ داگ ایویند اوندهیم لارسن، که مبنای مقاله‌ای به قلم او و با عنوان «مبارزۀ طبقاتی» گردید و  مقالۀ مذکور پیرامون نقد من بر فوکو بود). به منظور توضیح بیش‌تر رابطۀ میان فوکو، ضد کمونیسم و صنایع نظریه‌پردازی جهانی، دغدغه‌های مذکور را به مسائلی متمایز تقسیم کرده و به نوبت، پاسخ‌گوی هر یک از آن‌ها بوده‌ام.

🔸 مطالعۀ متن کامل در وب‌سایت تعمق

﹏﹏✎ #گابریل_راک‌هیل
ترجمه: #آریا_سلگی
ویرایش و آماده‌سازی: #سبا_امیری
#میشل_فوکو، #مارکسیسم، #رادیکالیسم، #ژان_پل_سارتر
Taamoq | تَعَمُّق

— ایماژهایی از زنان —
و زنانه‌سازی تماشاگر در سینمای «ضدجنگ» هالیوود

یک‌زمانی جان برگر مورخ هنر گفته بود در فرهنگ غرب به‌طورکلی «حضور یک مرد نشان می‌دهد که چه‌کاری می‌تواند با شما یا برای شما بکند. در مقابل، حضور یک زن [...] مشخص می‌کند که چه‌کاری می‌توان و نمی‌توان با او کرد». این پویایی ایدئولوژیک در فیلم‌هایی که ایالات متحده دربارۀ جنگ ویتنام تولید کرده، به شیوه‌ای جاذب عمل می‌کند؛ زیرا نه‌تنها جنبه‌های بازنمایی را، بلکه موقعیت‌یابی تماشاگر را نیز برحسب فرهنگ بصریْ اینهمان‌ می‌سازد. می‌خواهم در این جُستار پیرامون همین پویایی ایدئولوژیک بحث کنم

🔸 مطالعۀ متن کامل در وب‌سایت تعمق

﹏﹏✎ #سوزان_جفردز
ترجمه: #پارسا_زنگنه
ویرایش و آماده‌سازی: #سبا_امیری
#سینما، #سینمای_ضدجنگ، #هالیوود، #جنگ_ویتنام
Taamoq | تَعَمُّق

— #رحیم_مولاییان، ادوارِ آثار —
🔸در گفت‌وگو با #مصطفی_مکبری

در نشست پیش‌رو مصطفی مکبری، عکاس و مدرس دانشگاه، با رحیم مولاییان دربارۀ ادوارِ آثار و فعالیت‌های هنری مولاییان گفت‌وگو می‌کند؛ قسمی تاریخِ شفاهی در گفت‌وگو با هنرمند. مولاییان نقاش، مجسمه‌ساز و شاعر اهل بابل است و بیش از چهار دهه فعالیتِ هنری در کارنامه دارد. او از زندگی‌اش خواهد گفت، از آناتِ آفرینش هنری‌اش، از نگاهی که به مدیوم‌ها، تکنیک‌ها، عناصر بصری و به‌طور دقیق‌تر مواجهه با جهان و تجربه از خلال هنرهای تجسمی دارد، و از نقاشان و مجسمه‌سازان، گالری‌دارها و تغییرات سبکی و مضمونی آثارش در گذر زمان.

📢 حضور در این نشست برای همگان آزاد و رایگان است.
📆 چهارشنبه، سی‌ام مهر ماه، ساعت ۱۸:۰۰
🔗 لینک ورود به جلسه:
https://meet.google.com/qfj-rjaz-xkp

Taamoq | تَعَمُّق

— #کینوسکوپ ۹: دیگچۀ کیبیتسو (۱۹۹۶) —
🎥 اثر #زنی_یوکیشیگه
🔸 با #علی_غریب‌دوست

انیمیشن چکی‌ـ‌ژاپنی «دیگچه کیبیتسو» (Kotlík، ۱۹۹۶)، به کارگردانی زِنی یوکیشیگه، اقتباسی آزاد از یکی از قصه‌های مجموعه‌ی ژاپنیِ اوگِتسو مونوگاتاری 雨月物語، اثر درخشان اوئِدا آکیناری است؛ داستانی وهم‌ناک و شاعرانه درباره‌ی خیانت، انتقام و آشوب روح انسان. روایت، از سرگذشت مردی به نام شوتارو آغاز می‌شود که با هم‌خوابگی با گیشایی و تولد کودکی از آن پیوندِ ناپاک، به همسر وفادارش خیانت می‌کند. زن وفادار، در آتشفشان حسادت و رنج دست به کاری می‌زند و در این میان، دیگچه‌ی جوشان به نمادی از خدایان بی‌صدا بدل می‌شود که صدای آبِ در حال جوش را چونان کلامی غیبی به گوش بشر می‌رسانند؛ آوایی که در جهان فیلم، میان پیشگویی، نفرین و رازِ زندگی در نوسان است.

🕐 چهارشنبه، ۳۰ مهر ماه، ساعت ۲۰:۳۰، آنلاین
🎫 برای تهیۀ بلیت کلیک کنید
Taamoq | تَعَمُّق

علم‌گرایی در بوتۀ نقد
نشست سوم: افسانۀ تقابل علم و دین
🔸با #مرتضی_حاجی‌زاده و #امیرمحمد_گمینی 

سرفصل‌های این جلسه:
- نقد نظریۀ تعارض علم و دین و بررسی خاستگاه تاریخی آن در قرن نوزدهم
- افشای افسانۀ مدرنِ نزاع همیشگی میان علم و ایمان
- تبیین درهم‌تنیدگی فلسفۀ طبیعی و الهیات در دوران باستان، قرون وسطی و رنسانس
- رد زمان‌پریشی در تفسیر گذشته و نقد نگاه سکولار مدرن به علم
- نقد روایت‌های پیشرفت‌گرایانه و علم‌گرایانه از تاریخ علم اسلامی
- رد ایدۀ افول علمی جهان اسلام پس از قرن ششم هجری
- تحلیل نقش سوگیری‌های ایدئولوژیک در شکل‌گیری تصویر نادرست از تاریخ علم

🎥 برای تماشا در یوتوب کلیک کنید

Taamoq | تَعَمُّق

تعمق تلاش می‌کند با برگزاری نشست‌های رایگان، بر علیه جریاناتی بشورد که در تلاش‌اند دانش را نیز به کالا بدل کرده و به انحصار «عده‌ای خاص» در بیاورند. با این حال، برگزاری این جلسات هزینه‌هایی برای ما دارد که ادامه‌دادن این راه را به امری دشوار بدل می‌کند. از این رو، از مخاطبان فرهیختۀ تعمق دعوت می‌کنیم که در حد توان‌شان، از این پروژه حمایت کرده و ما را در نیل به این هدف یاری کنند.

🔸لینک حمایت مالی:
https://daramet.com/Taamoq

— علم‌گرایی در بوتۀ نقد —
نشست چهارم: نگاهی به مبانی ترویج علم
🔸با #نیما_اورازانی:

نگاهی انتقادی به مبانی معرفت‌شناختی و روش‌شناختی ترویج علم در ایران
آیا مروجان علم برای ترویج علم از روش‌های علمی استفاده می‌کنند؟ آیا این‌ امکان وجود دارد که روش‌های ترویج علم باعث کاهش اعتماد عمومی شهروندان به علم و دانشمندان شود؟ آیا علم بهترین روشی است‌ که‌ ما را به حقیقت نزدیک می‌کند؟ رابطۀ مروجان علم با جامعه چیست؟ آیا متافیزیکی که همچون امری بدیهی در پس پشت علم وجود دارد، علم را با بحران مواجه نکرده است؟ آیا می‌توانیم رابطۀ علم و فلسفه را به جای رابطه‌ای مبتنی بر رقابت  —آن‌گونه که غالب مروجان علم این رابطه را تصویر می‌کنند— رابطه‌ای مبتنی بر همکاری تصور کنیم؟ در این گفتار تلاش می‌کنم تا به طور بسیار خلاصه به پرسش‌های مذکور پاسخ دهم.

🔸و #حسین_دباغ:

بحران اعتماد و اقتدار علمی زیر سلطۀ الگوریتم‌ها
ترویج علم در شبکه‌های اجتماعی پدیده‌ای دوگانه است: از یک‌سو امکان بی‌سابقه‌ای در تاریخ علم برای دسترسی عمومی به دانش و گفت‌وگو با متخصصان فراهم کرده، و از سوی دیگر بحرانی جدی در اعتماد و اقتدار علمی در جهانِ پساحقیقت به وجود آورده است.
علم به‌جای آنکه به‌مثابۀ فعالیتی انسانی، تاریخی و نقدپذیر معرفی شود، در منطق الگوریتم‌های اقتصادِ توجه بعضاً به روایت‌هایی ساده و قطعی تقلیل می‌یابد. فقدان داوری همتا نیز مرز میان متخصص و غیرمتخصص را محو و اعتماد عمومی را شکننده می‌کند.

📢 حضور در این نشست برای همگان آزاد و رایگان است.
📆 یک‌شنبه، چهارم آبان ماه، ساعت ۱۷:۰۰
🔗 لینک ورود به جلسه:
meet.google.com/jae-pzvi-vae

Taamoq | تَعَمُّق

جمعی از دوستان باسلیقه‌ام کانالی زدند به نام «موسیقیدن» برای نشر موسیقی -به‌خصوص موسیقی کلاسیک غربی- که منم توش حضور و گاهی فعالیت دارم. اگر علاقه‌مند بودید دنبال کنید.