ئەمڕۆ ۳۰ ساڵ تێپەڕی بەسەر کۆمەڵکوژی موسڵمانانی بۆسنە و هەرسک.

ئەگەر دەتەوێ لە هاوکێشەکانی ئێستا و غەززە تێبگەی، بگەڕێوە بۆ کۆمەڵکوژی موسڵمانانی بۆسنە و هەرسک لەلایەن سڕبەکانەوە، بە پشتیوانی ئەوروپا و ئەمریکا!

جینۆسایدی بۆسنە و هەرسک یەکێکە لە تاریکترین لاپەڕە نابووت و بێ ڕەوشتەکانی مێژووی ئەوروپا لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی. لە ماوەی ساڵانی ١٩٩٢ تا ١٩٩٥، لە کاتی هەڵوەشانەوەی یوگۆسلاڤیا، بۆسنە و هەرسک بووە گۆڕەپانی شەڕێکی خوێناوی کە تێیدا هێزە سربییەکان دەستیان دایە پاکتاوکردن و کۆمەڵکوژی بەرامبەر بە موسوڵمانانی بۆسنیایی و کرواتەکان.

بۆسنە و هەرسک، وەک بەشێک لە یوگۆسلاڤیا، ماوەیەکی دوورودرێژ شوێنی پێکەوەژیانی ئاشتیانەی نەتەوە و ئایینە جیاوازەکان بوو. بەڵام لەگەڵ هەڵوەشانەوەی یوگۆسلاڤیا لە کۆتایی هەشتاکان و سەرەتای نەوەدەکانی سەدەی بیستەم، کێشەکان سەریانهەڵدایەوە. سربەکان، کە زۆرینەیان ئۆرتۆدۆکس بوون، بۆسنیاییەکان کە زۆربەیان موسوڵمان بوون، و کرواتەکان کە زۆربەیان کاسۆلیک بوون، کەوتنە ململانێیەکی توندەوە.

لە ئەپریلی ١٩٩٢، دوای ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی بۆسنە و هەرسک، شەڕ هەڵگیرسا. هێزەکانی سربی بۆسنە، بە پشتیوانی سوپای یوگۆسلاڤیا، دەستیان کرد بە داگیرکردنی ناوچەکان و پاکتاوکردن. ئامانجی سەرەکییان دروستکردنی "سربیای گەورە" بوو لە ڕێگەی پاکتاوکردن یان دەرکردنی نەتەوەکانی تر.

هێزە سربییەکان چەندین شێوازی دڕندانەیان بەکارهێنا بۆ پاکتاوکردن:
- کوشتنی بەکۆمەڵی هاوڵاتیانی سڤیل.
- وێرانکردنی گوند و شارۆچکەکان.
- دەرکردنی خەڵک لە ماڵ و شوێنی خۆیان.
- برسیکردن و بێبەشکردن لە خزمەتگوزارییە سەرەکییەکان
- بۆردومانی شارەکان، بەتایبەت سارایێڤۆ.
- دەستدرێژی سێکسی.

سربەکان چەندین کەمپی ڕاگرتنیان دامەزراند کە تێیاندا هەزاران کەس ئەشکەنجە دەدران و دەکوژران. ناسراوترین ئەم کەمپانە "ئۆمارسکا" و "ترنۆپۆلیێ" بوون. لەم کەمپانەدا، خەڵک ڕووبەڕووی برسێتی، لێدان، ئەشکەنجە و کوشتن و دەستدرێژی سێکسی دەبوونەوە. چەندان موسڵمان بە زیندوویی خاچیان لەناو چاوان دروست دەکرد!

لە جولای ١٩٩٥، گەورەترین کۆمەڵکوژی لە ئەوروپا دوای جەنگی دووەمی جیهانی لە شاری سربرێنیتسا ڕوویدا. هێزەکانی سربی بۆسنە بە سەرکردایەتی ژەنەراڵ ڕاتکۆ ملادیچ زیاتر لە ٨,٠٠٠ پیاو و کوڕی موسوڵمانی بۆسنیایییان کوشت. ئەم ڕووداوە دواتر بە فەرمی وەک جینۆساید ناسێنرا.

دەستدرێژی سێکسی وەک چەکی جەنگ

یەکێک لە دیاردە هەرە ناشیرینەکانی ئەم شەڕە، بەکارهێنانی دەستدرێژی سێکسی وەک چەکێکی شەڕ بوو. ٦۰ هەزار ژن و کچ و منداڵ بوونە قوربانی دەستدرێژی سیستەماتیکی سێکسی. ئەم کردەوەیە وەک ئامرازێک بۆ چاندنی ترس و شکاندنی کۆمەڵگا بەکاردەهێنرا.

بێدەنگی نێودەوڵەتی

کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کاردانەوەیەکی لاوازی هەبوو بەرامبەر بەم کارەساتە گەورەیە. نەتەوە یەکگرتووەکان چەند ناوچەی ئارامی ڕاگەیاند، بەڵام نەیتوانی پارێزگارییان لێبکات. زۆربەی وڵاتان سەرەتا پێیان وابوو ئەمە کێشەیەکی ناوخۆییە و نابێت دەستتێوەردان بکرێت، بۆیە لێگەڕان، بەشێوەیەک کۆمەڵکوژییەکان گەیشتنە لوتکە، بەبێ هیچ ڕێگرییەک!

ئەنجامەکان

لە ئەنجامی ئەم شەڕەدا:
- نزیکەی ۳۰۰ هەزار کەس کوژران
- زیاتر لە ٢ ملیۆن کەس ئاوارە بوون
- ٦۰ هەزار ژن و کچ و منداڵ بوونە قوربانی دەستدرێژی سێکسی
- سەدان گوند و شارۆچکە وێران کران
- ٨۰۰ مزگەوت خاپوورکران

ئەم جینۆسایدە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر ناوچەکە و جیهان بەجێهێشت:
- گۆڕانکاری لە پێکهاتەی دیمۆگرافی بۆسنە و هەرسک بوو.
- دروستبوونی برینێکی قووڵی کۆمەڵایەتی کە تا ئێستاش ساڕێژ نەبووە.