⚫️ شب‌های محرم

🔷 #سیدحمید_موسویان

⏪ رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(2): مراقبت‌محوری در تاریخ عاشورا

🔘 یکشنبه‌شب، بیست و چهارم محرم الحرام   /   رأس ساعت ۲۱

☑️ آدرس اینستاگرام:
https://instagram.com/andishedinimoaser?igshid=1duss2kutb1bt

☑️ آدرس آپارات:
https://www.aparat.com/andishedinimoaser

مجموعه سخنرانی و کلیپ، در شب‌های محرم

🔘 بیست و چهارم محرم

✔️ رویکرد زنانه‌نگر به واقعه عاشورا(2): مراقبت‌محوری در تاریخ عاشورا

📍ارائه‌دهنده: #سیدحمید_موسویان

📍 29 تیرماه ۱۴۰۴

⚫️ شب‌های محرم

🔷 #سیدحمید_موسویان

⏪ رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(3): حسین(ع) چتری برای همه

🔘 دوشنبه‌شب، بیست و پنجم محرم الحرام   /   رأس ساعت ۲۱

☑️ آدرس اینستاگرام:
https://instagram.com/andishedinimoaser?igshid=1duss2kutb1bt

☑️ آدرس آپارات:
https://www.aparat.com/andishedinimoaser

مجموعه سخنرانی و کلیپ، در شب‌های محرم

🔘 بیست و پنجم محرم

✔️ رویکرد زنانه‌نگر به واقعه عاشورا(3): حسین(ع) چتری برای همه

📍ارائه‌دهنده: #سیدحمید_موسویان

📍 30 تیرماه 1404

⚫️ شب‌های محرم

🔷 #سیدحمید_موسویان

⏪ رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(4): عزاداری؛ کنشی زنانه برای حفظ پیام عاشورا

🔘 سه‌شنبه‌شب، بیست و ششم محرم الحرام   /   رأس ساعت ۲۱

☑️ آدرس اینستاگرام:
https://instagram.com/andishedinimoaser?igshid=1duss2kutb1bt

☑️ آدرس آپارات:
https://www.aparat.com/andishedinimoaser

مجموعه سخنرانی و کلیپ، در شب‌های محرم

🔘 بیست و ششم محرم

✔️ رویکرد زنانه‌نگر به واقعه عاشورا(4): عزاداری؛ کنشی زنانه برای حفظ پیام عاشورا

📍ارائه‌دهنده: #سیدحمید_موسویان

📍 31 تیرماه 1404

⚫️ شب‌های محرم

🔷 #سیدحمید_موسویان

⏪ رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(5): غلبه خوانش مردانه بر فهم تاریخ عاشورا

🔘 چهارشنبه‌شب، بیست و هفتم محرم الحرام   /   رأس ساعت ۲۱

☑️ آدرس اینستاگرام:
https://instagram.com/andishedinimoaser?igshid=1duss2kutb1bt

☑️ آدرس آپارات:
https://www.aparat.com/andishedinimoaser

مجموعه سخنرانی و کلیپ، در شب‌های محرم

🔘 بیست و هفتم محرم

✔️ رویکرد زنانه‌نگر به واقعه عاشورا(5): غلبه خوانش مردانه بر فهم تاریخ عاشورا

📍ارائه‌دهنده: #سیدحمید_موسویان

📍 1 مردادماه 1404

⚫️ شب‌های محرم

🔷 #سیدحمید_موسویان

⏪ رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(6): عاشورا؛ قدرت‌طلبی یا مداراجویی

🔘 پنجشنبه‌شب، بیست و هشتم محرم الحرام   /   رأس ساعت ۲۱

☑️ آدرس اینستاگرام:
https://instagram.com/andishedinimoaser?igshid=1duss2kutb1bt

☑️ آدرس آپارات:
https://www.aparat.com/andishedinimoaser

مجموعه سخنرانی و کلیپ، در شب‌های محرم

🔘 بیست و هشتم محرم

✔️ رویکرد زنانه‌نگر به واقعه عاشورا(6): عاشورا؛ قدرت‌طلبی یا مداراجویی

📍 ارائه‌دهنده: #سیدحمید_موسویان

📍 2 مردادماه ۱۴۰۴

برنامه‌ شب‌های محرم در یک نگاه
(محرم ۱۴۴۷/ تیرماه ۱۴۰۴)


↙️ سخنرانی‌ها

1️⃣ امر به معروف و نهی از منکر؛ امر فراگیر اجتماعی یا نهاد تخصصی مدنی

2️⃣ حرکت حسینی از منظر حاکمیت وقت؛ تشویش اذهان عمومی

3️⃣ هیئت؛ حرکت از محتوا به فرم

4️⃣ نیروهای اجتماعی و تکوین و تطور کلان‌روایت عاشورا

5️⃣ انسان فرزند دنیا؛ تأملی بر رابطه دین و زندگی روزمره

6️⃣ عاشورا؛ تاریخ و امر قدسی

7️⃣ کنش اخلاقی امام حسین(ع) در واقعه عاشورا

↙️ معرفی کتاب

📚 ۱. معرفی و نقد منابع عاشورا (اثر سیدعبدالله حسینی)

📚 ۲. چهره‌ها در کربلا (اثر محمدباقر پورامینی)

📚 ۳. عاشوراشناسی (اثر محمد اسفندیاری)

📚 ۴. کتاب عاشورا؛ فساد و اصلاح (اثر داود فیرحی)

📚 ۵. عقلانیت در عاشورا (اثر محمد سروش محلاتی)

📚 ۶. ثارالله (اثر محمدحسین عندلیب‌زاده)

📚 ۷. اخلاق در عاشورا (اثر محمد سروش محلاتی)

📚 ۸. شهادت‌نامه امام حسین(ع) (اثر محمدی ری‌شهری)

↙️ تبیین رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا

🔰 رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا(۱): رویکرد اسطوره‌ای

🔰 رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا(۲): رویکرد عرفانی

🔰 رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا(۳): رویکرد آئینی

🔰 رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا(۴): رویکرد عاطفی

🔰 رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا(۵): رویکرد هنجاری

🔰 رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا(۶): رویکرد الاهیاتی

🔰 رویکردهای ایرانی به واقعه عاشورا(۷): رویکرد جامع

↙️ تبیین رویکردهای زنانه‌نگر به واقعه عاشورا

📗 رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(۱): چیستی رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا

📗 رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(۲): مراقبت‌محوری در تاریخ عاشورا

📗 رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(۳): حسین(ع) چتری برای همه

📗 رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(۴): عزاداری؛ کنشی زنانه برای حفظ پیام عاشورا

📗 رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(۵): غلبه خوانش مردانه بر فهم تاریخ عاشورا

📗 رویکرد زنانه‌نگر به عاشورا(۶): عاشورا؛ قدرت‌طلبی یا مداراجویی

➖➖➖➖➖➖➖➖➖
✍️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر
@andishedinimoaser
✍️ مؤسسه خانه اندیشوران
@andishvaran1400

✳️ زیست مؤمنانه
اصل زندگی دینی گونه‌ای معطوف بودن به خداوند است؛ یعنی زندگی‌ای است که هرجای آن گونه‌ای عطف به خداوند دیده می‌شود. مشابه آنچه در استحاله اجتماع نقیضین است؛ به این معنا که بدون این استحاله، هر استدلالی فرو می‌ریزد. در عین اینکه وقتی استدلال را می‌بینید، گویا هیچ جا از امتناع اجتماع نقیضین استفاده نکرده‌اید، اما اصل و روح هر استدلالی این استحاله بوده است. ماجرای خداوند و عطف به او نیز چنین وضعیتی دارد؛ جهت‌گیری و نقطه اصلی این سبک زندگی، خداوند است و اگر آن را کنار بگذاریم، ساختار حیات ایمانی هم فرو می‌ریزد.

✍️ دکتر محسن جوادی / زیست مؤمنانه در نهج البلاغه

🔰 برگرفته از کتاب «زیست مؤمنانه در جهان معاصر»، به کوشش سیدحمید موسویان، میراث اهل قلم، 1401، ص21

⚡️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر (آدم)

✳️ تبارشناسی نواندیشی دینی در گفتگو با عبدالوهاب فراتی

🔸 پرسش: ممکن است کسی بگوید جریان نواندیشی حوزوی با نائینی شروع شده یا به تغییرات و تحولات آن اشاره کند. اما اگر بخواهیم به رویدادهای بعد از پیروزی انقلاب بپردازیم، به نظر می‌رسد که این جریان سه آبشخور اصلی داشته است. نخست، گروهی بودند که حول آیت‌الله منتظری جمع شده و با کتابخانه سیاسی و مدرسه‌هایی که سامان می‌دادند، فعالیت خود را آغاز کردند. گروه دوم، حول آقای عبائی خراسانی شکل گرفتند که دفتر تبلیغات و مجله «حوزه» را اداره می‌کردند. سومین گروه، طلابی بودند که برای تحصیل به دانشگاه‌های مختلف رفتند و پس از آن صاحب فضل و مدرک شدند. این سه گروه در سال‌های بعد از جریان دوم خرداد به هم پیوستند. هرچند اختلافاتی بین آن‌ها وجود داشت، در نهایت تلاش کردند که خود را از «بنیادگرایان» و «سکولارها» متمایز کنند. به نظر شما این تمایز شکل گرفته است یا نه؟

🔹پاسخ: این تمایز، به خصوص در حوزه، با مشکلات زیادی روبه‌رو بود. برخلاف محافل دانشگاهی، کاربست این مفاهیم و اصطلاحات در حوزه به‌شدت لغزنده است و تشخیص مرزهای آن با جریان‌های فعال دیگر در حوزه، دشوار. در حوزه، گفت‌وگویی منسجم و مشخص درباره خطوط قرمز یا سبز تفکر مذهبی وجود ندارد و به همین دلیل، این فضا دچار به‌هم‌ریختگی زیادی است. به‌طور خاص، نمی‌توان به‌طور دقیق ادعا کرد که بنیان‌های نواندیشی در فقه، ریشه در جریان‌هایی مانند کتابخانه سیاسی آقای منتظری یا کسانی که هم دروس حوزوی و هم دانشگاهی را گذراندند، دارد. تفکر نواندیشانه بیشتر به دوره‌های اخیر برمی‌گردد و در آن دوره، چنین تمایزی قابل مشاهده نبود.

بنابراین، شاید مجموعه آنچه که بعد از انقلاب در حوزه رخ داد، باعث شکل‌گیری تفکراتی در حوزه شد که می‌کوشید اولاً خود را از جریان تحجّرگرایی در قم جدا کند و ثانیاً از متهم شدن به پیروی از جریان روشنفکری دینی تهران، هویتی ثالث بیابد که امروز به‌عنوان «نواندیشی دینی» شناخته می‌شود.

با این حال، در حالی که این جریان خود را از دو جریان دیگر جدا می‌سازد، همچنان این مفاهیم در حوزه لغزنده‌اند و هنوز داوری یک‌دستی از آن‌ها وجود ندارد. وقتی از نواندیشی دینی صحبت می‌شود، برخی گمان می‌کنند که این جریان در حوزه شکل گرفته تا نقش اپوزیسیون جریان انقلاب را ایفا کند یا به‌دنبال کنار گذاشتن بحث ولایت فقیه و سوق دادن تفکر عمومی حوزه به سمت دولت مدنی یا دموکراتیک است. از طرفی، خود نواندیشی دینی نیز تأکید دارد که این جریان در امتداد روشنفکری مذهبی یا دینی در تهران نیست، چون آن جریان بعد از حوادث سال ۸۸ هم از نظر معرفتی و هم اجتماعی به بن‌بست رسید و نواندیشی دینی در حوزه، به‌عنوان یک جریان جدید در جریان مذهبی به‌وجود آمده است.

البته باید یادآور شد که خود روشنفکری حوزوی در مفهوم عام خود نیز می‌تواند نواندیشی به مفهوم جدید آن باشد و تبار آن لزوماً به تحولات بعد از انقلاب برنمی‌گردد. به نظر من، ریشه‌های روشنفکری حوزوی به دوره زعامت مرحوم بروجردی در قم بازمی‌گردد. در گزارش «تراب حق‌شناس» که در آن دوره برای تحصیل به قم رفته است، او اشاره می‌کند که شاهد ظهور نسلی از طلبه‌ها بود که در تمایز با تفکر سنتی حوزه، به‌دنبال پاسخ به پرسش‌های جدید و برون‌رفت‌های نوین بودند که او این جریان را «روشنفکری حوزوی» می‌نامد. به همین دلیل، این اصطلاح نخستین‌بار توسط تراب حق‌شناس به ادبیات حوزه وارد شد و این جریان، بستری قدیمی‌تر از تحولات بعد از انقلاب داشته است.

به‌طور کلی، تبار این نوع نگرش را می‌توان به عصر آیت الله بروجردی برگرداند و آن را در دل تحولات گسترده‌تر فکری در حوزه جای داد.


🔰 برگرفته از کتاب «دینداری نواندیشانه؛ چالش‌ها و اولویت‌ها (در گفتگو با نواندیشان حوزوی)» رضا تاران، خانه اندیشوران، 1402، ص137-139.

⚡️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر (آدم)

⚡️ هویت ایرانی، زاده‌ کتیبه نیست، خَلقِ تاریخ است و صبر قرون.
⚡️ هویت ایرانی، آزموده در آتش‌ها و افروخته در اندیشه‌هاست.
⚡️ ایرانی بودن، سکونت در خاک نیست، زیستن در افقی از معناست.

✍️ احمد مبلغی: هویت ایرانی، زاده‌ کتیبه نیست، خَلقِ تاریخ است و صبر قرون

✳️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر: در جستجوی درک رابطه‌ شریعت و فطرت در بستر فرهنگ ایرانی، می‌بایست به پیچیدگی‌های این پیوند و تعاملات عمیق میان ایمان دینی و سرشت انسانی توجه کنیم. در این رهگذر، حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، با تأمل در مفهوم شریعت و فطرت، بر آن تأکید دارند که شریعت نه تنها مخالف فطرت نیست بلکه آن را تکمیل و هدایت می‌کند. فطرت انسانی، به‌عنوان بخشی از ذات الهی انسان، از نخستین لحظات وجودش با دستورات و راهنمایی‌های الهی آشنایی دارد؛ شریعت نیز به‌عنوان تجلی اراده‌ الهی، این فطرت را در مسیر کمال و عدل هدایت می‌کند.

این پیوند در فرهنگ ایرانی، که عمیقاً ریشه‌دار و تاریخ‌ساز است، به‌ویژه در نسبت با مفاهیمی چون هویت ایرانی، پررنگ‌تر می‌شود. هویت ایرانی نه تنها به‌عنوان یک سازه‌ اجتماعی و فرهنگی، بلکه به‌عنوان نمود عینی از فطرت در این سرزمین ظهور یافته است. ایرانی بودن، چنانکه در کلام حجت الاسلام مبلغی آمده، بیش از یک هویت نژادی یا جغرافیایی است؛ بلکه تبلور فطرتی است که در بستر شریعت و تمدن ایرانی رشد کرده و در طول قرون در کتب، اندیشه‌ها و سنت‌ها پرورش یافته است.

در این متن، نویسنده با بررسی ابعاد مختلف رابطه‌ شریعت و فطرت، تلاش می‌کند نشان دهد که این پیوند نه تنها در سطح فردی بلکه در سطح اجتماعی و فرهنگی نیز، به شکوفایی هویت‌های جمعی منجر شده است. این تفکر، در پیوند با هویت ایرانی، گامی به سوی درک عمیق‌تر از تعامل بین دین، فطرت، و فرهنگ ایرانی است.

🌐 متن اصلی این مطلب را می‌توانید در سایت اندیشه دینی معاصر بخوانید.

⚡️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر (آدم)

✳️ نواندیشی دینی: از مرزهای حوزه‌های علمیه تا بسترهای جهانی
از منظر تاریخی، اگر به پدیده دین و نیروهایی که در ایران با دین سروکار دارند، نگاه کنیم، باید به اتفاقی مهم در دوران پهلوی و هفت یا هشت دهه اخیر توجه کنیم. در این دوره، روحانیت به‌عنوان مسئول و متولی دین در نهاد دین حضور داشته است. نهاد دین قبل از روحانیت وجود داشت و شامل مساجد، تکایا و ساختارهایی متناسب با آداب و رسوم دینی بود. نهاد دین از مجموعه‌ای از افراد با نقش اجتماعی و علمی مشخص به نام «روحانیت» تشکیل می‌شد.

⚡️ ورود غیرروحانیت به عرصه دین
نهاد روحانیت از زمان صفویه به‌عنوان متولی دین شکل گرفت و پیش از اسلام نیز در دوران ساسانیان وجود داشت. اما در بخش اسلامی آن، با ورود ایران به دوران مدرنیته، تغییراتی رخ داد. در این دوره، نقش انحصاری روحانیت در تولی دین کم‌رنگ شد و افراد خارج از این نهاد نیز شروع به اظهارنظر و تولید واقعیت‌های دینی کردند.

برای مثال، دکتر شریعتی که به‌طور مستقیم با دین ارتباط داشت، نمونه‌ای از این پدیده است. از دوره پهلوی به بعد، بخش‌هایی از فهم دین در جامعه ایران تحت تأثیر جریان‌های غیرروحانی قرار گرفت و این باعث شد که غیرروحانیت به عرصه‌ای وارد شود که پیش از آن تنها در دست روحانیت بود.

بعد از انقلاب اسلامی و در جمهوری دوم، این روند ادامه یافت و نقش نهاد روحانیت در تولی دین کم‌رنگ‌تر شد. این تغییرات ناشی از عواملی است که در بخشی از هشتاد سال اخیر، نهاد روحانیت، به‌ویژه در فهم عمومی، وظایف سنگین‌تری را بر عهده گرفت و بخشی از وظایف تولی دین به حاشیه رفت.

⚡️ گسترش نواندیشی دینی
این تغییرات نشان می‌دهد که بستر اجتماعی پرداختن به دین دیگر تنها به حوزه علمیه محدود نمی‌شود. از این رو، نواندیشی دینی نباید به حوزه محدود شود، چرا که افرادی خارج از این نهاد نیز در عرصه دین فعال هستند. بنابراین، بهتر است که عبارت «نواندیشی دینی» را بدون پسوند «حوزوی» به‌کار ببریم.

در این صورت، لازم است که این مفهوم را گسترش دهیم تا شامل شیعه، سنّی و دیگر فرق دینی شود. چون این تحولات در سایر فرق دینی نیز رخ داده است و این روند محدود به ایران نیست. حتی اگر تنها به جریان شیعی بپردازیم، باید جریان‌های فکری مهمی را که در سایر نقاط جهان اسلام، مانند جهان عرب، وجود دارند، در نظر بگیریم.

برای گسترش نواندیشی دینی، بهتر است که آن را به‌طور اسلامی معرفی کنیم و از شیعی‌کردن آن پرهیز کنیم.

⚡️ موقعیت جهانی نواندیشی دینی
در سطح جهانی، می‌توان گفت که جریان روشنفکری دینی در جهان اسلام، اعم از شیعه و سنّی، از قبل از سقوط امپراطوری عثمانی در کشورهای ایران، ترکیه، عراق، هند، مصر و دیگر کشورها حضور داشته است و بیش از دویست سال عمر دارد.

پس از سقوط امپراطوری عثمانی، تغییرات عمده‌ای در جریان روشنفکری دینی رخ داد که یکی از مهم‌ترین آنها ظهور یک جریان سیاسی مقاومت در برابر غرب مهاجم بود که به‌طور جدی با تفکر دینی پیوند خورده بود.

بنابراین، بررسی تحول تاریخی و فکری نواندیشی دینی نشان می‌دهد که باید این مفهوم از مرزهای حوزه‌های علمیه و ایران فراتر برود و به‌طور جهانی و اسلامی تعریف شود. این گسترش باید شامل فرق مختلف دینی، از جمله شیعه و سنّی، باشد و همچنین باید جریان‌های فکری مهم در جهان عرب و دیگر نقاط جهان اسلام را در نظر بگیرد.

✍️ دکتر حسین واله (در گفتگو با کتاب «دینداری نواندیشانه»).

🔰 برگرفته از کتاب «دینداری نواندیشانه؛ چالش‌ها و اولویت‌ها (در گفتگو با نواندیشان حوزوی)» رضا تاران، خانه اندیشوران، 1402، ص191-193.

⚡️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر (آدم)

✳️ اهمیت و گستره حقوق شهروندی از نگاه آیت‌الله سیستانی

حقوق شهروندی از نگاه آیت‌الله سیستانی از اهمیت به‌سزایی برخوردار است؛ زیرا در بیانیه‌ها، پیام‌ها و پاسخ‌های ایشان به پرسش‌های خبرنگاران، واژه‌های مرتبط به حقوق شهروندی، چون: انتخابات، مشارکت، صندوق‌های رای، احترام به حقوق شهروندان، راهپیمایی و اعتراض‌های مسالمت‌آمیز از بسامد بالایی برخوردار است.

از نکات مهم در اندیشه آیت‌الله سیستانی که می‌توان آن را از نوآوری‌های ایشان نیز برشمرد، این است که ایشان گستره حقوق شهروندی را وسیع می‌داند و بر این باور است که همه شهروندان یک کشور بدون توجه به تفاوت‌های اعتقادی، دینی، قومی، نژادی و زبانی از حقوق برابر شهروندی برخوردارند.

واژه‌هایی چون: «همه شهروندان عراق»، «همه عراقی‌ها»، «همه ملت» و یا «همه شهروندان عراقی بدون در نظر گرفتن گرایش‌های مذهبی، قومی و نژادی»، که در بیانیه‌ها و پیام‌های ایشان بسیار به‌کار رفته بیانگر این دیدگاه روشن‌بینانه ایشان است.

آیت‌الله سیستانی به مناسبت حمله به کلیساهایی در بغداد و موصل در تاریخ 12/5/1383 بیانیه‌ای صادر کرد و در آن به صراحت بیان داشت:

ما بر لزوم احترام به حقوق شهروندان مسیحی و سایر اقلیت‌های مذهبی، از جمله زندگی در سرزمین خود، عراق، در امنیت و آرامش تاکید می کنیم.

تعبیر «سایر اقلیت‌ها مذهبی» تعبیری عام است و با توجه به تنوع اقلیت‌های دینی موجود در عراق، شامل پیروان همه ادیان، مذاهب و فرق ساکن در عراق می‌گردد.

همچنین هم‌زمان با تعلیق عضویت آقای سپنتا نیکنام در شورای شهر یزد به دلیل زردشتی بودن وی، از آیت‌الله سیستانی در مورد «حقوق اقلیت‌های مذهبی در جامعه اسلامی و مشارکت اهل کتاب در امور مسلمانان» استفتایی اخذ شد. ایشان در پاسخ بیان کردند:

مجرد استفاده از مهارت غیرمسلمانان حرمت ندارد.

افزون بر این استفتاء، در پیام ایشان به رزمندگان در جهاد با داعش، تأکید فراوانی بر حرمت جان و مال غیرمسلمانان شده، و در فرازی از پیام ایشان آمده است:

شما را به خدا شما را به خدا در حفظ حرمت‌های مردمی که با شما نمی‌جنگند، به‌ویژه در مورد پیران و کودکان و زنان سعی نمایید، هرچند آنان از بستگان دشمن شما باشند، همانا حرمت‌های کسانی که با شما می‌جنگند بر شما حلال نیست مگر اموالی که به همراه دارند... از تعرض به غیرمسلمانان با هر دین و مذهبی بپرهیزید که آن‌ها در پناه و امان مسلمانان هستند، و هرکس به حرمت آن‌ها تعرض کند خیانت‌کار است.

البته تعبیر «غیرمسلمان» در پاسخ استفتاء و پیام به رزمندگان، به‌گونه‌ای اشاره به دیدگاه ایشان به شمول حقوق شهروندی به همه افراد جامعه با هر دین و آیینی دارد.

احترام و رعایت حقوق شهروندی نزد آیت‌الله سیستانی از چنان اهمیتی برخوردار است که ایشان با شهروندان منطقه الجادریه عراق که از طرف برخی از صاحبان قدرت و منصب در فشار قرار گرفته بودند که زمین‌های مسکونی خود را به قیمت‌های کمتری واگذار کنند، دیدار کرد و بیان نمود چنین رفتاری با شهروندان مخالف شرع و قانون است و تأکید کرد از مهم‌ترین وظایف مسئولان امر این است که از دارایی‌ها و حقوق شهروندان محافظت کنند و مانع از آن شوند که صاحب منصبان رسمی، با ایجاد رعب و وحشت به اموال و دارایی‌های مردم تعدی کنند.

✍️ #محمدهادی_زاهد_غروی

🔰 برشی از کتاب «آیت‌الله سیستانی و حقوق شهروندی» محمدهادی زاهد غروی، پژوهشکده اندیشه دینی معاصر، زمستان 1403، ص19-21.

⚡️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر (آدم)

✳️ آبرو به‌عنوان حق الهی و انسانی

در فقه امامیه، همواره در کنار وجوب حفظ نفس و مال انسان، بر وجوب حفظ «آبرو» نیز تأکید شده است.

مؤید جایگاه والای آبرو در فقه این است که برخی از فقیهان، حیثیت و آبروی انسان را افزون بر یک حق انسانی، «حق الله» نیز دانسته‌اند.

بدین معنا که اگر کسی بخواهد از حق انسانی خود بگذرد و در مواردی از آبروی خود نیز دست بکشد، خداوند متعال از حق خود که همان حراست از گوهر انسان است، نمی‌گذرد.

به‌عنوان مثال، محقق اردبیلی در بحث قذف به همین نکته مهم اشاره می‌کند که اتهام زنا یا لواط به دیگری دارای حد شرعی است.

این حد حتی در صورتی که شخص مورد اتهام از قبل اجازه داده باشد که آبروی او مورد خدشه قرار گیرد، ساقط نمی‌شود؛ چرا که این موضوع به حقوق الهی نیز مربوط است و خداوند متعال به شکستن آبرو رضایت نمی‌دهد.

بنابراین، اتهام زننده علاوه بر اینکه باید از شخص مورد اتهام رضایت بگیرد، برای رضای باری تعالی نیز باید توبه کند؛ مجازات آن را تحمل نماید و حد شرعی آن ساقط نمی‌شود.

✍️ #مهدی_پورحسین

🔰 برگرفته از کتاب «درآمدی بر قاعده کرامت در فقه» مهدی پورحسین، نشر لوگوس (با همکاری گروه پژوهشی اندیشه دینی معاصر)، 1403، ص179-180.

⚡️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر (آدم)

✳️ دامنه و گستره آبرو در فقه

مسأله «آبرو» در فقه دامنه گسترده‌ای دارد و شامل ممنوعیت تجسس، عیب‌جویی، افشای عیوب، تمسخر، غیبت، تهمت و حتی بدگمانی است که صرفاً یک عملیات ذهنی و روانی محسوب می‌شود.

توجه ویژه به موضوع آبرو در فقه، مدیون قرآن و روایات است که به‌طور مکرر بر آن تأکید دارند:

قرآن کریم، هر آنچه شخصیت انسانی را هدف قرار دهد، به شدت ممنوع کرده و آن را مذموم می‌داند. به عنوان مثال، عیب‌جویی و مسخره کردن که شخصیت انسانی را لکه‌دار می‌کند، ناپسند است: «وَيْلٌ لِّكُلّ‏ هُمَزَةٍ لُّمَزَة»، (همزه، 1) و از پیروی عیب‌جویان نهی شده است: «وَ لَا تُطِعْ كلُ‏ حَلَّافٍ مَّهِينٍ، هَمَّازٍ مَّشَّاءِ بِنَمِيمٍ»، (قلم، 11 و 12). همچنین، بهتان زنندگان را گناهکار شمرده و وعده عذاب دردناک برای آن‌ها داده است: «وَ الَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ بِغَيرْ مَا اكْتَسَبُواْ فَقَدِ احْتَمَلُواْ بُهْتَنًا وَ إِثْمًا مُّبِينًا»، (احزاب، 58).

✍️ #مهدی_پورحسین

🔰 برگرفته از کتاب «درآمدی بر قاعده کرامت در فقه» مهدی پورحسین، نشر لوگوس (با همکاری گروه پژوهشی اندیشه دینی معاصر)، 1403، ص180-181.

⚡️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر (آدم)

✳️ حفظ آبرو برای همه انسان‌ها

از نگاه پیامبر اسلام (ص)، آبروی انسان، حریم امن او است که کسی نباید متعرض آن شود: «لا تَخرِقَنَّ علي اَحَدٍ سِتراً»(نهج الفصاحة، ص666) و نخستین گامی که انسان به سوی جهنم برمی‌دارد، تعرض به حیثیت افراد است: «مَن مَشي في عَيبِ اَخيهِ و كَشْفِ عَورَتِهِ كانَت اوّلُ خُطوَةٍ خَطاها وَضَعَها في‌جَهَنّم! وَ كَشَف اللهُ عَوَرَتَهُ عُلي رُؤوسِ الخَلائِقِ»(وسائل الشیعه، 12 / 286).

این روایات تأکید دارند که حفظ آبرو نه تنها در میان مسلمانان بلکه در مورد تمام انسان‌ها باید رعایت شود و هتک آبرو در برابر هر انسانی، موجب عواقب سختی خواهد بود.

✍️ #مهدی_پورحسین

🔰 برگرفته از کتاب «درآمدی بر قاعده کرامت در فقه» مهدی پورحسین، نشر لوگوس (با همکاری گروه پژوهشی اندیشه دینی معاصر)، 1403، ص182.

⚡️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر (آدم)

✳️ آزادی انتقاد دینی؛ تعامل پیشوایان معصوم با ملحدین

یکی از دلایل مهم آزادی انتقاد دینی، نحوه تعامل پیشوایان معصوم (علیهم السلام) با ملحدان و منتقدان است. به عنوان مثال، گفتگوی امام صادق (علیه السلام) با ابن‌ابی‌العوجاء، که از دانشمندان معاصر و مخالف اصول عقاید مسلمانان بود، نمونه‌ای از این تعامل است.

ابن‌ابی‌العوجاء با بیان شیوا و استدلال‌هایش عده‌ای از مسلمانان را گمراه کرده و با خود همسو کرده بود. حکومت وقت به تبلیغات ضد دینی او واکنش نشان داد و در سال ۱۵۵ هجری او را دستگیر و به قتل رسانید.

گزارش‌های روایی نشان می‌دهد که امام صادق (علیه السلام) با احترام و آزادی به نقد دینی او پاسخ داده و گفتگویی علمی برقرار می‌کرده است که در ادامه به یک نمونه از آن اشاره می‌شود:

در کتاب «توحید مفضل»، داستانی از مواجهه او با یک فرد ملحد آمده است. بر اساس این داستان، وقتی مفضل سخنان او را درباره نبود آفریننده‌ای برای این عالم و اینکه این کارخانه هیچ مدبری ندارد و همه چیز به‌طور طبیعی به وجود می‌آید، شنید، از شدت خشم و غضب نتوانست خود را کنترل کند و خطاب به او گفت: «ای دشمن خدا، در دین خدا ملحد شدی و پروردگاری را انکار کردی که تو را در نیکوترین ترکیب و صورت آفریده است...».

ابن ابی العوجاء در پاسخ گفت: «ای مرد، اگر تو از اصحاب جعفر بن محمد صادق علیه‌السلام بودی، او هیچ‌گاه با ما چنین سخن نمی‌گفت. او نیز سخنان ما را بارها شنیده است، اما هیچ‌گاه به ما دشنام نداده و از حد خود خارج نشده است. او فردی است صاحب حلم و وزانت، و خداوند به او عقل و متانت عطا کرده است.»

✍️ #موحدی_ساوجی

🔰 برگرفته از کتاب «انتقاد دینی و سیاسی در قرآن و سنت»، محمدحسن موحدی ساوجی، نشر دانشگاه مفید (با همکاری گروه پژوهشی اندیشه دینی معاصر)، 1399، ص97-98.

⚡️ پژوهشکده اندیشه دینی معاصر (آدم)