آرش شفاعی

چرا خیام جهانی شده است؟

آرش شفاعی

شاید برای بسیاری از شما این سؤال مطرح شده باشد که چرا شعرهای شاعری مانند خیام نیشابوری تا این حد در سطح جهان مطرح شده است؟ چرا یک انگلیسی مرفه مانند فیتزجرالد با خواندن رباعی های شاعری که قرن ها پیش در نیشابور می زیسته و در زمانه خود و حتی سال ها بعد به عنوان ریاضیدان و منجم مشهور بوده است، نه شاعر؛ چنان منقلب شده که همه زندگی خود را بر سر ترجمه و انتشار رباعی های خیام گذاشته است؟
این سؤال البته جواب روشنی هم دارد که شاید تأمل در آن به درد امروزما هم بخورد. خیام همه هنر شاعری خود را در چندصد رباعی گذاشته و با همین تعداد اندک، مرزهای جهان ادبیات را در نوردیده است. البته رباعی های او از نظر شیوه بیان و صنایع ادبی هم غنی است اما مهمتر از آن، حرف هایی است که خیام در رباعی هایش زده است. حرف های خیام آنچنان بزرگ، مؤثر و فرامرزی و جهانی بوده است که انسان هایی در قرن ها بعد را هم به خود جذب کرده است.
اگر اسطوره، داستان، فلسفه، عشق و عرفان را جلوه های مختلفی از بروز احساسات و تفکرات انسانی بدانیم، سهم شاعران بزرگ ادبیات ما از هرکدام از این جلوه ها، مشخص است و فلسفه سهمی است که خیام از آن میان برده است و شعرهای فلسفی او ( چنان که فلسفه ذاتاً چنین است) حرف های ازلی ابدی انسان های همه دوره های تاریخی را بیان کرده است.
پرسش درباره ماهیت وجودی انسان، اینکه از کجا آمده است و به کجا خواهد رفت و میزان کنشگری سوژه انسانی در زندگی این جهانی، ذهن بسیاری از متفکران را در همه دوره های تاریخی به خود جذب کرده است و خیام هم در همین حوزه به بیان پرسش هایی سخت، جدی و اندیشه سوز پرداخته است.
این کوزه چو من عاشق زاری بوده است
در بند سر زلف نگاری بوده است
این دسته که در گردن او می بینی
دستی است که در گردن یاری بوده است
همین و تمام. در چهار بیت حرفی زده است که همیشه انسان ها را تحت تأثیر قرار می دهد. صنایع لفظی هم که البته دارد، جناس دست و دسته هم که به خوبی در بیت نشسته است. تخیل هم که در شعر جریان دارد، تشخص دادن به یک شیء یعنی کوزه و تبدیل کردن آن از یک جسم بی جان به یک انسان جاندار( عاشق زار) نشانه ذهن هنرمند شاعر است اما از همه این چیزها مهم تر، حرفی است که شاعر زده است. مسأله اصلی همین است، حرفی برای زدن داشته باشی که از دل احساس و تفکر برآمده باشد. مشکل اصلی ادبیات امروز ما هم همین است که شاید حرفی نداریم که برای مخاطب جهانی تازه باشد یا هنرمندانی نداریم که حرفی بزرگ، ازلی و ابدی و ماندگار داشته باشند که از دل احساس و تفکر خودشان برآمده باشد.

https://www.jamejamdaily.ir/Newspaper/item/141071

246 views06:36