تعهد تاریخی الهام علی‌اف در قبال یهودیان – «جمهوری آذربایجان بزرگ‌ترین حامی اسرائیل در میان کشورهای مسلمان است»

در سایه تداوم گفت‌وگوها میان ترکیه و اسرائیل با میانجی‌گری جمهوری آذربایجان، خبرگزاری اسرائیلی Ynetnews در گزارشی تحلیلی با خاخام برجسته یهودی، مارک اشنایر، گفت‌وگویی انجام داده است. مارک اشنایر، خاخامی است که در آمریکا زندگی می‌کند، روابط نزدیکی با دولت آذربایجان دارد و بارها به باکو سفر کرده است.
اشنایر در این مصاحبه می‌گوید:
«این نخستین بار نیست که رئیس‌جمهور آذربایجان، الهام علی‌اف، در تلاش‌های صلح‌آمیز اسرائیل با کشورهای مسلمان، به‌ویژه ترکیه، نقش ایفا می‌کند.»

در پاسخ به این سوال که «چرا او این کار را انجام می‌دهد؟» اشنایر چنین پاسخ می‌دهد:
«زیرا ثبات منطقه‌ای برای او اهمیت حیاتی دارد و ارتقای روابط اسرائیل و ترکیه از اولویت‌های اوست. افزون بر این، او تعهدی تاریخی نسبت به تقویت و توسعه روابط میان مسلمانان و یهودیان دارد. در جهان امروز، رهبر دیگری وجود ندارد که همزمان از سوی اسرائیل و ترکیه تا این حد مورد اعتماد باشد.»

این واقعیت که جمهوری آذربایجان میزبان نخستین مذاکرات مستقیم میان ترکیه و اسرائیل بوده، برای مارک اشنایر چندان شگفت‌انگیز نبوده است:
«این نخستین بار نیست. رئیس‌جمهور علی‌اف در سال ۲۰۲۲ نیز نقش مرکزی در روند صلح میان اسرائیل و ترکیه ایفا کرده بود؛ روندی که شامل سفر رئیس‌جمهور اسرائیل، اسحاق هرتزوگ، به آنکارا و دیدار با اردوغان بود و سپس در سپتامبر همان سال، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، یائیر لاپید، در نیویورک با اردوغان دیدار کرد. یک سال بعد نیز، دیدار دیگری میان اردوغان و نتانیاهو در نیویورک برگزار شد.»

به باور اشنایر، تلاش‌های میانجی‌گرانه علی‌اف بازتابی از تعهد آذربایجان به همزیستی ادیان و همکاری میان مسلمانان و یهودیان است.
«سه سال پیش، علی‌اف در تضمین این همزیستی نقش کلیدی داشت و من باور دارم که اکنون نیز همان نقش را ایفا خواهد کرد. در میان ۵۷ کشور مسلمان، آذربایجان بزرگ‌ترین حامی اسرائیل است. تعهد علی‌اف به اسرائیل واقعی است. روابط او با دولت و ملت یهود صمیمی و صادقانه است. پیش‌بینی من این است که علی‌اف در چارچوب گسترش توافق‌نامه‌های ابراهیم، نقش پلی میان اسرائیل و جهان اسلام را ایفا خواهد کرد.»

شایان ذکر است مارک اشنایر، خاخام کنیسه همپتون و مشاور چند پادشاهی خلیج فارس است. او بنیان‌گذار و رئیس بنیاد درک متقابل ادیان یهودی و مسلمان است و طی دو دهه اخیر، در کشورهای عربستان سعودی، عمان، بحرین، قطر و امارات متحده عربی با استقبال گرم روبه‌رو شده است. نشریه Newsweek او را از جمله ۵۰ خاخام بانفوذ ایالات متحده معرفی کرده است. الهام علی‌اف در اوایل ماه مه ۲۰۲۴ در باکو، از ترجمه و انتشار کتاب معروف «فرزندان ابراهیم» (İBRAHİM OĞULLARI) نوشته مارک اشنایر به زبان آذربایجانی که توسط کمیته دولتی امور دینی انجام شده، تجلیل کرد.

مرکز مطالعات آذربایجان

نگاه مثبت به یهودیت در کتاب‌های درسی قزاقستان؛ رویکرد مشابه در برنامه‌های درسی جمهوری آذربایجان و ازبکستان

در کتاب‌های درسی مدارس قزاقستان، نگاهی مثبت به دین یهود و تاریخ آن ارائه شده و در بسیاری از موارد، رویکردی متعادل نسبت به مناقشه عربی-اسرائیلی مشاهده می‌شود. این یافته‌ها بخشی از یک گزارش تحلیلی منتشرشده توسط خبرگزاری یهودی JNS است که در هفته جاری منتشر شد و بر اساس آن، نهادهای آموزشی در سه جمهوری سابق شوروی با جمعیت عمدتاً مسلمان — قزاقستان (۲۰ میلیون نفر)، ازبکستان (۳۷ میلیون نفر) و جمهوری آذربایجان (۱۰ میلیون نفر) — مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

گزارش مذکور توسط مؤسسه بین‌المللی "نظارت بر صلح و تساهل فرهنگی در برنامه‌های درسی آموزشی" (IMPACT-se) در لندن تهیه شده است. این مؤسسه بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب درسی را که در ده سال گذشته در مدارس ابتدایی و متوسطه قزاقستان (پایه‌های دوم تا یازدهم) تدریس شده‌اند، بررسی کرده است.
بر اساس این پژوهش، یهودیت، آیین‌ها و تاریخ آن به شکلی مثبت در کتاب‌ها بازنمایی شده‌اند و یهودیت به‌عنوان بخشی از ترکیب چندفرهنگی این کشور معرفی شده است. همچنین در این گزارش تأکید شده که موضوع هولوکاست به‌طور منصفانه مطرح شده و احیای زبان عبری در اسرائیل با تحسین خاصی بازتاب یافته است.

البته طبق گفته گزارش، نحوه پوشش مناقشه عربی-اسرائیلی در کتاب‌های مختلف، یکسان نیست: برخی کتاب‌ها نگاهی متعادل دارند، در حالی‌که برخی دیگر با جانبداری همراه هستند.
مدیر اجرایی IMPACT-se، مارکوس شف، در این زمینه اظهار داشته: «برنامه درسی نشان می‌دهد که قزاقستان پذیرای گروه‌های دینی و قومی گوناگون از جمله یهودیان است. این کشور با رد افراط‌گرایی و ترویج احترام و اعتدال در آموزش، الگویی مهم برای سایر کشورهای مسلمان‌نشین ارائه می‌دهد.»

در ماه گذشته، گزارشی دیگر درباره کتاب‌های درسی ازبکستان منتشر شد که حاکی از نگاه مثبت و متعادل به دین یهود، آیین‌ها، تاریخ، هولوکاست و موفقیت‌های اقتصادی اسرائیل بود. این کتاب‌ها همچنین گروه‌های حماس و حزب‌الله را به‌عنوان «سازمان‌های اسلام‌گرای افراطی» معرفی می‌کنند.

در خصوص جمهوری آذربایجان نیز، گزارشی پیشین نشان داده که این کشور نخستین کشور مسلمان‌نشین است که تعریف «یهودستیزی» را در برنامه‌های درسی خود گنجانده و تصاویری مثبت از یهودیان و کشور اسرائیل ارائه می‌دهد.

مرکز مطالعات آذربایجان

ترک‌ها خواستار توقف تأمین نفت از آذربایجان به اسرائیل شدند

رئیس بنیاد انسان‌دوستانه ترکیه (İHH)، بولنت ییلدریمدر یک تجمع حمایتی از فلسطین اعلام کرد: «آذربایجان باید به تأمین سوخت اسرائیل پایان دهد. ما از رئیس‌جمهور آذربایجان الهام علی‌اف انتظار داریم که روابط خود را با اسرائیل قطع کند.»

🔴 آذربایجان یکی از اصلی‌ترین تأمین‌کنندگان نفت اسرائیل محسوب می‌شود. به گزارش بلومبرگ، از اواسط سال ۲۰۲۳، اسرائیل روزانه حدود ۲۲۰هزار بشکه نفت وارد کرده که تقریباً ۶۰درصد آن از قزاقستان و آذربایجان تأمین شده است. طبق آمار رسمی، تنها آذربایجان حدود ۴۰درصد سوخت مورد نیاز اسرائیل را فراهم می‌کند، اگرچه برخی منابع غیررسمی این رقم را حتی بالاتر اعلام کرده‌اند.

منتقدان تأکید دارند که کشورهای صادرکننده نفت به اسرائیل، به‌صورت غیرمستقیم با تأمین سوخت برای تجهیزات نظامی‌ای که موجب کشته‌شدن ده‌هاهزار فلسطینی شده‌اند، در جنایات جنگی و نسل‌کشی اسرائیل در غزه سهیم هستند.

مرکز مطالعات آذربایجان

خاخام مشهور یهودی: آذربایجان می‌تواند «پل بالقوه‌ای» برای عادی‌سازی روابط عربی-صهیونیستی باشد

در بحبوحه افزایش تنش‌های منطقه‌ای، ایده پیوستن آذربایجان به توافق‌نامه‌های ابراهیم، نقش طولانی‌مدت و اغلب نادیده‌گرفته‌شده این کشور به عنوان یکی از مطمئن‌ترین متحدان صهیونیستی در خاورمیانه را در نظر نمی‌گیرد؛ یکی از برجسته‌ترین رهبران یهودی کشور این را اظهار داشته است.
 

 
«بحث درباره پیوستن آذربایجان به توافق‌نامه‌های ابراهیم هم مضحک است و هم توهین‌آمیز»، خاخام مارک اشنایر، رئیس بنیاد تفاهم قومی، در مصاحبه‌ای اختصاصی با «الگماینر» گفت.
 
اشنایر افزود: «اکثر مردم کاملاً از درک پویایی روابط مسلمان-یهودی، به‌ویژه روابط میان آذربایجان و رژیم صهیونیستی، بی‌اطلاع هستند.»
 
توافق‌نامه‌های ابراهیم که در سال ۲۰۲۰ با میانجی‌گری آمریکا امضا شد، توافق‌هایی تاریخی برای عادی‌سازی روابط میان رژیم صهیونیستی و چند کشور عربی بود. از آن زمان تاکنون، رژیم صهیونیستی روابط دیپلماتیک خود را با امارات متحده عربی، سودان، بحرین و مراکش تقویت کرده و همکاری‌های دفاعی و اقتصادی خود را گسترش داده است.
 
روابط آذربایجان با اسرائیل مدت‌هاست که از اهمیت برخوردار بوده و این کشور بیش از سه دهه است که با شراکتی شامل امنیت انرژی، دفاع و اطلاعات، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین متحدان دولت یهود در قفقاز و آسیای مرکزی خدمت می‌کند.
 
با این حال، از دیدگاه اشنایر، عمق روابط بین باکو و اورشلیم اغلب نادیده گرفته می‌شود. اشنایر با رئیس‌جمهور آذربایجان، الهام علی‌اف، همکاری داشته و از نخستین رهبران یهودی بوده که در ایجاد روابط بین رژیم صهیونیستی و کشورهای مسلمان نقش ایفا کرده است.
 
در دوران نخستین دولت ترامپ، توافق‌نامه‌های ابراهیم اتحادهای منطقه‌ای را بازسازی کردند و کارشناسان پیشنهاد دادند که آذربایجان می‌تواند نقش کلیدی در توازن قدرت منطقه‌ای ایفا کند. آذربایجان که با ایران مرز طولانی دارد و با رژیم صهیونیستی و ترکیه روابط قوی دارد، اکثریت جمعیتش شیعه مسلمان هستند، دارای برتری استراتژیک منحصربه‌فردی است که می‌تواند نفوذ تهران را محدود کرده و پویایی قدرت منطقه‌ای را تغییر دهد.
 
اشنایر به «الگماینر» گفت: «آذربایجان در استراتژی گسترده‌تر رژیم صهیونیستی، نقش منحصربه‌فردی به‌عنوان یک پل بالقوه برای عادی‌سازی روابط میان دولت یهود و سایر کشورهای مسلمان ایفا می‌کند.»
 
او توضیح داد که باکو در گذشته نیز به تلاش‌های عادی‌سازی منطقه‌ای کمک کرده، به‌ویژه در سال ۲۰۲۲ با میانجی‌گری برای بازگرداندن کامل روابط دیپلماتیک میان ترکیه و رژیم صهیونیستی – هرچند از آن زمان تاکنون روابط این دو کشور تیره شده است.
 
به گفته اشنایر، آذربایجان که متحد قوی تر رژیم صهیونیستی و ترکیه است، در موقعیت خوبی برای میانجی‌گری در پیشرفت‌های دیپلماتیک آینده قرار دارد. همین هفته، آذربایجان میزبان مقامات ترکیه و رژیم صهیونیستی برای گفتگوهایی با هدف جلوگیری از درگیری‌های احتمالی در سوریه بوده است.
 
در این زمینه منطقه‌ای، این رهبر یهودی اظهار داشت که باکو «نقش یک الگو را برای جهان عرب و مسلمان ایفا می‌کند» و نشان می‌دهد که علیرغم تنش‌های تاریخی و تفاوت‌های دینی، روابط قوی با رژیم صهیونیستی ممکن است.
 
اشنایر به «الگماینر» گفت: «آذربایجان با موقعیت دادن به خود به‌عنوان الگویی برای همکاری منطقه‌ای و سیاست خارجی مستقل، نقش استراتژیکی ایفا می‌کند.
 
او افزود: «در چهارچوب دنیای بزرگ مسلمان، آذربایجان به‌عنوان چراغ راهی برای گفت‌وگوی بین‌ادیانی و همکاری خدمت می‌کند و الگویی برای روابط رو به گسترش مسلمان-یهودی ارائه می‌دهد.»
 
اهمیت استراتژیک باکو تنها به نقش آن در تقابل با جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای ایران و هم‌راستایی با بلوک غرب‌گرا محدود نمی‌شود، بلکه به تأثیر اقتصادی آن در منطقه نیز مربوط است.
 
آذربایجان و رژیم صهیونیستی به گسترش همکاری‌ها و تقویت روابط دوجانبه، به‌ویژه در بخش انرژی ادامه می‌دهند، که نقش این کشور با اکثریت جمعیت شیعه مسلمان را به‌عنوان یک بازیگر استراتژیک در حال ظهور در خاورمیانه برجسته می‌سازد.
 
اوایل امسال، اورشلیم و شرکت دولتی نفت آذربایجان (سوکار) توافق‌نامه بزرگی در حوزه انرژی امضا کردند. در ماه مارس نیز سوکار قرارداد صدور مجوز برای اکتشاف گاز با دولت یهود امضا کرد.
 
از سال ۲۰۱۹، آذربایجان بیش از یک‌سوم نیاز نفتی رژیم صهیونیستی را تأمین کرده است. سال گذشته، اورشلیم ششمین خریدار بزرگ نفت از باکو بود و فروش‌ها به مجموع ۷۱۳ میلیون دلار رسید.

در همین حال، آذربایجان سامانه‌های دفاعی پیشرفته‌ای از جمله سامانه موشکی «باراک MX» و ماهواره‌های نظارتی از رژیم صهیونیستی دریافت کرده و همچنان یکی از مشتریان اصلی تجهیزات نظامی رژیم صهیونیستی باقی مانده است، تجهیزاتی که در جنگ سال ۲۰۲۰ با ارمنستان نقش تعیین‌کننده‌ای داشتند.

مرکز مطالعات آذربایجان

در آستانه سفر دکتر پزشکیان به جمهوری آذربایجان ذکر این نکته لازم است که منافع ایران در قفقاز فقط اقتصادی و ژئوپلیتیک نیست؛ بلکه ایران منافع ایدئولوژیکی هم در قفقاز دارد که شاید مهمترین آن «هویت شیعی» آذربایجان است.
امید است که مشاوران دکتر پزشکیان در این سفر پیگیر مسأله دستگیری گسترده شیعیان آن هم غالبا با اتهام دروغین جاسوسی برای ایران باشند.
در دو سال اخیر بیش از ۷ هزار نفر از شیعیان در آذربایجان دستگیر شده اند و خانواده های آنان از نظر اقتصادی هم تحت فشارند.