Koʻpincha: vergul kerakmi yoki yoʻq?

Koʻpincha soʻzidan keyin vergul ishlatish uchrab turadi. Aslida vergul kerak emas. Chunki u ravish, ravishlar esa vergul talab qilmaydi.

Koʻpincha soʻzi oʻzbek tilida ikki xil maʼnoda qoʻllanadi:

1️⃣ Koʻp hollarda, koʻp vaqt; aksariyat.

Achchiq bodomdan koʻpincha xushboʻy efir moyi olinib, bu kosmetika sanoatida keng koʻlamda qoʻllanmoqda.
Gazetadan.

2️⃣ Tez-tez, koʻp oʻtmay.

Yodingizda bormi, koʻpincha chaqchaygan koʻzli bir yigit ishxonamizga uni soʻrab borar edi?
A. Qodiriy, “Oʻtgan kunlar”.

🟢 Demak, har ikki maʼnosida ham koʻpincha soʻzi bilan vergul ishlatmaymiz.

@oriftolib

YouTube kanalimda tahrir boʻyicha ilk dars chiqdi

Sizlardan soʻramay bir xayrli ishga qoʻl urib qoʻydim – YouTubeʼda tahrir boʻyicha darslar eʼlon qilishni boshladim.

Qoʻshimchalar tahriridan tortib jumlalar tahririgacha, abzaslar tuzilishidan matn strukturasiga darslar olishni rejalashtirganman. Hozircha bepul. Foydalanib qoladigan vaqti.

Aytgancha, professional tasvirga olinganidan sezsangiz ham kerak, video ustida juda katta jamoa ishladi. Rejissyor, operator, ovoz operatori, tasvirchi, montajchi, maʼruzachi – hammasi hurmat bilan oʻzim 😉

Ilk dars -ni va -ning qoʻshimchalarini qoʻllashdagi xatolar, qoʻshimchalar ifodalaydigan maʼnolardagi oʻziga xosliklar, istisnoli holatlar haqida.

👉 https://youtu.be/7rsGMKXRNeI

Telegram | YouTube

Youtube loyihani videolavhalarga layk bosib, fikr-mulohazalar bildirib, havolasini ulashib qoʻllab-quvvatlang. Sohaga qiziqadigan tanish-bilishlarga tavsiya qiling. Yangiliklardan vaqtida xabar topish uchun esa obuna boʻling.

Istaganlar donat qilishi mumkin.

Telegram | YouTube

Oson yoʻli

Atoqli fransuz yozuvchisi Alfons Dodeni Parijda chop etiladigan “Janjal” nomli koʻcha gazetasi tahririyatiga taklif etishadi. U yerda xurmacha qiliqlari-yu oldi-qochdi maqolalari bilan tanilgan bir jurnalist Dodega shunday taklif beradi:

– Agar bizga birorta ipirisqining hayotini mayda-chuydasigacha tasvirlab asar yozib bersangiz, ming frank qalamhaqi toʻlardik.

Dode suhbatdoshining gaplarini jimgina, bosh irgʻab eshitadi. Soʻng deydi:

– Nega men yozib oʻtirishim kerak? Axir buning juda oson yoʻli bor, qalamhaqi ham yonga qoladi. Joningizni umuman koyitmaysiz – kundaligingizni eʼlon qilasiz-qoʻyasiz.

👉 Mashhurlar hayotidan

Telegram | YouTube

​​“Bosh kompaniya” deyish mumkin

Muhrim yozyapti:

Inglizcha parent company, ruscha материнская компания atamasi oʻzbekchada nima boʻlardi, ona kompaniya desa boʻlarmikin, boshqalar ham shunaqa ishlatganmikin deb gugllasam, qidiruv natijalarida birinchi boʻlib qandolatchi “Zebiniso ona” kompaniyasi chiqdi. Balki ota kompaniya degan varianti bordir deb qayta gugllasam, kolbasachi “Toʻxtaniyoz ota” kompaniyasi chiqdi. Boshqa qidirmadim.

Bu birikmani bosh kompaniya deb tarjima qilish mumkin. Maʼnoni toʻla-toʻkis ifodalaydi. Bosh ofis degan ibora bilan adashtirib qoʻyilmaydimi degan savol tugʻilishi mumkin. Yoʻq, adashtirilmaydi, biri kompaniya, korxona yoki firmaga nisbatan ishlatilyapti, birida boshqaruv idorasi nazarda tutilyapti.

Inglizcha yoki ruschada boshqa soʻz ishlatilyapti-ku deb aynan unga muqobil soʻz bilan oʻgirishga urinmaslik kerak. Chunki har bir tilning oʻz tabiati, xarakteri bor. Oʻzbekcha juda koʻp soʻzlarni ham boshqa tillarga soʻzma-soʻz mos tushadigan shaklda tarjima qilish imkoni yoʻq. Tarjimada eng muhimi – mazmunning mosligi. Imkoni boʻlsa, soʻz ham mos kelsin. Imkon boʻlmasa, kamida mazmun uygʻunligini taʼminlash kerak.

Men inglizcha motherboard, ruscha материнская плата soʻzlari tarjimasida ham bosh soʻzini ishlataman: bosh plata. Ona plata iborasi mazmunni ifodalashga kuchsizlik qiladi, menimcha.

Telegram | YouTube

​​Soʻzning sirtini tushunmang

Obunachilardan biri vayner Bobur Mansurovning videosini yuboribdi. Koʻpchilik bu videoni yuzaki tushunib qolayotganini aytibdi.

Vaynda baʼzi iboralar kulgiga olingan. Soʻzning sirtini tushunish hajv qilingan desa ham boʻladi. Chunki qahramon obrazli fikr nimaligini bilmaydi, “birov tomdan tashlasa, sen ham tashla” deyilsa, tomga qarab chopadigan xilidan. Lekin videoda bu iboralar asli toʻgʻriligi, uni yanglish tushunmaslik kerakligiga ishora yoʻq. Shu bois iboralar tanqid qilinayotganday taassurot uygʻotadi.

Vayndagi hech bir ibora xato emas. Iboralar, oʻxshatish-u mubolagʻalar, maqollar – har qanday tilning boyligi. Bunday iboralarni ingliz, nemis, rus, arab, turk, qozoq, oʻzbek – istagan tilda uchratish mumkin.

Obrazli fikrlash nima? Masalan, biror ishdan xursandligimizni ifodalash uchun “boshim koʻkka yetdi” deymiz. Boshimiz hech qachon osmonga yetmaydi. Lekin bu ibora bilan quvonch, xursandlik hislari kuchli ekanini ifodalaymiz. Zamonaviy til bilan aytganda, holatni kreativ tasvirlaymiz. Ana shu obrazli fikrlashdir.

Telegram | YouTube

Vayndagi iboralarning asl maʼnosi nima?

Videoda maʼnosi soʻzma-soʻz tushunilgan iboralar boshqa mazmunga ega:

Mashinangning tagidan doim shamol oʻtib tursin – mashinang doim harakatda boʻlsin, buzilib, bir joyda qolmasin.

Boshing toshdan boʻlsin – kuchli chidam-bardoshga ega boʻl, senga zarar-shikast yetmasin, umring uzoq boʻlsin.

Topganing toʻylarga buyursin – topgan puling xursandchilikka ishlasin.

Qoʻchqorday oʻgʻil bersin – sogʻlom, baquvvat oʻgʻil koʻr.

Bu iboralar ichida bittasi rostdan tanqidboproq, uning bunday boʻlishiga esa oʻzimiz sababchimiz. Topgan-tutganimizni, baʼzan umrimizni toʻyga bagʻishlab yuboramiz. Buning fonida iboradagi ijobiy maʼno yoʻqolib, salbiylik kasb etadi. Topganing toʻyga buyursin degani aslida yaxshi niyat, ezgu tilak. Nima, topganing azaga buyursin deyish kerakmi?

Hatto topganing ilmga buyursin degan gapni ham qiyshiq tushunish mumkin: topganini oʻqishga, kitob sotib olishga ishlatadi, oʻzi esa yupun, och-nahor yashaydi.

Telegram | YouTube

​​“Hisoblanadi” koʻpincha ortiqcha hisoblanadi

Sarlavhadagi ikkinchi hisoblanadi soʻzi qisqartirilsa, nima oʻzgaradi? Mazmunga mutlaqo zaxa yetmaydi, jumla esa loʻndalashadi. Demak, u ortiqcha.

Menimcha, bunday ifoda ruscha является soʻzini kalka tarjima qilish natijasida urf boʻlgan. Ot kesimli gaplarni hisoblanadi, sanaladi soʻzlari bilan tugatmagan afzal. Bu feʼllarni qisqartirish yoki -dir bogʻlamasiga almashtirish mumkin:

Pul sivilizatsiyamiz mavjudligining asosi hisoblanadi.
Pul sivilizatsiyamiz mavjudligining asosidir.
Pul – sivilizatsiyamiz mavjudligining asosi.

Yoshlarning ijtimoiy faolligini oshirish ustuvor vazifa sanaladi.
Yoshlarning ijtimoiy faolligini oshirish ustuvor vazifadir.
Yoshlarning ijtimoiy faolligini oshirish – ustuvor vazifa.

Bu soʻzni ishlatishning yanada sunʼiy shakli ham bor: boʻlib hisoblanadi. Bunaqa oʻsimtani olib tashlash esi joyida boʻlgan har bir insonning burchidir:

Shartnoma haq toʻlash uchun asos boʻlib hisoblanadi.
Shartnoma haq toʻlash uchun asosdir.
Shartnoma – haq toʻlash uchun asos.

Telegram | YouTube

Xatosiz yozishni mustaqil oʻrganing: eng foydali 5️⃣ usul

“Ibrat farzandlari” loyihasida toʻgʻri yozishni oʻrganishning foydali beshta usuli bilan oʻrtoqlashdim.

Oʻrganing, amalda sinab koʻring. Foydasini albatta sezasiz.

👉 https://youtu.be/2GLQuTXZpt8

0:00 – Savodxonlikni qanday rivojlantirish mumkin?
0:15 – Kitob oʻqing
1:19 – Yozing va mashq qiling
2:03 – Qoidalarni oʻrganing
3:14 – Lugʻatlar bilan ishlang
4:39 – Zamonaviy imkoniyatlardan foydalaning
5:41 – Asosiysi – istak va iroda!

Telegram | YouTube

Shartnomaga rioya qilish shart

Aleksandr Dyuma teatr direktori bilan tuzgan shartnomaga koʻra, pyesasi 20 ta namoyishdan soʻng 60 000 frankdan ortiqroq kirim qilsa, adibga har gal ming frank qalamhaqi toʻlanishi kerak edi. Pyesa tez orada shuhrat qozonadi, shartnoma shartlari bajariladi. Dyuma yigirma beshinchi namoyishdan keyin pul olgani keladi. Biroq direktor qalamhaqi toʻlashdan qochib, tushum shartlashilgan summaga yetmaganini aytadi. Yozuvchini ishontirish uchun xayoliga kelgan raqamni roʻkach qiladi:

– Afsus, kirim 59 997 frank boʻldi. Na iloj...

Dyuma indamaygina chiqib ketadi. Bir necha daqiqadan soʻng qoʻlida yangi sotib olingan chipta bilan kirib keladi.

– Men buni 5 frankka sotib oldim, – deydi yozuvchi. – Umumiy tushum 60 002 frank boʻldi. Endi shartnoma shartlari bajarilganini tan olsangiz kerak?

👉 Mashhurlar hayotidan

Telegram | YouTube

​​Shifoga sababchi boʻling

Tolibjon bilan oʻn yilcha oldin birga ishlaganmiz. Toshkent islom institutini tamomlagan, koʻp yillardan beri nashr sohasida mehnat qilib kelayotgan edi. Xalqimiz maʼnaviy foyda olgan koʻplab kitoblarda Tolibjonning xizmati bor. Oʻzi ham bir necha diniy-maʼrifiy kitoblar muallifi, tarjimoni.

Shu yigit yoz oylarida operatsiya boʻlibdi. Keyin yana ikki marta amaliyot qilingan. Bir necha kasallik boʻyicha tashxis qoʻyilgan. Oʻn kun oldin yoʻqladim, ahvol jiddiy. Toshkentda juda koʻp shifoxonalarda davolanibdi, natija boʻlmagan. Shifokorlar Turkiyaga borib davolanishni tavsiya qilibdi, unga kamida 70 ming dollar mablagʻ kerak ekan.

Yaqinlarining aytishicha, chipta olishibdi, erta-indin Turkiyaga uchishadi.

Uch nafar murgʻak goʻdak otasining tuzalib ketishini soʻrab duoda. Siz ham duo qiling, imkoningiz boʻlsa, moddiy yordam bering. Tolibjon kabi malakali mutaxassislar, amalida ilmi namoyon boʻladigan ixlosli kishilar jamiyatimizga juda-juda kerak. Yaxshi bir insonning shifo topib, oilasi bagʻriga qaytishiga, balki, siz ham sababchi boʻlib qolarsiz.

Tolibjonga Alloh taolo komil shifo bersin.

Telefon raqami:
Ayollar uchun: +998946945161
Erkaklar uchun: +998998684648

VISA: 4023 0602 4649 6490
TOLIB KODIROV

UZCARD: 5614 6821 1472 8985
GULBAKHOR KHOSHIMOVA

HUMO: 9860 3501 0111 2380
TOLIB KODIROV

Telegram | YouTube

“U ham boʻlsa” – boʻlmay qoʻya qolsin

Baʼzan jumlalarni bogʻlash uchun u ham boʻlsa birikmasi ishlatiladi. Bu sunʼiy iboradan deyarli barcha holatlarda voz kechish mumkin:

Bizning niyatimiz bitta, u ham boʻlsa bemorlarimizning tez fursatda tuzalishidir! ❌
Bizning niyatimiz bitta – bemorlarimizning tez fursatda tuzalishi! ✅

Pandemiyani toʻxtatishning yoʻli bitta – u ham boʻlsa emlash! ❌
Pandemiyani toʻxtatishning yoʻli bitta – emlash! ✅

Muvaffaqiyatli startap uchun faqat bitta mezon bor, u ham boʻlsa – oʻsish. ❌
Muvaffaqiyatli startap uchun faqat bitta mezon bor – oʻsish. ✅

Xullas, bu birikmaga duch kelganda sizdan kutiladigan bir ish bor, u ham boʻlsa – qisqartirish.

Telegram | YouTube

Daryo-daryo, dengiz-dengiz, qishloq-qishloq: takrorlamagan afzal

Ayrim daryo nomlari tarkibida daryo, dengiz nomlari tarkibida dengiz, qishloq nomlari tarkibida qishloq soʻzlari bor. Matnda bunday toponimlardan keyin yana daryo, dengiz, qishloq soʻzlarini qoʻllamagan afzal:

Sirdaryo daryosi boʻyida Turkiston oq laylagini uchratdik. 🧐
Sirdaryo boʻyida Turkiston oq laylagini uchratdik. ✅

Qora dengiz dengizida harbiy mashqlar oʻtkaziladi. 🧐
Qora dengizda harbiy mashqlar oʻtkaziladi. ✅

Sayyor qabul Qumqishloq qishlogʻida boʻlib oʻtdi. 🧐
Sayyor qabul Qumqishloqda boʻlib oʻtdi. ✅

Bu prinsipni boshqa xil tarkibli joy nomlariga nisbatan ham qoʻllash mumkin:

Aydarkoʻl koʻli, Oqbuloq bulogʻi 🧐

🟢 Nom tarkibidagi daryo, dengiz, koʻl, qishloq kabi soʻzlar tovush oʻzgarishiga uchragan boʻlsa, qaytariq bor deb hisoblanmaydi:

Olatov togʻi, Koʻpetdogʻ togʻi ✅

Telegram | YouTube

Burch – qarzdan majburiyatga

Burch soʻzi tilimizda faol. Uni ado etilishi, bajarilishi majburiy boʻlgan vazifa, majburiyat maʼnosida qoʻllaymiz. Burchning ildizi soʻgʻdcha purch – qarzga olingan yoki berilgan narsa soʻziga borib taqaladi.

Bu soʻz turk, uygʻur, tatar, qozoq, boshqird, kurd kabi tillarga turli tovush oʻzgarishlari bilan oʻzlashgan. Koʻp tillarda u asliyatdagi qarz maʼnosini saqlab qolgan.

Telegram | YouTube