~ Xalqqa ko‘rinadigan haqiqatlar kerak, mavhumlari emas.

~ Fikrga qarshi munosib qurol bilan chiqish zarur, bu ishga miltiqlar yaramaydi.

~ Chinakam mulk himoyalanganligi va shaxs dahlsizligi – mana shu chinakkam ijtimoiy erkinlikdir.

~ Davlat ishlarida arifmetik ko‘plikni siyosiy ko‘plikdan farqlay bilish kerak.

~ Darhaqiqat, xalq yig‘inlarida hamisha ehtiroslar vaʼzxonlik qiladi.

~ Volter odamlar qancha maʼrifatli bo‘lsalar, shuncha erkin bo‘lishlarini nazarda tutgan. Uning izdoshlari esa xalq qancha erkin bo‘lsa, shunchalik maʼrifatli bo‘ladi deishdi. Hamma balo shundan.

~ Podshohlar o‘zlarini mulkdordek tutib, mulkdorlar esa o‘zlarini podshohdek tutsalar davlat xastalanadi.

~ Siyosat afsonaviy Sfinks yalmog‘iziga o‘xshaydi. Jumboqlarnini yecha olmaganni yamlab yutadi.

~ Biz shunday zamondamizki, arzimas bo‘lib yashash qonunlardan ko‘ra ko‘proq asraydi va aybsizlikdan ko‘ra vijdonni ko‘proq tinchitadi.

~ Til bu – tashqariga yuzlangan tafakkur, tafakkur esa – ichki suhbat.

~ Kitob bosma sanʼati g‘oyalar artileriyasidir.

~ Hozirgi aslzodalar – ajdodlarining sharpalari xolos.

~ Aksar ateistlarimiz isyonkor katoliklardan yollangan.

~ Xotira hamisha qalbga malaylik qilishga tayyor.

~ Aql – tarixchi, ehtiroslar – aktrisalar.

~ G‘ayrioddiy aqllar birinchi galda odatiy, kundalik narsalarga qaratilgan bo‘ladi. Oddiy aqllar ko‘zlariga esa faqat g‘ayrioddiy narsalarga tushadi.

~ Qorinda g‘oya tug‘iladi (yaʼni g‘oya tug‘ilishi uchun qorin to‘q bo‘lishi kerak).

~ Biz haqimizda gapiradiganlarning to‘qqiztasi yomonlaydi, va yaxshilaydigan bittasi shuni ham yaxshi uddalamaydi.

~ Monteskyening «Qonunlar ruhi» asari Nil daryosidek ulug‘vor va sermahsuldir, shu bilan birga Nildek irmoqlari qop-qorong‘u (murakkab demoqchi).

~ Qabrim toshiga yozib qo‘yinglar: «Uni bizdan dangasalik o‘limdan avval olib ketdi»

Antuan Rivarol aforizmlari

Ernst Yungerning “Rivarol” tarjimalari to‘plamidan

“ Nima uchun AQSH va uning ittifoqchilari "vaqti kelmadi" degan bahona bilan sakson yildan beri Falastin davlatchiligini tan olish masalasida oyoq tirab turib olgan? Chunki hozirgi dunyo tartiboti davlatning subyektivligiga asoslanadi. Davlat yo‘q - hech qanday huquq yo‘q. Fuqarolar ham fuqarolar emas, balki "ko‘chirilgan shaxslar" va Nansen pasporti bilan qochqinlardir, aholining genotsidi genotsid emas, balki "o‘z-o‘zini himoya qilish"dir, etnik tozalashlar tozalash emas, balki "terrorchilarni aniqlash va zararsizlantirish operatsiyalari"dir, bunda minglab halok bo‘lgan fuqarolar hech kim javob bermaydigan "yondosh zarar"dir.

Falastin mavjud xalqaro munosabatlar tizimiga muvofiq davlat sifatida tan olinganidan so‘ng, butun xalqaro-huquqiy mexanizmlar majmui uning foydasiga ishlay boshlaydi, qochqinlarning qaytishi uchun sharoit yaratadi va falastinliklarga qarshi jinoyatlarda aybdorlarni javobgarlikka tortadi. Jahondagi tartibot shunday tuzilgan: agar sen davlat bo‘lsang - sen klubdasan, agar davlat bo‘lmasang - sen o‘yindan tashqaridasan va o‘n oltinchi raqamlisan. Shuning uchun AQSH va uning Yaqin Sharqdagi yolg‘onchi tashkiloti - sionistik tuzilma Falastinga BMTning tan olingan to‘laqonli aʼzosi maqomini bermaslik uchun jonini jabborga beradi. Agar mana shu holat jahon tartiboti bo‘lsa, u allaqachon chiqindixonaga tushishga loyiq ekan. “

Murat Temirov

Мубашшир Аҳмад домла ҳибсда. Бу билан нимага эришиляпти? Мақсад очиқчасига ўз фикри билан баҳс юрита оладиган рақибни тинчитиб, ҳеч қандай баҳс-мунозарани тан олмайдиганлар сафини кенгайтиришми? Бу жамиятда диндорнинг сўзи, фикри мутлақо ўчирилиши керак деганими?
Нимага эришиляпти? Бу кишини қамашдан мақсад келажакда ёзиладиган "қатағонлар ёдномасини" бойитишми? Бир мунча вақт ўтиб "ёшларимизни биз ўзимиз экстремист қилдик" дейилиш учун қилиняптими бу яна?

Ҳа. Тўғри. Ғарб оғалардан Ўзбекистонда диний эркинликлар бузилиши ҳақида ҳисоботлар энди чиқмаса керак. Демак бемалол ортга чекиниб эски ишлар қайтариладими? Бундан бошқа яна қандай "сиёсий мантиқ" бор? Мўътадил диний фаолларни таъқиб қилиш экстремистлар сонини оширишга олиб келиши борасидаги оддий ҳақиқат наҳотки яна унутилди?

Менинг фикрим: Мубашшир Аҳмаднинг ғайриҳуқуқий қамалиши бу дунёвийликнинг навбатдаги мағлубиятидир. Чунки бундай "дунёвийлик" на мунозара ва муросага очиқ ва на ўз принципларига содиқ.

©️ Jamshid Muslimov

Мубашшир Аҳмаднинг ҳибсга олиниши ҳақидаги хабарлар ва уларга билдирилган муносабатларни кузатар эканман, эътиборимни тортган қизиқ ҳолат ҳақида ўйлаб қолдим.
Ижтимоий тармоқларда домлага ҳамдардлик, яхши тилаклар ва дуолар билдирилиши табиий ҳол. Бироқ мени унинг фикрий рақибларининг муносабати ўйлантириб қўйди. Улар орасида:

- Домланинг баҳсли фикрларига бўлган эътирозлар ва гиналарни эслаб, унинг ҳибсга олиниши ҳодисасини эса четга суриб, аввалги баҳсларни давом эттираётганлар;
- "Бекорга қамагандир", "айби бўлмаса чиқариб юборишади", "ҳалитдан ваҳима қилмаслик керак!" деб ёзаётганлар (ҳолбуки, инсон ҳибсда ва унга қарши жиноий иш очилган);
- Очиқдан-очиқ ҳақоратлар ёғдириб, қамалишини олқишлаётганлар;
- Жарангли сукут.

Юзаки қараганда, бу "диндор-дунёвий" қарама-қаршилик бўлиб кўринади. Аммо асл муаммо шундаки, айнан дунёвийлик тарафдорлари домланинг қамалишига қарши чиқишлари керак эди. Чунки бу ҳолатда демократия ва дунёвийлик тамойиллари хавф остида қолмоқда. Инсоннинг шахсий фикри, танқидий қарашлари учун жиноий жавобгарликка тортилиши – бу виждон эркинлиги тамойилининг бузилишидир.

Мубашшир Аҳмаднинг қарашлари баҳсли бўлиши, танқидга учраши табиий. Лекин қарши томоннинг фикрини таъқиб қилиш учун ҳуқуқий принципларни қурбон қилиш (яна қайтарамиз) – бу дунёвийликнинг ўзига зид ҳаракатдир. Нега ижтимоий тармоқларда ўзларини дунёвийлик тарафдори деб тақдим қиладиганлар бу тамойилни ҳимоя қилишда сукут сақлашмоқда ёки ҳатто ҳибсни олқишлашмоқда? (Фақат айрим оз истисноларни, масалан, принципиал инсон Жаҳонгир Муҳаммаднинг изоҳини ҳисобга олмаганда).

Жавоб оддий: ҳақиқий дунёвийлик бизда ҳали шаклланмаган, чинакам секуляр жамият етакчилари ҳам йўқ. Кўпчилик "дунёвийлик" деганда совет даврининг "жанговар атеизм" қолипларини тушунади. Совет даврида бу коммунистик мафкуранинг қисми бўлса, бугунги жамиятимизда бу шунчаки одат-анъанага айланиб қолган.

Бу парадоксал хулосага олиб келади: эскича қолипларни ҳимоя қилувчиларни одатда "муҳофазакор" ёки "қадимчи" дейишади. Аммо чуқурроқ таҳлил қилсак, пост-совет "секуляризми" аслида ўзгаришларга қарши курашади. Демак, "жанговар секуляризм" тарафдорлари аслида янги замоннинг "қадимчилари"дир. Жамиятимизда чинакам дунёвийлик тушунчаси ва ҳақиқий секуляристлар хали ҳам шаклланмаган деб ҳисоблайман.

Дунёвийлик бизга керакми? Бу нотўғри савол. Дунёвийлик Конституциямизда белгиланган ижтимоий шартномадир. У ўзича на яхши, на ёмон, муҳими у ўзининг тарихий асослари ва қайсидир маънода тарихий заруратдан келиб чиққан. Бу ижтимоий келишув бўлиб, унинг бандларини тўғри англаб, ижросини жамият манфаати учун талаб қилиш керак, унинг номидан мансаб суистеъмол қилинишига йўл бермаслик керак. Бу аслида зиёлиларнинг вазифаси эди...

Шундай қилиб, дунёвийлик қонунларимизда бор, аммо унинг чинакам тарафдорлари йўқ. Бундан келиб чиқадиган муҳим хулоса: дунёвийликни ҳуқуқий тамойил сифатида сақлаб қолиш масъулияти энди диндорлар зиммасига тушди.

Мубашшир домланинг Конституциявий ўзгаришларга овоз бераётгани ҳақидаги постлари кўпчиликни, шу жумладан мени ҳам ажаблантирган эди. Энди эса бу ҳодиса чуқур рамзий маънога эга бўлиб қолди.

Диндорлар эскирган пост-совет ёндашувлари ва адолатсизликни қўллаб-қувватлай олмаслиги керак. Улар ватандошлар сифатида бугунги нотинч замонда давлатнинг кучли ва тараққий қилишини истасалар – тараққийпарвар бўлишлари зарур. Бу эса миллий ва диний қадриятларни қурбон қилмаган ҳолда, турфа фикрлар ва қарашларга бағрикенг бўлишни талаб этади.

Тараққиёт фақат хилма-хиллик билан боғлиқ. Тараққиётни истаган жамиятлар ўзларида бу хилма-хиллик етишмаслигини кўрганда, ҳатто четдан олиб келишган. Биз эса бу бойликка тўлиб-тошиб ётибмиз.

Соғлом дунёвийлик диндорликни инкор қилмайди. Айрим зиддиятлар бўлса-да, буларга тўғри нуқтаи назардан қаралса, бу зиддиятлар бир-бирини йўқ қилмайди (чунки бирини йўқ қилиш билан иккинчиси ҳам йўқолади). Аксинча, улар ривожланишнинг диалектик асоси бўлиб хизмат қилади.
давоми👇

аввали👆

Бу фикрлар ҳар тарафлардан эътирозларга сабаб бўлишини тушунаман. Дунёвийлик ва секуляризмнинг моҳиятини яхши биладиган кишилар мен нима демоқчи эканлигимни дарров илғайдилар. Аммо, юқорида айтганимдек, бизда ҳақиқий секуляристлар йўқ – фақат пост-совет "қадимчилари" бор. Кўпчиликка бу масалани янада аниқроқ тушунтириш лозим. Дунёвийлик нима ва унинг классик ҳамда замонавий моделлари, айниқса "Трамп феномени" даврида қандай кўринишлари борлигини келгуси мақолаларимда батафсил ёритишга тўғри келяпти.

Ҳозирча эса асосий хулосамни яна бир бор таъкидлайман: жамиятдан дунёвийликни ҳимоя қилиш масъулияти диндорлар зиммасига тушган.

Maqolaning lotin alifbosida nusxasi
https://www.tg-me.com/Neojadids/1902

Мубашшир Аҳмад ҳибсга олиниши билан боғлиқ ижтимоий фикр ҳолати ҳақида аввалги мақолам «дунёвийлик ҳимояси диндорларга қолиб кетди» деган парадоксал хулоса билан якунланган эди.

Ушбу мақолада мен бу мавзуни тўхтаган жойидан давом эттираман. Яъни «ҳуқуқ нуқтаи назаридан дунёвийлик принциплари ҳимояси ҳақида». Албатта аввал дунёвийлик нима, унинг шакллари ва ҳозирги кескин сакраган ўзгаришлар даврида қандай маъно ва мазмун касб этиши ҳақида бошлаш балки тартиб нуқтаи назаридан тўғри бўлар. Аммо энг яқини ва муҳимроқ нуқталардан бошлашни афзал кўрдим — ўз фикр-муносабатларингизни ифодалашда қандай мулоқот маданиятига риоя қилиш ҳақида.

Биринчидан, сизга ўта ғайриоддий, ёқимсиз, асабни қўзғайдиган ва қадриятларингизни ҳақоратлаши мумкин бўлган чиқишларга тайёр бўлинг. Бундай ҳолатларда ўзингизни йўқотиб кескин гапларга ўтиб кетманг. Бу ё провокация, ё ростдан ҳам маълум бир кишиларнинг фикр-қарашлари бўлиши мумкин. Ифодаларни танлашда нафақат ўзингиз тушунадиган, балки бошқалар тарафидан қандай қабул қилинишига эътибор беринг. Баҳс қилаяпман деб ҳиссиётга берилиб ҳақорат ва таҳдидга ўтиш аслида баҳснинг мағлубиятини билдиради.

«Бунақа нарсаларни айтгани учун фалон ва фалон қилиниши керак!» — бунинг асл маъноси шу: «Мен бу фикрга қарши аргумент келтира олмайман, раддия бериш учун билим ва савиям етишмайди, бу гаплар шундай кучга эгаки кўпчиликни адаштириб юборади ва бунга қарши айта оладиган асос-далиллар йўқ. Демак, бу фикрни айтиш учун қамаш ёки бир бало қилиш керак!» Бу ўта заиф одамнинг позицияси.

Диндорларга нисбатан бундай гапларни айтилишини изоҳларда кўп кузатганмиз: «Жаслиққа тиқиш керак», «Қозиққа ўтқазиш керак» ва ҳоказо... Лекин диндошлар ҳам айнан шунга ўхшаган ибораларни қўллашганда, бунга рози бўлмаслик ва бундан қатъий қайтариш зарур!

«Булар доимо истаганларини гапиришади, биз эса гапирсак, бизга чора кўришади, демак буларга ҳам кескин чора кўришни талаб қиламиз!», дейишингиз мумкин.

Биринчидан, агар сизга адолатсизлик қилинаётган бўлса, рақибингизга ҳудди шу адолатсизлик қилинишини талаб қилиш адолат бўлмайди. Адолат фақат ўзи учун сўралиши айни адолатсизлик. Ўзи ҳар қандай адолатсизликлар ҳудди шу формула билан, яъни манфаатли "адолатни" ўзига сўраб, ўзгага адолатсизликни раво кўриш билан бўлади.

Иккинчидан, қадрият ва эътиқодларингизни савол остига олувчи чиқишларга таҳдид ёки ҳақорат билан жавоб бериш – бу ҳеч қанақасига раддия аргумент бўла олмайди. Аксинча, бу заифлик, ақлсизлик ва ёш болача инфантил шошқалоқлик аломати. Фикр-қараши учун таъқиб қилиш қонунлар билан тақиқланган бўлса, бу сўз эркинлигини чеклаш эмас, балки таҳдид-таъқибни чеклаш бўлади. Адаштирманг.

Учинчидан, ҳеч қандай қўрқитишларсиз ҳам диндор ўз қадриятлари ҳимоясига етарли аргументлар бера олишига шахсан мен ишонаман. Мен ҳали бирон марта бундай аргументлар топилмаганини ўз тажрибамда кўрмадим. Сиз рақиб деб билаётган шахслар ғирромчасига тутишаётган бўлишса, буни ўзларининг зарарига бўлаётганини қайд этишдан осони йўқ. Холис кузатувчи нима бўлаётганини аниқ кўра олади, ҳеч хавотир олманг, унинг даражасига тушиб ҳақорат ва таҳлика қилишга ўтиб олманг. Баъзан сукут сақлаб қўйиш ҳам тарсакидек таъсир қилади.

Мақола якунида энг муҳим муждани бериб ўтишим керак.
Кишиларга таҳдид ва ҳақоратлар билан жавоб бериш нафақат баҳснинг зарарига, балки бу ишлар ўзича нотўғри, ўзича хато ва ахлоқсиз иш. Диндор учун эса ахлоқ ўта муҳим нарса!

«Улар ахлоқсизларча бизга ҳужум қилса, биз одоб сақлаб ўтирамизми? Биз ҳам шунақа қиламиз» дейдиган бўлсангиз демак ахлоқ нималигини тушунмагансиз. Оппонент-рақибга баъзан юмшоқлик билан, ётиғи билан жавоб берилса, баъзан кескин ва таъсирли жавоб бериш керак бўлади. Бу вазият ҳикматидан келиб чиқилади. Аммо кескин чиқиш ҳам ахлоқ доирасида қилиш мумкин. Бовужуд, ахлоқ доирасида бўлган кескин жавоб ахлоқсиз кескин жавобдан минг чандон устун келади! Лекин устун келмаганда ҳам ахлоқсиз бўлишга диндор учун узр бўлмаслигини тушунишимиз керак. давоми👇

аввали👆

Ахлоқ ва фаросат билан мунозара қилиш ҳам шахснинг фойдасига, ҳам жамиятнинг фойдасига бўлади. Жамиятлар баҳс-мунозаралар асосида ривожланади. Баҳс-мунозаралар ман қилинган жамият — ўлик жамият. Мунозараларни ёпмоқчи бўлганлар жамиятни ўлдирмоқчи бўлаётганлардир. Лекин мунозара гўзал, асосли, мулоҳазали ва ахлоқли бўлиши асосий шартдир.

Менинг фикримча айнан мана шундай мунозара юритишда диндорлар ҳаммадан устун бўла олишлари керак. Бунга ҳамма намуна-манбалар ва асосларимиз бор.
Бу мавзуни, айтганимдек, тез вақтда давом эттираман, насиб қилса. Унгача Беҳзод Алимовнинг худди шу ҳақда ёзган мақоласи билан улашаман.

Ва муҳим талаб: Мубашшир Аҳмад (Алишер Турсунов) акага ўзлари тайинлайдиган адвокатларни киритилиши, барча қонуний ҳуқуқлари риоя қилиниши ва ҳолатлари ҳақида жамоатчиликка хабар берилиши шарт.

[Беҳзод Алимов мақоласига ҳавола]

Mubashshir Ahmad hibsga olinishi bilan bog‘liq ijtimoiy fikr holati haqida avvalgi maqolam «dunyoviylik himoyasi dindorlarga qolib ketdi» degan paradoksal xulosa bilan yakunlangan edi.

Ushbu maqolada men bu mavzuni to‘xtagan joyidan davom ettiraman. Yaʼni «huquq nuqtai nazaridan dunyoviylik prinsiplari himoyasi haqida». Albatta avval dunyoviylik nima, uning shakllari va hozirgi keskin sakragan o‘zgarishlar davrida qanday maʼno va mazmun kasb etishi haqida boshlash balki tartib nuqtai nazaridan to‘g‘ri bo‘lar. Ammo eng yaqini va muhimroq nuqtalardan boshlashni afzal ko‘rdim — o‘z fikr-munosabatlaringizni ifodalashda qanday muloqot madaniyatiga rioya qilish haqida.

Birinchidan, sizga o‘ta g‘ayrioddiy, yoqimsiz, asabni qo‘zg‘aydigan va qadriyatlaringizni haqoratlashi mumkin bo‘lgan chiqishlarga tayyor bo‘ling. Bunday holatlarda o‘zingizni yo‘qotib keskin gaplarga o‘tib ketmang. Bu yo provokatsiya, yo rostdan ham maʼlum bir kishilarning fikr-qarashlari bo‘lishi mumkin. Ifodalarni tanlashda nafaqat o‘zingiz tushunadigan, balki boshqalar tarafidan qanday qabul qilinishiga eʼtibor bering. Bahs qilayapman deb hissiyotga berilib haqorat va tahdidga o‘tish aslida bahsning mag‘lubiyatini bildiradi.

«Bunaqa narsalarni aytgani uchun falon va falon qilinishi kerak!» — buning asl maʼnosi shu: «Men bu fikrga qarshi argument keltira olmayman, raddiya berish uchun bilim va saviyam yetishmaydi, bu gaplar shunday kuchga egaki ko‘pchilikni adashtirib yuboradi va bunga qarshi ayta oladigan asos-dalillar yo‘q. Demak, bu fikrni aytish uchun qamash yoki bir balo qilish kerak!» Bu o‘ta zaif odamning pozitsiyasi.

Dindorlarga nisbatan bunday gaplarni aytilishini izohlarda ko‘p kuzatganmiz: «Jasliqqa tiqish kerak», «Qoziqqa o‘tqazish kerak» va hokazo... Lekin dindoshlar ham aynan shunga o‘xshagan iboralarni qo‘llashganda, bunga rozi bo‘lmaslik va bundan qatʼiy qaytarish zarur!

«Bular doimo istaganlarini gapirishadi, biz esa gapirsak, bizga chora ko‘rishadi, demak bularga ham keskin chora ko‘rishni talab qilamiz!», deyishingiz mumkin.

Birinchidan, agar sizga adolatsizlik qilinayotgan bo‘lsa, raqibingizga huddi shu adolatsizlik qilinishini talab qilish adolat bo‘lmaydi. Adolat faqat o‘zi uchun so‘ralishi ayni adolatsizlik. O‘zi har qanday adolatsizliklar huddi shu formula bilan, yaʼni manfaatli “adolatni” o‘ziga so‘rab, o‘zgaga adolatsizlikni ravo ko‘rish bilan bo‘ladi.

Ikkinchidan, qadriyat va eʼtiqodlaringizni savol ostiga oluvchi chiqishlarga tahdid yoki haqorat bilan javob berish – bu hech qanaqasiga raddiya argument bo‘la olmaydi. Aksincha, bu zaiflik, aqlsizlik va yosh bolacha infantil shoshqaloqlik alomati. Fikr-qarashi uchun taʼqib qilish qonunlar bilan taqiqlangan bo‘lsa, bu so‘z erkinligini cheklash emas, balki tahdid-taʼqibni cheklash bo‘ladi. Adashtirmang.

Uchinchidan, hech qanday qo‘rqitishlarsiz ham dindor o‘z qadriyatlari himoyasiga yetarli argumentlar bera olishiga shaxsan men ishonaman. Men hali biron marta bunday argumentlar topilmaganini o‘z tajribamda ko‘rmadim. Siz raqib deb bilayotgan shaxslar g‘irromchasiga tutishayotgan bo‘lishsa, buni o‘zlarining zarariga bo‘layotganini qayd etishdan osoni yo‘q. Xolis kuzatuvchi nima bo‘layotganini aniq ko‘ra oladi, hech xavotir olmang, uning darajasiga tushib haqorat va tahlika qilishga o‘tib olmang. Baʼzan sukut saqlab qo‘yish ham tarsakidek taʼsir qiladi.

Maqola yakunida eng muhim mujdani berib o‘tishim kerak.
Kishilarga tahdid va haqoratlar bilan javob berish nafaqat bahsning zarariga, balki bu ishlar o‘zicha noto‘g‘ri, o‘zicha xato va axloqsiz ish. Dindor uchun esa axloq o‘ta muhim narsa! davomi👇

avvali 👆

«Ular axloqsizlarcha bizga hujum qilsa, biz odob saqlab o‘tiramizmi? Biz ham shunaqa qilamiz» deydigan bo‘lsangiz demak axloq nimaligini tushunmagansiz. Opponent-raqibga baʼzan yumshoqlik bilan, yotig‘i bilan javob berilsa, baʼzan keskin va taʼsirli javob berish kerak bo‘ladi. Bu vaziyat hikmatidan kelib chiqiladi. Ammo keskin chiqish ham axloq doirasida qilish mumkin. Bovujud, axloq doirasida bo‘lgan keskin javob axloqsiz keskin javobdan ming chandon ustun keladi! Lekin ustun kelmaganda ham axloqsiz bo‘lishga dindor uchun uzr bo‘lmasligini tushunishimiz kerak.

Axloq va farosat bilan munozara qilish ham shaxsning foydasiga, ham jamiyatning foydasiga bo‘ladi. Jamiyatlar bahs-munozaralar asosida rivojlanadi. Bahs-munozaralar man qilingan jamiyat — o‘lik jamiyat. Munozaralarni yopmoqchi bo‘lganlar jamiyatni o‘ldirmoqchi bo‘layotganlardir. Lekin munozara go‘zal, asosli, mulohazali va axloqli bo‘lishi asosiy shartdir.

Mening fikrimcha aynan mana shunday munozara yuritishda dindorlar hammadan ustun bo‘la olishlari kerak. Bunga hamma namuna-manbalar va asoslarimiz bor.

Bu mavzuni, aytganimdek, tez vaqtda davom ettiraman, nasib qilsa. Ungacha Behzod Alimovning xuddi shu haqda yozgan maqolasi bilan ulashaman.

Va muhim talab: Mubashshir Ahmad (Alisher Tursunov) akaga o‘zlari tayinlaydigan advokatlarni kiritilishi, barcha qonuniy huquqlari rioya qilinishi va holatlari haqida jamoatchilikka xabar berilishi shart.

Бугун 2025 йил май ойининг 17-куни. Мубашшир Аҳмад домладан ҳануз аниқ хабар йўқ. Адвокатлар киритилмаган.

Аввалги мақолаларда бошланган суҳбатимизни давом этиб, «дунёвийлик» тушунчасини ўрганишга биринчи қадамларни ташлаймиз.

Умумий таъриф
Дунёвийлик (секуляризм) — бу давлатнинг диний институтлардан мустақиллигини таъминлайдиган, барча фуқароларга диний эътиқодидан қатъи назар тенг ҳуқуқлар кафолатлайдиган, шунингдек, дин билан давлат ўртасидаги муносабатларни тартибга солувчи сиёсий-ҳуқуқий тамойиллар тизимидир. Секуляризм диний ва дунёвий соҳаларнинг ўзаро алоқаси, чегараланиши ва мустақиллигини белгилайди, шу билан бирга, виждон эркинлигини ва диний плюрализмни таъминлашга қаратилган.

Кўриниб турибдики, бу унчалик осон тушунча эмас. У ўзига хос «мураккаб композит тушунча», яъни турли тушунчалардан таркиб топган кенг қамровли концепция. Шунинг учун босқичма босқич уни турли тарафдан ҳужум қилиб ишғол қилишга уринамиз.

Лекин айтиб қўяй, бу бир мақола билан чекланмайди. Бу мақолада "дунёвийлик" реалликда қандай шаклларга кириши ва унинг нима эмаслигини кўрсатувчи айрим жиҳатлари билан чекланамиз.

Моделлар ва реаллик
Реалликда «дунёвийлик» жорий минтақа ва сиёсий маданиятга қараб икки катта шаклга ажратиш мумкин:

Француз модели (лаицизм)
Давлатнинг диндан бир томонлама ажратилишини назарда тутади: давлат дин ишларига аралашиши мумкин, дин эса давлат ишларига аралаша олмайди. Бу модель кўпинча динга нисбатан анча қаттиқ муносабатда бўлади ва баъзан динга очиқ ҳурматсизликка олиб келиши мумкин.

АҚШ модели
Ўзаро ажратишни назарда тутади — на давлат, на дин бир-бирининг ишларига аралашмаслиги керак. Бу модель динлар ичидаги доминантлик муаммоларини ҳал қила олмаслиги мумкин бўлса-да, динга нисбатан пассив ҳурматни рағбатлантиради.

Франция ва АҚШда дунёвийлик принциплари жорий этилиши осонликча кечмаган. Улар бир тарафдан француз ва инглиз мутафаккирларининг ўта машаққатли интеллектуал меҳнат ва баҳслар ҳосиласи бўлиб, бошқа тарафдан қонли инқилоблар, фуқаролар уруши, дин ва дунёвийлик ўртасидаги тўқнашувлар натижасида шаклланган.

Шарқда ушбу моделларнинг жорий этилиши
20-аср модерн («замонавийлик») мафкуралари кенг ёйила бошлаганда, унинг «дунёвийлик» ҳақидаги мавҳум тасаввур ва ғарб (француз ёки америка) моделлари турли ўлкаларда жорий қилина бошлади. Шарқда, худди ғарб демократияси жорий қилиниши шарқда ўзига хос ва кутилмаган шаклга кириб, номи демократия бўлиб аммо моҳиятан қандайдир бошқа нарсага айланиб қолгандек, дунёвийлик ҳам шарқона шаддодлик (деспотия) шакл-шамоилни касб этди.

Дунёвийликнинг асосий пойдеворларидан бўлган ҳуқуқийлик принципи кўпинча четга суриб қўйилиб, унинг ўрнига шаклан демократик, аммо моҳиятан ноҳуқуқий қонунлар орқали мажбурлаш йўли билан жорий этилди. Бу ҳолат айниқса совет ҳудудларида большевиклар атеизми таъсирида кескин намоён бўлди.

Туркия, араб мамлакатлари, инқилобдан олдинги Эрон ва урушларгача Афғонистонда дунёвийлик жамиятларни модернлаштиришнинг муҳим омили бўлган бўлса-да, у кутилмаган оқибатларга ҳам олиб келди. Пост-совет маконида эса дунёвийлик муҳокамаларида виждон эркинлиги ўрнига давлат манфаатлари устун қўйилиб, инсоннинг фундаментал ҳуқуқлари эътибордан четда қолмоқда, бу эса янги ижтимоий зиддиятларни келтириб чиқармоқда.

Юқоридаги ҳолатлар «дунёвийлик инқирози» деган ибора айрим интеллектуал доираларда учрашишига сабаб бўляпти.

Муқобил ёндашувлар

Тадқиқотчи Ражив Бҳаргаванинг фикрига кўра эса, бугунги кунда "дунёвийлик инқирози" ҳақида эмас, балки ғарб моделларининг бошқа маданий муҳитларда қўлланилиши инқирози ҳақида гапириш ўринли. Бу моделлар бошқа тарихий контекстларга кўчирилганда муаммолар юзага келиши муқаррар деб ҳисобдайди. давоми 👇

аввали👆
Бҳаргава Ҳиндистон тажрибасига асосланиб, "контекстуал секуляризм" деб аталувчи ёндашувни таклиф қилади. Бу ёндашувда давлат динларга бир хил ёндашиш ўрнига "принципиал масофа" сақлайди — яъни, ҳар бир диний жамоанинг ўзига хос эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда, ҳуқуқий тенгликни таъминлаш учун гоҳ аралашиш, гоҳ четда туриш лозим. Биз кейинги мақоламизда ушбу концепцияни чуқурроқ ўрганамиз ва унинг Ўзбекистон шароитига мослигини таҳлил қиламиз. Ҳозир эса дунёвийлик таърифи билан яна бир оз ишлаймиз.

Дунёвийлик нима эмас?

Тушунчани аниқроқ қилиш учун дунёвийликнинг нима эмаслигини белгилаб олиш муҳим:

Дунёвийлик моҳиятига кўра ҳуқуқсизлик эмас. Аксинча, у барча фуқароларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган.

Дунёвийлик ҳуқуқ нуқтаи назаридан худосизлик эмас. У диний эътиқодга қарши эмас, балки диний гомогенизация (барча диндорларни бир қолипга солиш уринишлари) ва институционал доминантликка қарши ахлоқий позиция.

Дунёвийлик динга қарши курашиш эмас. У диндорларнинг ҳуқуқларини ҳам таъминлашга қаратилган.

Таянч хулосалар
Дунёвийликни нотўғри тушуниш ва қўллаш ҳудди динни нотўғри тушуниш салбий ҳолатларга олиб келгандек катта муаммоларни келтириб чиқаради. Бугунги кунда биз дунёвийликнинг моҳиятини қайта англаш зарурияти олдида турибмиз.

Аслида дунёвийлик диннинг рақиби ёки душмани эмас, балки ҳар қандай эътиқод эгаларининг ҳуқуқ ва эркинликларини тенг таъминлаш тизимидир. Чинакам дунёвийлик тақводорлик ва диндорликни инкор қилмайди, аксинча — виждон ва эътиқод эркинлигини таъминлайди. Уни шаклан эмас, моҳиятан тўғри қўллаш жамиятимиз учун муҳим вазифадир.

Кейинги мақолаларимизда бу мавзуни чуқурлаштириб, хусусан Петтитнинг "таҳаккумсизлик (доминантсизлик)" концепцияси, Бҳаргаванинг муқобил моделини батафсил ўрганамиз. Шунингдек, турли маданиятларда дунёвийлик қандай шаклланганини ва бу тажрибалар бизнинг жамиятимизга қандай татбиқ этилиши мумкинлигини кўриб чиқамиз.

Мубашшир Аҳмад ишидан кўриниб турибдики, ҳуқуқий жиҳатдан дунёвийликни ҳимоя қилиш масъулияти энди барча фуқароларнинг, шу жумладан диндорларнинг ҳам зиммасига тушмоқда. Жамият ривожланиши турли фикрлар ва қарашларнинг ўзаро мулоқоти, ҳурматига ва очиқ, самимий ва маърифатли мунозараларга асосланади.

Сўзимиз якунида, яна бир бор домла Мубашшир Аҳмад (Алишер Турсуновнинг) инсоний, фуқаролик ҳуқуқлари таъминланишини, жамоатчиликка унинг ҳолати ва саломатлиги ҳақида аниқ ва тўлиқ маълумот бериб борилишини, домлага ўзи танлаган адвокатлар киритилишини талаб қиламиз.

Мубашшир Аҳмад (Алишер Турсунов) ҳибсининг 8-куни якунланди. Укаси ДХХнинг "Гвардейский" ҳибсхонасига борганда кўришув рухсати берилмагани, фақат дори рўйхатини олишга эришгани ҳақида ижтимоий тармоқларда хабар тарқалди. Соғлиғи ҳақида маълумот йўқ, оила аъзолари ва адвокатлар ҳамон у билан кўришолмаяпти.

---
Кириш

Ўтган сафар дунёвийлик (секуляризм)нинг умумий таърифи, француз ва АҚШ моделлари ҳамда уларнинг шарқ мамлакатларида қўлланилишидаги муаммолар билан қисқача танишдик. Бу жараён кўпчиликни "секуляризм инқирози" ҳақида гапиришга ундаган. Лекин ҳиндистонлик олим Ражив Бҳаргава бошқача йўл – "контекстуал дунёвийлик" моделини таклиф этган.

Жорий ҳолат

Бҳаргава таклиф қилган "контекстуал модел" бизнинг жамиятимиз учун ҳам қизиқарли жиҳатларга эга деб ҳисоблайман. Аммо бугунги Ҳиндистон воқелигига назар ташлаш муҳим: "Ҳиндутва" ҳаракати Нарендра Моди раҳбарлигида ҳиндувийлик дини ва миллатчиликка таянган сиёсатни олиб боряпти. Айрим тадқиқотчилар бу ҳаракат мафкурасида фашизм унсурлари борлиги сабабли уни кўпроқ модернга хос салбий оғиш деб биляптилар. Ҳиндутва сиёсати туфайли ўзга дин вакиллари, айниқса мусулмонлар ҳуқуқлари поймол бўлмоқда – бу эса Ҳиндистоннинг секуляр давлат принциплари қурбон қилиш ҳисобига бўляпти. Демак, кўп-элатли, кўп-дин ва кўп-диний-оқимли мамалкатда дунёвийлик механизмининг ишламай қолишидан диндорларнинг ўзи жабр кўради. Умид қиламизки, Ҳиндистон жамияти тор қарашли экстремист сиёсатчилар ҳукмронлиги остида узоқ қолмайди ва Ражив Бҳаргава каби теран фикрли мутафаккирлар ғоялари асосида ривожланади.

"Моди феномени" ва Ҳиндистондаги реал дин-давлат муносабатлари масаласига кейинроқ воқелик кейслари кўрилаётганда батафсил қайтиш мумкин. Ҳозир эса, аввало, Бҳаргаванинг контекстуал секуляризм моделининг моҳиятини англаб олишимиз керак.

Бҳаргава модели

Контекстуал секуляризм ва "принципиал масофа" концепцияси дунёвийликка янгича ёндашув таклиф этади. Бҳаргава айтганидек: "Қаттиқ қоидаларга кўр-кўрона эргашиб бўлмайди. Ҳаёт мураккаб ва доим мослашишни талаб қилади."

Ушбу моделнинг асосий хусусиятлари:

Кенг қамровли қадриятлар - Эркинлик ва тенглик фақат шахсий эмас, балки жамоавий даражада ҳам қаралади. Шахсий эътиқод эркинлиги билан бирга, диний жамоаларнинг ўз анъаналарини сақлаш ва таълим муассасаларини юритиш ҳуқуқи ҳам тан олинади.

■ Ўтувчан чегаралар - Дин ва давлат ўртасида қаттиқ девор эмас, балки эгилувчан чегара ўрнатилади. Бу давлатга зарур ҳолларда диний ишларга аралашиш, бошқа пайтларда эса аралашмаслик имконини беради.

■ Принципиал масофа - Давлат динга нисбатан "масофа сақлайди", аммо бу масофа вазиятга қараб ўзгариши мумкин. Ҳамма диний жамоаларга бир хил ёндашиш шарт эмас - муҳими, ҳар бир ҳолатда тенглик, эркинлик ва адолат принципларига содиқ қолиш.

■ Диннинг жамоат ҳаётидаги ўрни - Дин фақат шахсий иш сифатида эмас, балки ижтимоий ҳодиса сифатида ҳам қабул қилинади. Давлат бирор динни устун қўймаса-да, диний жамоаларнинг жамият ҳаётидаги иштирокини тан олади.

■ Контекстуал қарорлар - Муаммолар мавҳум (абстракт) қоидалар орқали эмас, балки ҳар бир вазиятнинг ўзига хос шароитларини ҳисобга олган ҳолда ҳал этилади. Бу демократик мунозара ва суд тизими орқали амалга оширилади.

■ Қадриятлар мувозанати - Давлат турли, баъзан зиддиятли бўлган қадриятлар (масалан, шахсий эркинлик ва жамоа манфаатлари) ўртасида мувозанат сақлашга интилади, бир томонга кескин оғиб кетмайди.

Контекстуал секуляризмнинг муҳим тушунчаси – "дифференциал" ёки "танловли" ёндашув. Бу қандай ишлайди?

Айрим диний гуруҳлар ўз эътиқодларига мос яшаш учун умумий қоидалардан истиснолар сўрайдилар. Мисоллар:

• Сикҳ-полициячилар шлем ўрнига диний салла кийиш ҳуқуқини
• Мусулмон аёллар ҳижоб кийиш эркинлигини талаб қиладилар

Контекстуал секуляризм бундай истиснолар мумкинлигини тан олади. Умумий қоида барча учун ўрнатилса ҳам, диний озчиликларга уларнинг эътиқодларини ҳурмат қилган ҳолда алоҳида имтиёзлар берилиши мумкин. Бу тенгликни бузиш эмас, балки "барчага тенг сифатида муносабатда бўлиш" принципининг амалий ифодасидир. давоми 👇

аввали👆

Хулоса қилиб айтганда, контекстуал секуляризм – давлатнинг барча диний институтлардан "принципиал масофада" туриши, аммо бу масофани вазиятга қараб ўзгартириш имконини сақлаб қолишидир. Бу ахлоқий сезгир, мувозанатли ва муросали ёндашув бўлиб, ҳаётий мураккабликларни тан олади ва ҳар бир масалани ўзининг хос шароитларидан келиб чиқиб ҳал этишни таклиф қилади.

Бу модель давлатнинг турли динларга турлича ёндашуви дунёвийлик принципларига зид эмаслигини кўрсатади. Секуляризм ҳамма динларга айнан бир хил муносабатда бўлишни эмас, балки асосий принципга содиқ қолишни талаб қилади: давлат-дин муносабатлари бирор-бир динни устун қўймайдиган, барча учун адолатли ва дунёвий қадриятларга (тенглик, эркинлик, инсон ҳуқуқлари) асосланган бўлиши керак.

Ахлоқий ёндашув

Дунёвийлик (секуляризм) масаласини сиёсий-ҳуқуқий соҳадан ахлоқ-этика доирасига ўтказиш дин ва давлат муносабатларига янгича қараш имконини беради. Жамият ўз муаммоларини ахлоқий принциплар асосида ҳал қилганда, бу нафақат амалий ечим топиш, балки инсон қадр-қимматини олий мезон сифатида тан олиш демакдир. Бундай ёндашув низоларни ҳал этишнинг юксакроқ мартабасини белгилайди.

Бҳаргаванинг "контекстуал дунёвийлик" ғояси Дворкиннинг муҳим тамойилига таянади: "ҳаммага бир хил эмас, ҳаммага тенгдек муомила қилиш керак". Одамлар табиатан турли имкониятларга эга бўлгани учун, баъзида айрим гуруҳларга қўшимча ҳуқуқлар бериш орқали уларни тенглар сафига кўтариш лозим. Диний масалаларда ҳам шундай – турли эътиқод вакилларининг виждон эркинлигини таъминлаш учун баъзан истиснолар яратилиши керак, албатта бу жамият манфаатларига зид бўлмаса.

Сўнги сўз

Мен файласуф Ражив Бҳаргаванинг тақдим қилган секуляризм моделини жуда қисқа тарзда ифодалашган ҳаракат қилдим. Асосий манба қилиб унинг «Государство, религия, церковь» илмий журналганининг 2014 йил 12-сони учун берган интервьюсини асос қилиб олдим.

Умид қиламанки, бу мавзу бўйича суҳбатимиз секуляризмнинг серқирра ва чуқур мазмунли эканлигини кўрсатяпти. Асосий хулоса шундаки: дин ва давлат ўртасида муросасиз қарама-қаршилик бўлиши шарт эмас, бири иккинчиси устидан ҳукмронлик (таҳаккум-доминантлик) қилиши ҳам зарурат ёки муқаррар эмас. Контекстуал секуляризм ёндашуви бу икки соҳа ўртасида мувозанатли, мослашувчан ва ҳурматга асосланган муносабатларни таклиф этади. Кейинги мақоламизда жумҳуриятчилик фалсафасининг "таҳаккумсизлик" ва бошқа тамойиллари билан яқиндан танишамиз.

Сўзимиз охирида одатий мужда: 2025-йил, майнинг 19-кунида домла Мубашшир Аҳмад (Алишер Турсунов) ҳақида яхши хабарни эшитиш насиб бўлишига умид қиламиз. Мутасаддилардан домланинг ҳуқуқлари тўлиқ таъминланишини, яқинлари ва адвокатлари киритилишини, у кишининг ҳолатлари, саломатликлари ҳақида жамоатчиликка аниқ маълумот берилишини талаб қиламиз.

AQSh prezidenti Yaqin Sharq boʻyicha mahsus vakili Stiv Vitkof:
“Garоvdаgalirani qayatarishni istaymiz. Ammo Isroil urushni tugatmoqchi emas”

2025 йил, май ойининг 19-куни охирига Мубашшир Аҳмад ҳақида ҳамон жўяли маълумот берилмади. Унинг соғлиғи ҳақида асосли хавотирлар бор.

----
Дунёвийлик ва дин масаласидаги мақолалар давомини кейинги кунга қолдирамиз, чунки аввалги қисмларни қайта ўқиб, мавзунинг асос бўғинларини сақлаш учун чуқурроқ таҳлил зарур бўлади, ҳам муаллиф, ҳам ўқувчилар учун. Қуйида аввалги мақолаларимиз асосий мазмуни ва уларнинг бир-бири билан боғлиқлигини кўриб чиқамиз.

1. Мубашшир Аҳмадни қамашдан мақсад нима? Қандай оқибат кўзланяпти? Қарор чиқарувчиларда салбий оқибат муқаррарлигини тушуниш борми, ахир бу аввалги қилинган ишларку? Қайси «олий» мақсад учун ҳуқуқлар намоишкорона қурбон қилиняпти?

https://www.tg-me.com/subnazar/2550

2. Дунёвийлик ҳимояси важи билан ҳуқуқлар поймол қилиниши айни дунёвийлик зарарига ишлаши, чинакам дунёвийлик ҳуқуқ принциплари химояси диндорлар зиммасига тушганлиги ҳақида.

https://www.tg-me.com/subnazar/2551

3. Адолатсизликка қарши адолатсизликни талаб қилиш адолатга ҳизмат қилмайди. Диндорлар ўз қадриятларини химоя қилишлари учун ақлий ва тарихий асослар етарли. Гўзал ахлоқ ва кучли асослар билан хато қарашларнинг хатолигини очиш мумкин. Таҳдид ва ҳақоратларга ўрин йўқ, аксинча бу заифлик белгиси. Асосли танқидларга ҳам очиқ бўлиш керак, уларни эътироф этиш бу ҳақда турган тарафнинг кучи. Фикр-қарашлар хато бўлса, тузатиш заифлик эмас, чунки бунда ўзгармас принципларга содиқлик бор. Соғлом мунозараларнинг жамият учун зарурати.

https://www.tg-me.com/subnazar/2554

4. Дунёвийлик нима ва у нима эмас? Дунёвийликнинг асосий шакллари ва уларни шарқ ўлкаларда қўллови нимага олиб келгани. Дунёвийликнинг шарқ давлатлари учун мос келувчи модели бўлиши мумкинлиги. Кейинги мавзуларга кўприк.

https://www.tg-me.com/subnazar/2559

5. Контекстуал дунёвийлик модели ҳақида. Бу ёндашувда давлат барча динларга тенг ва ҳурмат билан муносабатда бўлади. Ҳар бир масала жамиятнинг ўзига хос шароити ва мураккаблигига қараб ҳал этилади, мақсад – эркинлик, тенглик ва адолатни таъминлаш. Дунёвийлик масаласини этика-ахлоқ масаласи даражасига кўтариш муҳимлиги ва фақат шундан сўнггина уни сиёсат ва қонунчилик соҳаларига тушириш мақсадга мувофиқлиги.

https://www.tg-me.com/subnazar/2561

Кейинги мақолаларда, Аллоҳ насиб қилса, бу мавзунинг бошқа қирраларини очиш, турли назарияларни ўрганиш, кўп учрайдиган савол ва эътирозларга жавоб бериш, ибратли кейс-мисолларни таҳлил қилиш ва тарихга мурожаат қилишга ҳаракат қиламиз. Ўқувчилардан эса илтимос, шошилмай мулоҳаза билан ўқишга ҳаракат қилишса.

Сўзимиз якунида, домла Мубашшир Аҳмад (Алишер Турсунов) ҳуқуқлари тўлиқ таъминланиши, соғлиқи ҳақида маълумот берилиши ва адвокатлар киритилишини талаб қилиб қоламиз.

СЕШАНБА 20 МАЙ 2025

Буюк Британия, Франция ва Канада рахбарларининг Ғазо ва Ғарбий Соҳил вазияти бўйича қўшма баёноти:

Биз Исроилнинг Ғазодаги ҳарбий операцияларини кенгайтиришига қатъиян қаршимиз. Ғазодаги инсоний азоблар даражаси чидаб бўлмас даражада. Кечаги Исроил Ғазога озиқ-овқатнинг асосий миқдорини киритишга рухсат бериши ҳақидаги эълон бутунлай етарли эмас. Биз Исроил ҳукуматини Ғазодаги ҳарбий операцияларни тўхтатишга ва инсонпарварлик ёрдамини зудлик билан Ғазога киритишга чақирамиз. Бу БМТ билан ҳамкорликда инсонпарварлик тамойилларига мувофиқ ёрдам етказиб беришга қайтишни таъминлашни ўз ичига олиши керак. Биз Ҳамасни 2023 йил 7 октябрдан бери шафқатсизларча ушлаб турган қолган гаровга олинганларни дарҳол озод қилишга чақирамиз.

Исроил ҳукуматининг фуқаро аҳолисига зарур инсонпарварлик ёрдамини рад этиши қабул қилиб бўлмайди ва Халқаро Инсонпарварлик ҳуқуқини бузиш хавфини туғдиради. Биз Исроил ҳукумати аъзолари томонидан яқинда ишлатилган, Ғазонинг вайрон бўлишидан умидсизликда фуқаролар кўчиб ўтишни бошлайди, деб таҳдид қилаётган нафратли сўзларни қоралаймиз. Доимий мажбурий кўчириш халқаро инсонпарварлик ҳуқуқининг бузилишидир.

Исроил 7 октябрда даҳшатли ҳужумга учради. Биз доимо Исроилнинг терроризмдан исроилликларни ҳимоя қилиш ҳуқуқини қўллаб-қувватлаб келганмиз. Аммо бу эскалация бутунлай номутаносибдир.

Нетаньяҳу ҳукумати бу қабиҳ ҳаракатларни амалга оширишини томоша қилиб турмаймиз. Агар Исроил янгиланган ҳарбий ҳужумни тўхтатмаса ва инсонпарварлик ёрдамига қўйилган чекловларни бекор қилмаса, биз жавобан кейинги аниқ чораларни кўрамиз.

Биз Ғарбий Соҳилдаги манзилгоҳларни кенгайтириш учун ҳар қандай уринишга қаршимиз. Исроил ноқонуний ва Фаластин давлатининг яшовчанлигини ҳамда исроилликлар ва фаластинликларнинг хавфсизлигини заифлаштирадиган аҳоли пунктларини тўхтатиши керак. Биз мақсадли санкцияларни қўшган ҳолда, кейинги чораларни кўришда иккиланмаймиз.

Биз Қўшма Штатлар, Қатар ва Миср томонидан Ғазода дарҳол ўт очишни тўхтатишга эришиш учун олиб борилаётган ҳаракатларни қатъий қўллаб-қувватлаймиз. Айнан ўт очишни тўхтатиш, барча қолган гаровдагиларни озод қилиш ва узоқ муддатли сиёсий ечим гаровдагилар ва уларнинг оилалари азобларини тугатиш, Ғазодаги фуқароларнинг азобларини енгиллатиш, Ҳамаснинг Ғазо устидан назоратини тугатиш ва икки давлат ечимига йўл очиш учун энг яхши умид беради, бу Саудия Арабистони ва Франция томонидан ҳамраислик қилинган 18 июндаги Нью-Йорк конференциясининг мақсадларига мос келади. Бу музокаралар муваффақиятли якунланиши керак, ва биз барчамиз икки давлат ечимини амалга ошириш йўлида ишлашимиз керак, бу ҳам исроилликлар, ҳам фаластинликлар муносиб бўлган узоқ муддатли тинчлик ва хавфсизликни таъминлайдиган ҳамда минтақада узоқ муддатли барқарорликни таъминлайдиган ягона йўлдир.

Биз Фаластин ҳокимияти, минтақавий шериклар, Исроил ва Қўшма Штатлар билан Ғазонинг келажаги учун шартномалар бўйича консенсусни якунлаш устида ишлашни давом эттирамиз, Араб режасига асосланиб. Биз Июндаги БМТдаги Юқори даражадаги Икки давлат ечими конференциясининг бу мақсад атрофида халқаро консенсусни шакллантиришдаги муҳим ролини тасдиқлаймиз. Ва биз икки давлат ечимига эришишга ҳисса қўшиш сифатида Фаластин давлатини тан олишга ва бу мақсадда бошқалар билан ҳамкорликда ишлашга тайёрмиз.

Кеир Стармернинг расмий Х экаунтидан олинган баёнот таржимаси.

Бу жиддий мужда.
https://x.com/Keir_Starmer/status/1924757150024216851