#ilm_fan nima deydi?

Rashid Tojiboyev o'zining postida ko'targan savol - "nima uchun o'rgatamiz?" masalasi aslida ta'limning fundamental masalalaridan biri bo'lib, "nimani o'qitamiz?" va "qanday o'qitamiz?" savollarining javobi shu fundamental savolning javobidan kelib chiqadi. "Nima uchun o'qitamiz?" degan savolga pedagogika va falsafaning bizda o'rganilmaydigan va o'rgatilmaydigan, lekin muhim yo'nalishi - ta'lim falsafasi (philosophy of education) shug'ullanadi.

Rashid Tojiboyev eslatgan "Ta'limning bank konsepsiyasi"ni (o'qituvchini - ma'lumot manbayi, o'quvchini esa bu bilim uzatiladigan obyekt sifatida qarash) Braziliyalik pedagog, ta'lim falsafasi bilan shug'ullangan mutaxassis Paulu Freyre (Paulo Freire) o'zining "Ezilganlar pedagogikasi" ("Pedagogy of the Oppressed") asarida tanqid qilgan (bu asar men tahsil olgan magistratura yo'nalishida majburiy asarlardan biri edi). Freyrega ko'ra, ta'limga bunday yondashuv - "transmissiya" (ma'lumot uzatish - qabul qilish) modeli - mavjud tizimni - ezilganlarning battar ezilishi va hukmronlarning hukmronligini saqlab qolish uchun kerak. Chunki ta'limga bunday yondashuv tanqidiy fikrlashni, "nega?" degan savolni berishni rag'batlantirmaydi.

Aslida Freyregacha ham "transmissiya pedagogikasi" ko'p tanqid qilingan. Ayniqsa ta'lim - jamiyatni yaxshilash, o'zgartirish vositasi, degan qarashga asoslangan ta'lim falsafalari - progressivizm, rekonstruksionizm, tanqidiy pedagogika singari - transmissiya pedagogikasiga qarshi chiqishadi. (Avloniyning mashhur "yo hayot – yo mamot, yo najot – yo halokat, yo saodat – yo falokat masalasi" degan gapini eslang - aslida bu fikr ta'limning jamiyatni o'zgartirishdagi roliga urg'u beradi). Masalan, rivojlangan davlatlarning ta'lim tizimiga katta ta'sir ko'rsatgan XX asr olimi, pedagog, psixolog, faylasuf Jon Dyui (John Dewey) ham ta'limni jamiyatni o'zgartirish, demokratiyalashtirish vositasi sifatida ko'radi. Uning fikricha, ta'limning vazifasi - bolani kelajak hayotga tayyorlash, bu degani - "unga o‘zini boshqarish imkonini berish demakdir; uni shunday tarbiyalashki, u o‘zining barcha qobiliyatlarini to‘liq ishga solishga tayyor bo'lsin". (Darvoqe, Dyuo ham davlatlarda ham bo'lajak pedagoglar va ta'lim sohasi mutaxassislari uchun o'qilishi shart bo'lgan mutaxassislar qatoriga kiradi).

PISAdagi ayanchli natijalarimizning sabablaridan biri (yagonasi emas) aynan "transmissiya pedagogikasi" - ma'lumotlarni uzatish va qaytarishga asoslangan o'rgatish va baholash tizimi ekanligi haqida oldin yozgandim. Umuman, bizda har safar o'quv dasturlari "takomillashtirilar" va yangi "fin-Singapur-Somali" darsliklarini yaratish uchun trillionlab mablag'lar ajratilar ekan, ta'lim falsafamiz nima o'zi? degan savol qo'yilmaydi. Vaholanki, bu savolga javob olmas ekanmiz, hamma "takomillashtirish"larimiz soliq to'lovchilar pulini havoga sovurishdan boshqa narsa emas.