در سری فیلم لبخند (Smile)، با گونه‌ای از وحشتِ کیهانی مواجهیم که در آن منبعِ وحشت نه روان‌گسیختگیِ فردی یا تهدیدی بیرونی، که عاملی ناانسانی و فاهمه‌گریز است؛ موجودی بی‌چهره و بی‌نسبت با انسان، که قربانی را وامی‌دارد در برابر چشمِ دیگری خودکشی کند تا از این طریق بتواند به بدن میزبان بعدی منتقل شود. این سازوکارِ انتقالْ استعاره‌ای روشن از رفتار انگل‌های زیستی‌ست: سازوکاری مبتنی بر تسخیرِ ذهن، انحراف رفتاری، و نهایتاً مرگِ القاشده.
الگوی چرخه‌مندِ انتقال در این فیلم، به‌ویژه با رفتارِ انگل‌هایی همچون نماتومورفا (کرم‌های نخ‌ریخت‌تبار) تطبیق دارد؛ انگل‌هایی که درونِ بدنِ حشره رشد می‌کنند و در مرحله‌ی نهایی، میزبان را وادار می‌کنند تا به درون آب بپرد؛کنشی که منجر به مرگ میزبان و بقای انگل می‌شود. در سری فیلم لبخند هم، خودکشی نه یک پیامد روانی، بلکه ضرورتی عملکردی‌ست برای تداوم حیات آن چیزِ وحشت‌زا.
گری جِی. شیپلی، نویسنده و متفکری که در آثارش پیوسته به مسئله‌ی تسخیر، خودویرانی و مرگ از منظرِ انگل‌وار نگریسته، این فرآیند را با مفاهیمی همچون مرگ‌اختیاری (necro-autonomy) و مرگ‌تعادل (necro-equipoise) صورت‌بندی می‌کند؛ صورت‌هایی از مرگ که نه واکنشی منفعل به رنج، بلکه کنش‌هایی هدفمند و تنظیم‌شده‌اند: راه‌حل‌هایی نهایی برای رهایی از عذاب درونی یا بیرونی.
در نگاه شیپلی، سوژه‌ی وسواس یا درواقع وسوسه‌شده به مرگ، به‌تدریج بدل می‌شود به میدانِ نفوذِ یک محرک خارجی: همچون حشره‌ای آلوده به قارچ، که فرمانِ نهایی را از چیزی درونِ خود دریافت می‌کند، اما آن چیز، اساساً از آنِ او نیست. درواقع این مرگ است که انتخابِ اوست، اما نه با اختیار؛ که به‌مثابه‌ی مرحله‌ی نهایی یک استعمارِ ذهنی.
در این چارچوب، سری فیلم لبخند را می‌توان روایتی دانست از تئاترِ انتقال: جایی که بدنْ رسانه‌ی عبور است، ذهنْ حامل اضطرابِ تحمیلی، و تماشاگرْ شرطِ تحقق فاجعه. درواقع در این سری از فیلم‌ها وحشتِ اصلی، نه در مرگ، که در ضرورت دیده‌شدن آن نهفته است؛ مرگی که باید اجرا شود، تا آن چیزِ وحشت‌زا بتواند تداوم یابد.

@CineManiaa | سینمانیا

کوسوزو (kusōzu) نام یک سنتِ تصویری در بودیسم ژاپنی‌ست که در آن، مراحل تدریجیِ تجزیه‌ی یک جسد ‌ــمعمولاً بدن یک زن‌ــ در نُه تصویر پیاپی به تصویر کشیده می‌شود؛ از تورم و ترکیدنِ بدن، تا خورده شدن توسط حیوانات، پوسیدن استخوان‌ها، و نهایتاً بازگشت کامل به خاک. این نقاشی‌ها، که از قرون میانه تا قرن نوزدهم رواج داشتند، بیشتر با تکنیک آبرنگ روی کاغذِ دست‌ساز یا ابریشم خلق می‌شدند.
اما کوسوزو چیزی فراتر از ثبتِ روندِ زیستی مرگ است. در دلِ سنتِ بودایی، این نقاشی‌ها ابزارِ مراقبه‌اند؛ راهی برای شهودِ حقیقتِ ناپایدار و بی‌قرارِ هستی. کوسوزو با دقتی خیره‌کننده نشان می‌دهد چگونه بدنی که روزی موضوع تمنای عاشقانه و ستایشِ زیبایی بود، گام‌به‌گام در زوال فرو می‌رود و در دل طبیعت ناپدید می‌شود. درواقع هدف، زدودن وابستگی ذهن به ظاهر و تأکید بر فانی‌بودن هر چیز است.
در این آثار، بدن دیگر آن پیکرِ آراسته و برانگیزاننده‌ی میل نیست، بلکه به صحنه‌ای بدل می‌شود برای فروپاشی؛ جایی که فرم، هویت و معنا یکی‌یکی از هم می‌پاشند و به زوال سپرده می‌شوند. تماشای کوسوزو تجربه‌ای دوگانه است: مخاطب هم‌زمان دچار دل‌آشوبی و درنگ می‌شود. تصویرها از یک‌سو مشمئزکننده و رو به زوال‌اند، و از سوی دیگر، پرده از حقیقتی ژرف درباره‌ی ناپایداری و گذرایی هستی برمی‌دارند.
در کوسوزو، مرگ در دلِ زندگی جاری‌ست، نه بیرون از آن. زیبایی اثر در آن است که حقیقت زوال را به‌مثابه بخشی جدایی‌ناپذیر از هستی می‌پذیرد و به ما نشان می‌دهد که تنها از طریقِ تصدیقِ زوال است که فهمی تازه از زندگی پدیدار می‌شود.

مراحل نه‌گانه‌ی کوسوزو:
مرگ و دراز شدن بدن – (Shitai anchi) / تورم – (Chōsō) / ترکیدن و نشت مایعات – (Kaisō) / خون‌ریزی و فساد داخلی – (Ketsuzusō) / گندیدگی – (Nōransō) / خورده‌شدن توسط حیوانات – (Gansō) / تجزیه‌ی استخوان‌ها – (Sansō) / پراکنده‌شدنِ استخوان‌ها – (Kossosō) / بازگشت به خاک – (Shōsō)

@CineManiaa | سینمانیا

دیدن این‌که مرگ چگونه بر پهنه‌ی این جهان می‌خزد، چگونه درختی را می‌کُشد و در خواب‌ها نفوذ می‌کند، چگونه گلی را می‌پژمراند یا تمدنی را از پا می‌اندازد، چگونه پیکر فرد و فرهنگ را چون آفتی ویرانگر می‌جَوَد، یعنی گذشتن از اشک و دریغ، فراتر رفتن از هر نظم و ساختار. آن‌که رنج دهشتناک مرگ را نچشیده باشد، رنجی که چون موجی خونین سر برمی‌دارد و گسترش می‌یابد، یا چون مارِ خفه‌کننده‌ای که توهماتی هولناک برمی‌انگیزد، درنیافته است که زندگی چه ساحتِ اهریمنی‌ای دارد؛ نچشیده است آن خروش درونی را که دگرگونی‌های سترگ از ژرفنای آن برمی‌جوشند. چنین خلسه‌ی تاریکی چنین جنونی ویرانگر و سوزان، پیش‌شرطِ درک این خواسته است: میل به پایان بی‌درنگِ این جهان. این، خلسه‌ی روشنِ وجد نیست؛ خلسه‌ای که در آن رؤیاهای بهشتی با شکوه خویش تو را درمی‌ربایند و به خلوصی می‌برند که در نابودگیِ بی‌جسم حل می‌شود. این‌جا با خلسه‌ای تباه، خطرناک و پریشان‌ساز روبه‌رویی، که مرگ در آن، با وسوسه‌ی دهشت‌بارِ چشمانِ کابوس‌گونِ مار رخ می‌نماید. چنین تجربه‌هایی، انسان را به لبه‌ی ذاتِ واقعیت می‌برند؛ آنجا که زندگی و مرگ، هر دو، نقاب از چهره برمی‌گیرند و در جانِ آدمی، به خالص‌ترین و سهمگین‌ترین صورت‌های خود درمی‌آیند. در عذابی والا، زندگی و مرگ در گردابی مهیب به‌هم درمی‌آمیزند: شیطانی حیوان‌خو، اشک را از لذت می‌رباید.
زندگی، رمقی‌ست کشیده‌شده در مسیر مرگ، چیزی نیست مگر تجلّی‌ای دیگر از دیالکتیکِ اهریمنیِ هستی؛ آنجا که صورت‌ها تنها برای ویران‌شدن زاده می‌شوند. بی‌منطقیِ حیات، در همین انفجار عنان‌گسیخته‌ی صورت و محتوا رخ می‌نماید؛ در این شتاب تب‌آلود برای جایگزینی جلوه‌هایی نو به‌جای کهنه‌ها، بی‌آن‌که بهبود یا تعالی‌ای در میان باشد. خوشا کسی که بتواند خود را به این شدن واگذارد و در هر لحظه، تمامی امکانات آن دم را در خود ببلعد، بی‌آن‌که درگیر آن داوری جان‌فرسا شود که هر آن، نسبیتی ناگزیر را کشف می‌کند. سادگی، تنها راه نجات است. اما برای آنان که زندگی را چون رنجی ممتد احساس می‌کنند و درمی‌یابند، پاسخ مسئله‌ی رستگاری روشن است: در راه‌شان، هیچ رستگاری‌ای در کار نیست.
#نگار_کورکور

◄ قطعه‌ای از بر قله‌های یأس، امیل چوران

@CineManiaa | سینمانیا