🔺اما سرنوشت این ظرف، تنها به دنیای پژوهش محدود نماند. در سال ۱۹۴۲ هنگام ساخت استحکامات دفاعی در منطقه کراسنودار کشف شد و اندکی بعد به موزه آبخازستان منتقل گردید. انتشار گزارش این کشف، ابتدا توجه جامعه علمی را برانگیخت، اما به‌زودی رنگ سیاسی به خود گرفت.

🔸در سال ۱۹۴۹ میلادی، پژوهشگر اصلی این ظرف، «آ.ن. ملیخوف»، به دلیل نتیجه‌گیری‌هایش درباره اهمیت سرزمین‌های قفقاز، ایران و آسیای میانه در شکل‌گیری هنر ساسانی، از سوی حزب کمونیست متهم به تفکرات «ایران‌دوستی، ضدمارکسیسم و جهان‌وطنی» شد. نتیجه آن بود که ملیخوف نه‌تنها از مؤسسه علمی آبخازستان اخراج گردید، بلکه از آن منطقه هم تبعید شد و تا پایان عمرش در اودسا به تدریس تاریخ پرداخت.

🔸چند سال بعد، برای آنکه از گزند سیاست در امان بماند، او در نوشته‌ای تازه بارها تأکید کرد که این ظرف «هیچ ارتباطی با ایران ندارد»؛ تغییری آشکار که نشان می‌دهد چگونه فضای سیاسی شوروی، حتی تفسیرهای علمی و باستان‌شناسی را نیز تحت فشار قرار می‌داد.

🔸این ماجرا نمونه‌ای گویاست از آنکه چگونه یک اثر هنری ساسانی، که می‌توانست تنها حامل پیام آیین شاهانه و زیبایی‌های هنر ایران باشد، به ابزار کشمکش‌های ایدئولوژیک و ملی‌گرایانه شوروی بدل شد.


منبع: این روایت بر پایه‌ی مقالهٔ آ.ف. آویدزبا در نشریهٔ زمان. سالنامهٔ تاریخی‌فرهنگی (۲۰۲۴، ش. ۱-۲، ص. ۱۱-۱۳) و متن روسی منتشرشده توسط ماکسیم سوخانوف است.
ترجمه و بازنویسی: نیما شیخ‌سعدی.


▪️ @HistoriumClub ▪️

💠گنبد سلطانیه شاهکار معماری ایرانی عصر ایلخانان💠



🔴مهمترین و زیباترین بنای شهر سلطانیه در استان زنجان گنبد یا مقبره ی اولجایتو هشتمین سلطان ایلخانی است. گنبد سلطانیه از نظر حجم و فرم معماری دارای اهمیت بسیاری است و در تاریخ فن معماری ایرانی نقطه ی عطف محسوب میشود. یکی از ویژگیهای این بنا احداث آن روی زمین سخت و مستحکم است به طوری که پی این بنای مرتفع ۴۸ متری، تنها ۵۰ تا ۶۰ سانتی متر عمق دارد. این مطلب مؤید آن است که سازندگان بنا با در نظر داشتن ابعاد و فشار بنا از موقعیت خوب زمین باخبر بودند.


🟠گنبد سلطانیه با قطر دهانهای در حدود ۲۵/۵ متر و ارتفاعی نزدیک به ۴۸ متر بنایی است هشت ضلعی که طول هر ضلع آن ۱۷ متر است این گنبد از لحاظ داشتن دهانه ی وسیع بعد از سانتا ماریا در شهر فلورانس ایتالیا و ایاصوفیه در شهر استانبول ترکیه سومین گنبد بزرگ جهان است به دلیل همین دارای عظمت بالایی است که این بنا در سفرنامه های جهانگردان غربی چه به صورت تصویر و چه به شکل نوشتار بازتاب فراوان داشته است. درون مقبره در دو مرحله تزیین شده است: مرحله ی اول با آجر و کاشی و مرحله ی دوم که بر روی کار قبلی است با گچ رنگی.


🟢ابتدا محققان تزیین دوم را عهد صفوی منسوب می داشتند اما بعد آن را به دوره ی اولجایتو و پذیرش عقاید را به شیعی از سوی وی و به افسانه ای نادرست در باب علاقه ی او به انتقال پیکرهای امام علی(ع) و امام حسین (ع) از عراق منسوب نمودند.تزیین قسمت بیرونی ۷۱۰ ه.ق را نمایش میدهد و تزیین قسمت درونی ۷۱۳ ه.ق. بسیاری از عناصر تزیینی این بنا به نقاشیهای نسخه های خطی همزمان خود شباهت دارد و نشان دهنده ی آن است که طراحان عهد ایلخانی طرح هایی را فراهم می آورند که در زمینه های مختلف اعم از معماری و نسخ خطی کاربرد داشت.


📚منبع


📙تاریخ فرهنگ ایران، دکتررضانوری شادمهانی، ۱۳۹۶، ص ۲۶۵ و ۲۶۶


🌹@Historiumclub🌹

🔺پایداری سنت‌های ایرانی پس از فروپاشی هخامنشیان🔺


✍فتوحات اسکندر مقدونی، شاهنشاهی هخامنشی را به اضمحلال کشانید، اما این نابودی تنها شامل طبقه‌ی حاکم بود و سنن و زبان مردم ایران با تغییر اندکی در دوران سلوکی به حیات خود ادامه داد.

🔹به‌عنوان مثال، ساخت مقابر صخره‌ای که یکی از ارکان اصلی هنر هخامنشی بود، در این دوران از رونق افتاد. با اینحال، پایتخت‌های هخامنشیان یعنی شوش، تخت جمشید و هگمتانه در دوران سلوکی هنوز بعنوان مراکز اداری مورد استفاده بودند.

🔹با اینکه پارس، مرکز سیاسی و فرهنگی هخامنشیان در اواخر سده‌ چهارم پ.م به نابودی کشیده شد، معماری و ساخت نقوش برجسته به سبک هخامنشی در سده‌ سوم پ.م به حیات خود ادامه داد.

🔹بخش‌هایی از تخت جمشید، به ویژه کاخ اردشیر اول پس از به آتش کشیده شدن توسط مقدونیان، در سده سوم پ.م بازسازی شد و مورد استفاده مجدد قرار گرفت.


📚منبع
📔Tilia, Ann Britt (1972), Studies and Restoration at Persepolis and Other Sites of Fars, Instituto Italiano per il Medio ed Estermo Oriente, Centro Studi e Scavi Archaeologici in Asia, Reports and Memoirs 16, Rome.
📄Page 315.

▪️ @HistoriumClub ▪️

🔺جشن مهرگان🔺


✍در اوستا روایت است که مهر همان ایزدمهر است که در روز آغازین زمستان زاده شده است و «میترا» نام دارد. در ایران باستان این جشن را «میتراکانا» می‌نامیدند که بعدها به مهرگان تبدیل شد.

🔸مجتبی مینوی دراین‌باره می‌نویسد: «همین که فریدون از کار ضحاک بپرداخت و بند نهاد و به زندان کرد، با روز مهرماه موافق شد و مردم آن را عید گرفتند و مهر جان نامیدند» (مینوی، 1306 :161).

🔸در تقویم اوستا جشن مهرگان برابر با 16 مهر است اما چون در تقویم کشورى شش ماه از سال، 31 روز است، بنابراین جشن شش روز جلوتر و روز دهم مهر خواهد بود.

🔸ذبیح‌الله صفا بیان میکند: «باری اهمیت مهرگان به حدی است که آن را تالی جشن نوروز می‌دانند و جهتاش این است که این دو عید، دو حد فاصل ارسال می‌باشند. نوروز دلیل برآمدن فصل گرما یعنی بهار و تابستان و مهرگان دلیل بر دخول فصل سرما یعنی پاییز و زمستان می‌باشد» (صفا، 1326 :632).


📚منبع
📃 مقاله "جلوه‌های اجتماعی و فرهنگی جشن‌های «مهرگان» و «سده» در هنر و فرهنگ عامه‌ی کرمان"، مجله مطالعات هنر اسلامی
🖊نوشته مجتبی مثنوی پور و حمید طبرسی 📄سال شانزدهم بهار ۱۳۹۹، شماره ۳۷، ص ۲_۳


▪️ @HistoriumClub ▪️

💠برگزاری جشن باشکوه مهرگان در دوره غزنویان به روایت تاریخ بیهقی💠



🔴شرح برگزاری جشن مهرگان در تاریخ بیهقی چندین جا آمده است در این اخبار متوجه می شویم که رسوم و آیینهای گذشته چون نشاط کردن و سرور و سماع و تغنی و شراب و اهدای هدایا و تهنیت گفتن و عرضه کردن قصاید ستایش آمیز همراه با شادباش های عید به چند روز برگزار میشده است. اما البته جهت حفظ شعایر اسلامی هرگاه این عیدها مقارن با ایام مذهبی اسلامی میشد مراسم به سادگی برگزار میگشت. چنان که به موجب تاریخ بیهقی هنگامی که مهرگان مصادف با روز عرفه بود این چنین شد که امیر مسعود به جشن مهرگان نشست و هدیه ها بسیار آوردند و روز عرفه بود امیر روزه داشت و کسی را زهره نبودی که پنهان و آشکار نشاط کردی.


🟠اما در مواقع عادی مراسم اصلی همان سرور و نشاط و تغنی بود و بسا مراسم باستان که تجدید می گشت. ابوالفضل بیهقی شرح یکی از مهرگان را این چنین آورده است:


روز چهارشنبه عید کردند و تعبیه فرموده بود سلطان مسعود چنان که بزرگان به روزگار سلطان محمود دیده بودم وقتی که اتفاق افتاده که رسولان اعیان و بزرگان عراق و ترکستان به حضرت حاضر بودندی و چون عید کرده بود، خوانی نهاده بودند سخت باتکلف و سلطان آنجا نشست و اولیا و حشم و بزرگان را بنشاندند و شعرا پیش آمدند و شعر خواندند و بر اثر ایشان مطربان زدنو شراب روان شد.


🟢مشربهای بزرگ چنان که از خوان مستان بازگشته بودند امیر قدحی چند خورده بود و از خوان به تخت بزرگ اصل باز آمد و مجلسی ساخته بودند که مانند آن کسی یاد نداشت و وزیر و عارض و صاحب دیوان رسالت و ندما حاضر آمدند و مطربان سرایی و بیرونی دست به کار بردند و نشاطی بر پای شد و امیر شاعرانی را که بیگانه تر بودند بیست هزار درم فرمود و عنصری را هزار دینار دادند و مطربان و مسخرگان را سی هزار درم و آن شعرها که خواندند همه در دواوین مثبت است.


📚منبع

📘تاریخ بیهقی، ابوالفضل بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، ص ۳۲۱ تا ۳۳۰

🌹@HistoriumClub🌹

#باستان‌شناسی
#مجله

🔺ایرانیانِ عصر مس، پیشگام‌تر از بین‌النهرین!🔺


✍کاوش‌های تازه در محوطه باستانی چگاسفلی به سرپرستی «عباس مقدم» نشان می‌دهد که مردمان جنوب‌غرب ایران حدود ۶۰۰۰ سال پیش، در بسیاری از زمینه‌ها از تمدن‌های هم‌دوره خود در بین‌النهرین پیشرفته‌تر بوده‌اند.

ادامه متن...👇

▪️ @HistoriumClub ▪️

🔸در مقاله‌ای با عنوان «جلوتر از زمان» منتشرشده در مجله علمی Archaeology، آمده است که ایرانیان آن دوران در ساخت آجر پخته، ایجاد نظام استاندارد وزن‌کشی و ساخت جواهرات نقره و طلا، گام‌هایی جلوتر از همسایگان بین‌النهرینی خود برداشته بودند.

🔸در این محوطه، بقایای ۱۰۲ تدفین شناسایی شده که بخش بزرگی از آنها مربوط به زنان است. برخی از زنان دارای جمجمه‌های اصلاح‌شده، زیورآلات طلا و نقره، و نشانه‌های منزلت اجتماعی بالا بوده‌اند. در میان این گور‌ها، تدفین زنی به‌نام «خاتون» با شمشیر مسی تشریفاتی و زیورآلات گران‌قیمت، از شاخص‌ترین یافته‌ها به‌شمار می‌آید.

🔸همچنین در چگاسفلی، قدیمی‌ترین معبد عصر مس ایران شناسایی شده است؛ معبدی ساخته‌شده از آجر پخته با پلان بنایی H‌شکل، تدفین حیوانات قربانی و کاسه مرمری کوچکی با علائم عددی که احتمالاً نشانگر نظام شمارش یا آیین مذهبی بوده است.

🔸این یافته‌ها تصویری کاملاً تازه از جایگاه ایران در آغاز تمدن‌های انسانی ارائه می‌کند؛ جایی که مردمان دشت زهره نه در حاشیه، بلکه در قلب نوآوری‌های فرهنگی، فنی و اجتماعی ایستاده بودند. جلوتر از زمان خود، حتی از شهرهای بزرگی چون شوش و اوروک.


▪️ @HistoriumClub ▪️

🔻بختیاری ها و مشروطه از دید یک فرنگی🔻

🟢بختیاری‌ها همواره برای حکومت مرکزی ایران (به‌ویژه در تهران) دردسرساز بوده‌اند؛ زیرا گاه به غارت و حمله به روستاها و کاروان‌ها دست می‌زدند و سپس به کوه‌های صعب‌العبور خود بازمی‌گشتند.

⚪️ دولت مرکزی هیچ‌گاه نتوانست در سرزمین آنان نفوذ کند و تنها با ترکیبی از خشونت و نیرنگ با ایشان رفتار می‌کرد. در دوران قاجار، ظل‌السلطان ـ حاکم مقتدر اصفهان ـ توانست بختیاری‌ها را مطیع کند و حتی واهمه‌خان بختیاری را به قتل رساند.

🔴اما پس از برکناری او، بختیاری‌ها اصفهان را گرفتند و در سال ۱۹۰۹ میلادی به فرماندهی سردار اسعد بختیاری تهران را فتح کردند. نویسنده در پایان بختیاری‌ها را بازماندگان قبایل کهن ایرانی می‌داند که حتی در زمان اسکندر مقدونی نیز استقلال خود را حفظ کرده بودند.

📚منبع :کتاب اوراق ایرانی، خاطرات سفر کلودانه در آغاز مشروطه، ترجمه ایرج پروشانی صفحه 212-213

▪️ @HistoriumClub ▪️

💠جایگاه جشن مهرگان در دوره عباسیان💠



🔴علاوه بر جشن نوروز جشن مهرگان در دوره خلافت عباسیان و حتی تا پیش از هجوم مغول با استقبال و گرایش بسیار جامعه این عصر همراه بود. این جشن که عربها آن را مهرجان می نامیدند چند ماهی بعد از نوروز برپا می شد. در این روز مردم با پوشیدن لباس های ویژه تعطیلات و فرستادن شادباش و آرزوی خوشی برای یکدیگر جشن می گرفتند و به شادی می پرداختند. از رسوم دیگر این روز چراغانی کردن طبل زدن و عیدی دادن بود.در این روز نیز خلیفه و بزرگان بار عام میدادند و هدایایی دریافت می کردند. همچنین گفته شده است که خلفا در این روز به سرداران و درباریان خلعت و نشان می دادند و عامه مردم وسایل زندگی خود را نو می کردند.


🟠رواج جشن مهرگان تا جایی بود که مهدی خلیفه عباسی در پیشگاه امام موسی کاظم این جشن را برپا کرد. نمونه دیگری از توجه خلفا به این جشن را میتوان در پرس و جوی مأمون درباره علت آن یافت. در مختصر البلدان آمده است که مأمون یکی از سرهنگان خود را نزد موسی بن حفص طبری به طبرستان فرستاد تا از جایگاه ضحاک در دهکده آهنگران دیدن کنند از سرگذشت او اطلاع یابند و درستی داستان او را که مربوط به جشن مهرگان بود روشن کنند. این داستان نیز به خوبی گویای توجه و آشنایی خلفای عباسی با اعیاد ایرانی و منشأ آنهاست اهمیت این جشن در نزد خلفا و مردم به اندازه ای بود که شاعران و نویسندگان بسیاری در این دوره از مهرگان نیز یاد کرده اند.


🟢حسن بن وهب هدایایی را به همراه نوشته ای به حضور متوکل فرستاد و در شعری علاوه بر نوروز از مهرگان نیز نام برد هزار سال مهرگان بیاید و تو آن را به نوروز برسانی.فردی دیگر نیز چنین سروده است:


المهرجان لنا يوم تُسَرُّ بِهِ يَوْم تُنظمه الأشراف و العجم


یعنی مهرگان روزی است که در آن مسرور میشویم روزی است که بزرگان و ایرانیان آن را بزرگ می شمارند


🔵در این جشن نوازندگان نیز به نواختن می پرداختند و ایرانیان دارای قدرت و مناصب با حمایت از آنها مشوق برپایی باشکوه مهرگان بودند به طوری که گفته شده است خاندان برمکی به موسیقی دانانی همچون ابراهیم موصلی برای نواختن موسیقی هدایایی گرانبها اهدا می کردند. همچنین از دیگر وزرا فضل بن سهل ذوالریاستین، دستور داد در این روز به شاعری که در وصف مهرگان شعری سروده بود هدیه های بسیاری داده شود.بنابراین، توجه خلفا و بزرگان ایرانی مسلمان به جشن مهرگان در کنار سایر اعیاد اسلامی بیانگر آن است که بزرگداشت این جشن را با اعتقادات اسلامی خود مغایر نمی دیدند.


📚منبع

📕جشن های ایرانی در دوره اول عباسی، شکرالله خاکرند و زهرا زردشت،جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،سال دوم، شماره دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۰، صص٢٣ - ٤١


🌹@HistoriumClub🌹

🔺دیدگاه رومیان درمورد جامعه ایران🔺

✍ژوستن مورخ رومی سده دوم میلادی درمورد جامعه دوره اشکانی چنین می‌نویسد:

🔹هر مرد، برای ارضای میل‌های گوناگون، چندین زن دارد. سنگین‌ترین مجازات‌شان برای زناست؛ و به‌همین دلیل زنان را از مهمانی‌ها کنار می‌گذارند و حتی از دیدار مردان نیز منع می‌کنند.

🔸اجساد را به پرندگان و سگ‌ها می‌سپارند تا پاره‌پاره شوند، و در نهایت استخوان‌ها را دفن می‌کنند. در میان آیین‌ها، بیشترین احترام را به رودخانه‌ها دارند.

🔸خوی و خصلت‌شان مغرور، ستیزه‌جو، خیانت‌کار و گستاخ است. خشونت را مردانه، و ملایمت را زنانه می‌دانند. مردم ناآرام و همیشه آمادهٔ آشوب‌اند؛ ساکت و کم‌حرف، ولی اهل عمل، و هم کامیابی و هم شکست را در سکوت می‌پوشانند.

🔸فرمان‌برداری‌شان از شاه نه از فروتنی، بلکه از ترس است. شهوت‌ران‌اند، اما در خوراک ساده‌زیست. به قول‌وقرار پای‌بند نیستند، مگر آن‌که با منافع‌شان سازگار باشد.


📚منبع
📕Watson, J. S. (Trans.). (1853). Justin, Cornelius Nepos, and Eutropius: Literally translated, with notes and a general index. London: Henry G. Bohn.
📄p273_274


▪️ @HistoriumClub ▪️