Сегодня была интересная панель с украинскими социологами, которые рассказывали как в условиях войны меняются общественные настроения в стране. Выступали представители нескольких организаций (Рейтинг, ФактумГруп, ИнфоСапиенс). Их основной вывод - с начала войны в обществе существенно укрепилось чувство солидарности. Люди стали гораздо чаще ощущать гордость за свою страну, выросла идентификация себя как гражданина страны, при этом заметно стало меньше тех, кто сожалеет о распаде Советского союза. 
Но, в то же время, люди стали тревожнее, индексы психо-эмоционального состояния снижаются. Однако, несмотря на это, большинство украинцев сохраняют оптимизм и верят в победу. 

Также была презентация, где сравнивались данные по Украине и России. Один из вопросов, который задавался жителям обеих стран - "Если бы у вас была возможность отправить короткое сообщение обычным гражданам РФ/Украины, что бы вы написали?". Оказалось, что украинцы, чаще всего, призывали россиян к здравому смыслу, чтобы те открыли глаза и начали думать головой. В случае россиян, самые популярные сообщения  были из разряда "держитесь, мы вас скоро спасем")

На конференции WAPOR было большое разнообразие тем и вопросов, но, пожалуй, больше всего обсуждалась тема ИИ. Вот основные takeaways:

- ИИ бесповоротно меняет исследовательскую индустрию. Разработка инструментария, сбор и анализ данных - все эти задачи частично или полностью автоматизируются. По экспоненте растут новые технологии, помогающие выполнять не только рутинные, но и вполне себе творческие задачи. Например, одна из перспективных разработок - боты, которые могут проводить качественные интервью.

- При этом у исследователей нет алармизма по поводу экспансии ИИ. Наоборот, было больше оптимизма по поводу расширения инструментов по сбору и анализу данных. Один чат GPT помогает строить гипотезы, создавать драфты анкет/гайдов и делать базовый анализ как количественных, так и качественных данные. Подглядел, как одна из участниц конференции проводила в чатGPT статанализ и там же параллельно создавала презентацию.

- По мере роста данных актуализировался вопрос их хранения. Как на уровне стран, так и крупных компаний идет работа по созданию цифровых архивов, где можно не только выгружать, но и загружать свои данные (data donation). Например, в Австрии при поддержке правительства действует The Austrian Social Science Data Archive, где аккумулируются данные в сфере социальных наук.

- Одним из главных рисков развития ИИ исследователи называют машинное обучение на смещенных (biased) данных. Алгоритмы, обученные на таких данных, могут дискриминировать людей по гендеру, этническим, расовым и другим характеристикам. Поэтому очень востребованы навыки исследователей, которые могут увидеть и исправлять эти смещения.

- В целом, повышаются требования к прозрачности и качеству данных. Для исследователей общественного мнения рекомендуют изучать не только сами результаты опросов, но и административные данные и метаданные. Повсеместное развитие онлайн-панелей дают для этого хорошие возможности.

Біздің сайтта "Қазақстан қоғамының Қаңтар оқиғасына көзқарасы" атты баяндамамыз жарияланды. Бұл осы жылдың басында Demoscope-пен бірге жүргізген сауалнаманың нәтижелері негізінде жазылған материал. Қазақ және орыс тілдерінде жүктеп оқуға болады.

Сауалнама нәтижелері бұған дейін жарияланып, кеңінен тарап кеткен болатын (осы каналда да шықты). Бірақ бұл мәліметтерді тереңірек талдап, баяндама ретінде шығаруды жөн көрдік. Мұнда Қаңтар оқиғасына қатысты қоғамдық пікірді азаматтардың жастық, жыныстық және этникалық және басқа да ерекшеліктеріне қарай жіктелген. Сонымен қатар, бұған дейін жарияланбаған сұрақ нәтижелері де бар. Мысалы, «Сіздің ойыңызша, Қазақстанда нақты билікті кім ұстап отыр – Тоқаев немесе Назарбаев?» деген сұраққа қазақстандықтардың пікірін біле аласыздар.

Ал, мен үшін бұл зерттеудің басты нәтижелері келесідей:
- Қазақстандықтардың жартысынан көбі (53%) Қаңтар оқиғасын тергеу нәтижесі бойынша ресми ақпаратқа сенбейді;
- Тоқаевтың ескертусіз оқ ату бұйрығын қазақстандықтардың 71% құптамайды.
- ҰҚШҰ әскерлерінің кіруіне респонденттердің 44%-ы қарсы
- Қаңтар оқиғасының қайғылы салдарына ең алдымен елдің жоғарғы басшылығы (оның ішінде Президент пен оның әкімшілігін) жауапты
- Бұл оқиғадан бір жыл өткеннен кейін халықтың 64% елде аса өзгеріс байқамаған

Ниже замечательная колонка Дмитрия Мазоренко, редактора Власть.кз, про пресловутый реестр. Текст пришел на почту в виде рассылки, поэтому не знал как по-другому поделиться.

"Привет! С вами редактор Власти Дмитрий Мазоренко. Прежде чем перейти к материалам недели, хотелось бы коснуться того, что сильно беспокоит наше общество в последние дни, а именно – реестра лиц, получающих финансирование из-за рубежа.

Казахстан всегда вел «многовекторную» внешнюю политику, руководствуясь простой прагматикой: дружить со всеми ради иностранных инвестиций. Однако публикация реестра лиц и организаций, получающих деньги из-за рубежа, слишком похожа на действия властей России, которая выключает себя из международной либеральной системы, выстроенной Западом.

На прошлой неделе министерство финансов Казахстана опубликовало реестр лиц, получающих деньги или иное имущество из-за рубежа. Всего в нем числится 240 юридических и физических лиц совершенно разного профиля — от журналистов и местных НПО до мелких предпринимателей и крупного иностранного бизнеса.

Критерии и причины попадания организаций в реестр до конца неясны, и это создает много парадоксов для самого государства. Эксперты говорят, что появление реестра может объясняться желанием государства увеличить политические риски для журналистов, НПО и международных организаций.

Еще в 2018 году государство обязало НПО подробно отчитываться за деньги и имущество, полученные из-за рубежа. А после событий Қанды Қаңтар наступление на них только усилилось. В январе прошлого года президент Касым-Жомарт Токаев прямо заявил, что к массовым протестам и насилию подстрекали «так называемые свободные СМИ и забугорные деятели».

Сложно не сравнивать действия Токаева с решениями Владимира Путина, которые он принял в ответ на массовые протесты на Болотной площади 2011-2012 годов. После них российские активисты, НПО и медиа попали под давление закона «об иностранных агентах», позволившего ограничивать, а впоследствии и прекращать их деятельность.

Этот закон стал точкой бифуркации в истории современной России. После него страна ступила на путь войны и внутренних репрессий против гражданского общества и СМИ, которые способствовали ее изоляции.

Но если Россия наметила противостояние с Западом еще в 2008 году, когда Путин выступил с нашумевшей Мюнхенской речью, а также вторгся в Грузию, то Казахстан никогда открыто не заявлял об этом.

Необходимость привлекать иностранные инвестиции Казахстан традиционно прописывает во всех госпрограммах и посланиях президента. Страна подчеркнуто гордится тем, что за 30 лет независимости ей удалось привлечь более $400 млрд из-за рубежа. На этом держится имидж успешной страны.

Появление реестра превращает стремления Казахстана в фарс. В социальных сетях встречаются комментарии, что попавшие в реестр крупные игроки вроде консалтинговой компании PWC или юридической фирмы Baker & McKenzie внесены туда для отвлечения внимания. Тем комичнее это выглядит на фоне постоянного сотрудничества правительственных и квазигосударственных структур с такого рода компаниями по различным инвестиционным проектам.

Встает также вопрос о том, почему в реестр «иностранных агентов» не попадает правительство Казахстана, получающее безвозмездную помощь от иностранных государств и международных организаций? Или же национальные компании вроде «КазМунайГаз» и «Казатомпром». Ведь каждая из них получает плату за экспорт казахстанского сырья от иностранных предприятий уже не один десяток лет.

Ответов на эти вопросы нет, давать их и не планируется. А что, вероятно, планируется, так это постепенно создать репрессивную рамку для устранения неугодных по примеру России."

Қазақстан расында ажырасу көрсеткіші бойынша әлемдегі лидерлердің бірі ме?

Біздің ел ажырасу көрсеткіші бойынша әлемде алғашқы орындардың бірінде деген хабарламаны жиі кездестірем. Егер Гуглдан сұрасаңыз, Қазақстан 4,6 деген көрсеткішпен Мальдивадан кейін екінші орында деген ақпарат шығады. Бұл ақпарат әлеуметтік желіде кеңінен вирусталып, әжептәуір резонанс тудырғаны да белгілі.

Бірақ, бір қарағаннан-ақ бұл көрсеткіш маған күдікті көрінді, себебі ресми статистика бойынша бізде ажырасу коэффициенті ешқашан 3-тен асқан емес. Ал жоғарыдағы 4,6 деген сан қайдан шықты? Ол үшін шағын фактчек жасап көрейік.

Бірнеше сайтты ақтарғаннан соң барлығы worldpopulationreview.com деген ресурсқа сілтеме жасайтынын көреміз. Бірақ бұл еш ресми ұйым емес, жай статистикалық агрегатор екен. Олар 2023 жылғы ажырасу бойынша жарияланымда Қазақстанды екінші орынға қойған, және ақпарат көзі ретінде Біріккен ұлттар ұйымына сілтеме жасаған.

Содан БҰҰ сайтына барып, әлеуметтік статистика бөлімінен ажырасуға қатысты жинақты жүктедім. Ішін ашсам, Қазақстан бойынша соңғы статистика 2021 жылға берілген, және ажырасу коэффициенті 2,5 деп тұр, ал бұл біздегі ресми көрсеткіш. Ал жоғарыдағы ресурс қате дерек берген болып тұр. Бір қызығы, олардың фейк ақпаратын тіпті біздегі үкіметке қарасты Экономикалық зерттеулер Институтының өзі көшіріп алып, мақала қып шығарыпты. Сонда, өздеріне қарасты Ұлттық статистика бюросы беретін деректермен салыстырмағаны қызық екен.

Сонымен, біз ажырасу жағынан әлемдегі лидерлерге жатпаймыз. Тіпті Уикипедияның өзін ашсаңыз бұған көзіңіз жетеді. Соңғы 2022 жылғы дерек бойынша, ажырасу коэффициенті 2,27 құраған, 2019 бері бұл көрсеткіш тұрақты төмендеп келеді.

PAPERLAB Астана қаласында өз кеңістігін қоғамдық және ғылыми-танымдық іс-шаралар өткізуге ұсына алатын әріптестер іздейді. Бұл көрме залдары, креативті/арт алаңдар, дәрісханалар немесе кең залдар болуы мүмкін. Өз тарапымыздан қызықты тақырып, спикерлер және тәжірибемізді ұсынуға дайынбыз.

Мақсатымыз - қоғамға қызық тақырыптарды жаңа форматта талқылау, таныстыру және азаматтық ортаның кұшейуіне ықпал ету. PAPERLAB дискуссия алаңы бұрынғыша жұмыс істей беретін болады. Бұл - жаңа бастама. Егер қызығушылық танытқандар болса, маған жекеме жазсын немесе төменде комент қалдырсын. Рахмет!
***************************************************************
PAPERLAB ищет партнеров в г.Астана, готовых предоставить свое пространство для проведения регулярных общественных и научно-познавательных мероприятий. Это могут быть выставочные залы, креативные/арт пространства, лекционные помещения и открытые залы.

Наша цель - обсуждение и представление общественно значимых тем в новых форматах. Наша дискуссионная площадка будет работать в прежнем режиме. Здесь речь про новую инициативу. Если кого-то заинтересовало предложение, то можно написать мне в личку или оставить комент внизу. Спасибо!

Мы совместно с DEMOSCOPE продолжаем изучать общественное мнение в Казахстане на крайне актуальные темы. В этот раз решили посмотреть, как казахстанцы относятся к строительству АЭС. Эта идея, как вы знаете, в этом году перешла из гипотетической в практическую плоскость. Уже в ближайшее время может состояться референдум, на котором окончательно решится будет ли в Казахстане АЭС или нет.

Основные результаты в виде пресс-релиза и инфографик представлены здесь. Я, по традиции, дам расширенный комментарий.

1. Опрос показал, что среди казахстанцев все еще нет консенсуса в вопросе строительства АЭС. С некоторым перевесом общественное мнение склоняется в сторону поддержки идеи построить АЭС, но существенной является доля ее противников (47% и 38% соответственно).

2. Обращает внимание низкий уровень информированности граждан про планы правительства построить АЭС. Хорошо знают про это лишь треть опрошенных, а около трети имеют лишь общее представление. Более трети ничего не слышали про эту новость. При этом уровень информированности казахстанцев в этом вопросе прямо коррелирует с их возрастом: чем старше респонденты, тем лучше они знают про новость. Видимо, мы имеем дело с эффектом ТВ-новостей, аудиторией которых являются старшие возрастные группы и через которые госорганы рассказывают про планы построить АЭС.

3. От чего зависит поддержка и не поддержка этой идеи? Анализ данных по соц-дем характеристикам выдает довольно ровную картину, ни возраст, ни место проживания не определяют отношение респондентов к идее строительству АЭС. Лишь мужчины по сравнению с женщинами чуть чаще выражают поддержку. То же самое можно сказать про представителей неказахской национальности, которые чаще чем казахи выступают "за" АЭС.

4. Но, дальнейший анализ показал интересную вещь. Одна из гипотез была, что чем чаще люди сталкиваются с дефицитом электроэнергии ("Лично вы сталкивались или не сталкивались за последние 12 месяцев с перебоями электричества в месте вашего проживания?"), тем больше они поддерживают строительство АЭС. Но, как оказалось, между этими показателями вообще нет корреляции (r=0.037, p=0.246). Но, при этом высокая корреляция существует между тем, насколько актуальной считают казахстанцы проблему дефицита электроэнергии ("По Вашему мнению, насколько актуальной является в Казахстане проблема дефицита электроэнергии?") в стране и уровнем поддержки строительства АЭС (r=-0.238, p=0.000). Также явная корреляция есть между уровнем информированности и поддержки: чем лучше респонденты знают про планы правительства построить АЭС, тем чаще они склонны поддержать эту идею (r=0.106, p=0.001)

5. Исходя из этого можно предположить, что поддержка строительства АЭС обусловлена, прежде всего, восприятием энергодефицита в стране в качестве актуальной проблемы, а не личным опытом. Получается, что люди, которые выступают "за" строительство АЭС исходят из того, что в стране остро стоит нехватка электроэнергии, но при этом необязательно сами ощущают ее. Таким образом, на мой взгляд, текущая поддержка АЭС - это во многом воспроизводство тех нарративов, которые есть в официальных источниках, но не взвешенное решение с учетом понимания всех возможных рисков и последствий, которые несет в себе строительство АЭС.

Тему АЭС мы будем обсуждать на площадке PaperLab уже в эту среду. Кто в Астане- приходите, будет интересно.

18 октября исследовательский центр Paperlab приглашает вас принять участие в дискуссии «Станция раздора: какие риски и возможности несет строительство АЭС в Казахстане?».

Вопросы к обсуждению:
- Какие могут быть потенциальные преимущества для Казахстана в развитии атомной энергетики, и какие вызовы при этом могут возникнуть?
- Как оценить готовность Казахстана к управлению ядерной энергией и подготовке специалисток (-тов) для работы на атомных электростанциях?
- Какие экологические риски и вызовы могут возникнуть в связи со строительством и эксплуатацией атомных электростанций в Казахстане, и как их можно минимизировать?

Время и место проведения:
18 октября, 17:00 ч., г. Астана, пр. Сарыарқа, дом 8А, отель ParkInn.

Для офлайн участия необходимо пройти регистрацию по ссылке.

Вышла статья "Digital Platform Employment in Kazakhstan: Can New Technologies Solve Old Problems in the Labor Market?", которую мы написали в прошлом году с Сабиной Инсебаевой. В основе статьи глубинные интервью с курьерами службы доставок и таксистами Яндекс - работниками одного из самых быстро растущих сегментов рынка труда в Казахстане. (Только по официальным данным в этой сфере заняты больше 500 тыс.человек).

В статье мы показываем, что платформенная занятость хоть и имеет ряд преимуществ для работников (свободный график, более высокий уровень оплаты), но, тем не менее, рассматривается ими как вынужденная занятость из-за отсутствия возможности трудоустроиться на формальном рынке труда. Также мы выявили, что цифровые платформы не могут обеспечить стабильные условия труда, а работники вынуждены соглашаться с их требованиями как по режиму оплаты, так и форме контракта (в основном, это ИП).

Протесты курьеров в ряде городов привели к некоторым уступкам со стороны работодателей, но существенных улучшений условий труда работников не произошло.

Қазақстанда АЭС салу бойынша өткен дискуссияның видеонұсқасы кейінірек шығады, бірақ өзім осы талқылаудан кейін түйген бірнеше ойды осында жазайын:

- АЭС тақырыбын құзіретті органдар, оның ішінде Энергетика министрлігі және Самрұқ-Қазынаға қарасты "Қазақстандық атом электр станциялары" ЖШСі ашық талқылауға мүдделі емес. Біздің жиынға келу керек болған министрлік және ЖШС өкілі де аз уақыт қалғанда қатысудан бас тартты. Оның есесіне тек өздеріне комфортты қатысушыларды жинап, әр түрлі қалаларда "қоғамдық талқылаулармен" шектеліп жатыр. Бұл, меніңше, олардың АЭС салу бойынша аргументтеріне сенімді емес екенін білдіреді.

- Үкіметтің АЭС салу бойынша ақпараты мүлде жеткіліксіз. Оның қалай қаржыландырылатыны, техникалық сипаттамасы және экологиялық салдары жайында ешбір ашық зерттеу, не есеп жарияланбаған. Құзыретті органдар тек өздері білетін зерттеулерге сілтеме жасайды. Азаматтардың басым көпшілігі үкіметтің бұл жоспары жайлы үстіртін біледі, немесе мүлдем білмейді.

- KEGOC-тың бұрынғы басшысы Әсет Наурызбаев мырзаның айтуынша, АЭС салуды тықпалап жатқан - бұл ресейлік РосАтом, және бөлінетін қаржыны игеруге мүдделі елдегі топтар. Жобаның құны 15 млрд.долларды құрауы мүмкін, сонымен қоса атом энергиясы үкімет айтқандай арзан болмайды. Қазақстан жағдайында арзан, әлі қауіпсіз энергия өндіру жолдары жеткілікті.

- АЭС экологияға орны толмас залал алып келуі мүмкін. Әлемде АЭС ашық су қоймалары жанынан салынады, ал Балқаш көлі - жабық, оның суы жылдан жылға тартылып жатыр. Оған қоса, эколог Светлана Могилюктің айтуы бойынша, бұл ешқандай да таза энергия емес, қазіргі зерттеулер АЭС-тың қалдықтары қоршаған ортаны улайтынын көрсетіп отыр.

- Осылайша АЭС бойынша референдум өткізу - қате шешім. Медиада жеткілікті ақпарат жоқ, ал құзіретті органдар ашық дискуссияға мүдделі емес. Азаматтар не үшін дауыс беретіні белгісіз. Оның үстіне тәуелсіз бақылаушыларға шектеу көбейгенін ескерсек, алдағы референдум тағы бір плебисциттің имитациясы болады.

Прошу всех коллег из исследовательской и аналитической индустрии пройти этот опрос

Исследовательский центр Paperlab приглашает принять участие в ежегодном опросе аналитических и исследовательских организаций в странах Центральной Азии. Целью опроса является отслеживание изменений потенциала и потребностей региональных think tanks. Просим вас уделить 10-12 минут и ответить на наши вопросы до 31 октября. Ссылка на опрос

Обобщенные результаты исследования будут доступны в открытых источниках, а также на сайте Paperlab. С отчетом о предыдущем исследовании можно ознакомиться здесь.

За дополнительной информацией о проекте обращайтесь на почту [email protected].

ПРЕЗИДЕНТ ТОҚАЕВҚА ҮНДЕУ

Қасым-Жомарт Кемелұлы,

Бүгін Республика күніне орай Ақордада өткен салтанатты жиында жастарымызға арнайы үндеу жолдапсыз. Өз сөзіңізде “Ұлы Абай айтқан бес нәрседен қашық, бес нәрсеге асық болыңыздар. Сіздер дәріптеген құндылықтар қоғамда тез орнығады. Сіздер қолдаған өзгерістер жылдам жүзеге асады. Бәріміздің тілегіміз – бір, бұл – қоғамымызда жаппай әділеттік орнату. Ендеше, мақсатымызға бірге жетейік. Мен жас ұрпақтың жасампаздық қуатына сенемін” депсіз.

Мен 31 жастамын. Заң бойынша жас азаматтардың қатарына кіремін. Қазір жастарға ақыл айтатындар өте көп. Ал олардың пікіріне құлақ асқысы келетіндер некен-саяқ. Осы ашық жазбаны жастардың бірінің бүгінгі үндеуіңізге жауабы деп қабылдарсыз.

“Бәріміздің тілегіміз – қоғамымызда жаппай әділеттік орнату” деген ойыңызбен келісем. Алайда әділеттің үстемдік құруына не кедергі және оны қалай орнатамыз деген мәселеде ойымыз бір жерден шықпасы анық.

Менің ойымша, қазір Қазақстанда әділет орнатуға кедергі келтіретін, жас та, кәрі де қашық болуы тиіс 5 нәрсе мыналар: автократия, коррупция, непотизм, этатизм, ксенофобия.

Бірінші, қазір бізде Республика күні бар да, көпшіліктің мүддесіне сай республика моделі жоқ. Яғни, бүкіл саяси билік президенттің қолында шоғырланған электоралды автократия бар. Оны менен жақсы білесіз. Сондықтан президенттің билігін конституция арқылы шектеу бізге ауадай қажет.

Екінші, Қазақстан жемқорлық жайлаған елдердің қатарында. Нақты айтсақ, 180 елдің ішінде 101 орында тұр (Transparency International рейтингі). Олигополиямен күрес, шетелден активтерді қайтару қоғам үшін табу тақырып, жабық процесс болып тұр. Осы салада ашықтық болмай, коррупциямен күресу, оған азаматтарды, оның ішінде жастарды, жұмылдыру мүмкін емес.

Үшінші, непотизм (Есіңізге сала кетсем, латынша «nepotis» сөзінен шыққан. Аудармасы – жиен, немере. Орта ғасырларда рим папаларының лауазымды қызметті, пайдалы жерді өз туыстарына бөліп беруін осылай атаған) азаматтарымыздың жасампаздық қуатын ел игілігіне пайдалануға кедергі болып тұр. Менің замандастарымның арасында непотизмді теріс көретіндер көбірек сияқты көрінеді. Дегенмен, әлі күнге дейін саясат пен ірі бизнесте непотизм табыстың кілті саналады. Өз қарым-қабілеті мен еңбегіне сүйеніп, табысқа жете алмаған, әділ бәсекеден қорықпайтын жастардың отаншыл болатынына күмәнім бар. Сондықтан барлық салада «рим папалары» мен олардың «жиендері» емес, заң үстемдігі мен әділ бәсекеге негізделген нақты ойын ережелері керек.

Төртінші, қазақстандықтардың өмірінде мемлекет араласпайтын сала қалмады. Саясатта, экономикада, қоғамда, бизнесте мемлекеттік бақылау мен шектеу тым көп. Билік этатизмді “мемлекетшілдік” деп ақтайды. “Мемлекетшілдік” саясаты азаматтардың өз құқықтары мен бостандықтарын пайдалану және қорғау ұмтылысына тұсау болмауы тиіс. Мемлекеттік саясаттың өзегі этатизм емес, “әр азаматтың құқықтары мен бостандықтары – басты құндылық” деген қағида болуы керек.

Бесінші, “әр қазақ - менің жалғызым” деген жалаң ұран арзан атақ пен саяси ұпай жинаудың, қоғамдық сананы манипуляциялаудың құралы болып тұр. Ксенофобия – құқықтық мемлекет құруға кедергі келтіретін факторлардың бірі. Азаматтарымыз ұлтына, шығу тегіне, діни сеніміне, нәсіліне, жынысына, жасына қарамай Қазақстанда барлық салада әділ шешімге қол жеткізе алса, ксенофобия қоғамда өтімді идея болудан қалады. Ол үшін, ең алдымен, жоғарыда аталған 4 нәрседен қашық болуымыз керек.

Осы 5 нәрседен барынша қашық болғанымызда жастарымыз өзіңіз айтқандай “отаншыл, білімпаз, еңбекқор, үнемшіл, әділ әрі жанашыр” болары сөзсіз.

Бізде жасампаздық қуат болса, сізде шексіз саяси билік бар. Саяси ерік-жігер, азаматтық мінез танытып, сол абсолют билікті шынайы реформаларды жүзеге асыруға пайдаланатын болсаңыз, біздің жасампаздық қуатымыз сол өзгерістердің Қазақстанда терең тамыр жаюына себеп болады.

Мен оған күмәнсіз сенем.

Наше исследование по АЭС и экспертная дискуссия, похоже, сильно срезонировали у бенефициаров этого проекта. Видел публикации, в которых идёт попытка дискредитации нашего опроса. Крупные российские пропагандистские ресурсы подключились с разъяснениями, почему АЭС это круто и безопасно. Плюс дошли слухи, что во внутренней политике пытаются выяснить, кто стоит за нами и почему мы выступаем против АЭС.

Впрочем, вполне ожидаемая реакция в духе "нас заказали". В нашем контексте за общественными событиями привыкли видеть гео/политические интересы. Мало кто может себе представить, что люди могут быть движимы гражданской позицией или желанием разобраться в происходящем. Вот и вся наша активность вокруг темы АЭС выросла из личной инициативы членов команды и партнёров. Опрос и дискуссию мы провели в рамках уже существующих проектов. А журналисты без какого-либо вознаграждения написали материалы. Вот, например, отличный обзор по итогам нашей дискуссии от Назгуль Абжекеновой.

Осыдан 5-6 жыл бұрын Қарағанды облысындағы әлеуметтік және саяси жағдай бойынша "жоғары" жаққа бір баяндама дайындағанбыз. Соның қорытындысы ретінде аймақтағы ахуал қиындағаны, халықты қымбатшылық қысқаны, шағын және орта бизнес тұншығып жатқанын жаздық. Ал облыс басшылығына мәселелерді шешуге қауқары жоқ, сонымен қатар Қазақмыс пен АрселлорМитталға сөзі өтпейтін адам деп баға бергенбіз.

Өндіріс орындарындағы травматизм, жұмыс жағдайының нашарлығы және корпорация басшылығының жұмысшылар құқын таптауы сол кезде де айқын көрініс тапқан мәселе еді. Ал кеншілердің құқын қорғайтын басты институт - кәсіподақтар сол кезеңде құлдырауға жақын еді. Себебі, Жаңаөзен оқиғасынан кейін үкімет арнайы заң қабылдап, кәсіподақтар орталықтандырылады, ал тәуелсіз кәсіподақтар өз ықпалын жоғалтады. Ал ұжымдық күшінен айырылған жұмысшылар корпорация алдында қауқарсыз күйге енеді. Жұмыстан шығып қалмауды ойлаған жұрт еңбек жағдайының нашарлығына да, құқықтың тапталуына да мойынсұнады.

Осылайша, кеншілердің өндіріс орнында жарақаттануы және опат болуы мәселесі корпорацияның басшылығы ауысуымен шешілмейтіні анық. Оның тамыры жұмысшылардың өз құқын қорғай алмауында, ал бұл кәсіподақтардың (басқа да азаматтық қоғам институттары секілді) билік тарапынан арнайы түрде жойылуымен байланысты. Осылайша айналып келгенде мәселенің түбі сол баяғы саяси жүйеге келіп тіреледі. Барлық билік орталыққа шоғырланып, азаматтардың үкіметке ықпал ету тетіктері жойылған кезде мұндай техногендік апаттар заңдылыққа айналады. Статистиканы қарасақ, соңғы 10 жылда түрлі авариялар нәтижесінде елімізде тұрақты түрде 100ден аса адам қайтыс болатынын көреміз. Бұл жолғы апат, өкінішке қарай, осы заңдылықты тағы бір рет растап отыр.

...біздің қоғамда болып жатқан әралуан қақтығыстар қоғам ретінде дамып жатқанымыздың белгісі. Бұл біздегі құндылықтардың, әлеуметтік нормалардың өзгеріп жатқанының көрінісі. Мысалы, өзіңіз айтып отырған хиджаб мәселесі. Көп жағдайда мұны «қазаққа тән бе, әлде арабтың киімі ме?» деп талқылайды. Бұл тұрғыда екі тараптың да айтар уәжі бар, бірақ екі жақ та бір-бірін тыңдағысы келмейді. Дегенмен дәл осылай талқылау арқылы ерте ме, кеш пе бір келісімге келеміз. Бірақ бұл жағдайда да мемлекет кірісіп, бір тарапты дискриминацияламауы тиіс. Өйткені әр тараптың өз шындығы, өз ақиқаты бар. Тіпті бұлай ойлауға әр тарап толық құқылы. Сондай-ақ айтылып жатқан әр тараптың пікірлері дәл біздің мемлекеттігімізге қауіп төндіретіндей жағдай да емес...

Өткен аптада "Жас Алаш"-қа берген сұхбатымнан үзінді. Толық нұсқасы мында