🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯 5762

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

तू आमच्यासोबत प्रयोगशाळेत येत जा.'' यानंतर वेळ मिळाल्यावर मेघनाद साहा प्रफुल्लचंद राय आणि डॉ जगदीशचंद्र बसू यांच्या प्रयोगशाळेत पोहोचायचे. ते त्यांच्या सूचना काळजीपूर्वक ऐकायचे आणि त्यानुसार अभ्यास करत होते. बीएस्सी करत असताना मेघनाद याचे मन वैज्ञानिक शोधांमध्ये मग्न झाले. पुढे मेघनाद साहा यांनी आपल्या नाव-नवीन शोधांनी विज्ञान जगताला चकित केले.

सरकारी नोकरी मिळाली नाही

एमएस्सी केल्यानंतर मेघनाद साहा यांची भारतीय वित्त विभागात निवड झाली, पण शालेय जीवनात सुभाषचंद्र बोस यांच्यासारख्या क्रांतिकारकांना पाठिंबा दिल्याने आणि राज्यपालांच्या शाळाभेटीला विरोध केल्यामुळे साहा यांना सरकारी नोकरी मिळाली नाही. मात्र साहा निराश झाले नाहीत. त्यांनी ही एक संधी म्हणून घेतली आणि नवीन शोधांवर लक्ष केंद्रित केलं. आपला खर्च भागवण्यासाठी त्यांनी शिकवण्या घेण्यास सुरुवात केली. मेघनाद साहा सायकलवरून प्रवास करत अनेक ठिकाणी जात शिकवणी घेत असत. काही काळानंतर मेघनाद साहा आणि त्यांचे मित्र सत्येंद्र नाथ बसू यांची कलकत्ता येथील युनिव्हर्सिटी कॉलेज ऑफ सायन्समध्ये प्रवक्ते म्हणून नियुक्ती झाली.

सूर्य आणि ताऱ्यांशी संबंधित माहिती देणारा फॉर्म्युला शोधला

आपल्या अभ्यासादरम्यान त्यांना अग्निस क्लर्क यांचे 'स्टार फिजिक्स' हे प्रसिद्ध पुस्तक मिळाले, ज्यामुळे त्यांना एक नवी दिशा मिळाली. Thermodynamics, सापेक्षता आणि अणु सिद्धांत हे त्या काळी भौतिकशास्त्राचे नवीन विषय होते. या विषयांचा अभ्यास करून मेघनाद यांनी शिकवायला सुरुवात केली. या विषयांवर नोट्स काढत असताना मेघनाद साहांच्या समोर Astro Physics चा एक प्रश्न उभा राहिला. याच प्रश्नाचे उत्तर शोधून ते जगप्रसिद्ध झाले. मेघनाद साहाच्या शोधांपैकी एक म्हणजे आयनीकरण फॉर्म्युला. हा फॉर्म्युला भौतिकशास्त्रज्ञांना सूर्य आणि इतर तार्‍यांचे अंतर्गत तापमान आणि दाब याबद्दल माहिती देण्यास सक्षम आहे. एका प्रसिद्ध भौतिकशास्त्रज्ञाने या शोधला भौतिकशास्त्रातील 12वा सर्वात मोठा शोध म्हटले आहे.

खगोल भौतिकशास्त्रात महत्त्वपूर्ण योगदान

1920 मध्ये साहा इंग्लंडला गेले, जिथे ते अनेक शास्त्रज्ञांच्या संपर्कात आले. त्यांच्या वैज्ञानिक प्रतिभेला आणखी चमकण्याची संधी मिळाली. 1921 मध्ये ते मायदेशी परतले. मेघनाद साहा हे कदाचित पहिले शास्त्रज्ञ होते जे इतक्या लहान वयात त्यांच्या शोधांसाठी प्रसिद्ध झाले आणि रॉयल सोसायटीचे फेलो म्हणून निवडले गेले. त्यांच्या मार्गात अनेक अडथळे येत राहिले. त्या काळी आपल्याच देशातील काही शास्त्रज्ञांनी त्यांच्या सुत्राबाबत असहमती दर्शवली आणि अलाहाबाद विद्यापीठाच्या भौतिकशास्त्र विभागात त्यांच्या पदभार स्वीकारण्यात अडथळे निर्माण केले. पण मेघनाद साहा या गोष्टींनी विचलित झाले नाही. 1923 मध्ये ते प्रयाग विद्यापीठाच्या भौतिकशास्त्र विभागाचे अध्यक्ष झाले. भौतिकशास्त्राव्यतिरिक्त मेघनाद साहा यांना प्राचीन भारताचा इतिहास, जीवशास्त्र आणि पुरातत्वशास्त्र या विषयांनी देखील आकर्षित केले. त्यांनी सूर्यप्रकाशातील रेडिओ लहरी आणि रेडिओ क्रियाकलापांवर संशोधन केले.

आईन्स्टाईन यांनीही केले होते कौतुक

डॉ. साहा यांच्या उच्च तापमानातील घटकांच्या सिद्धांताला जगप्रसिद्ध शास्त्रज्ञ अल्बर्ट आईन्स्टाईन यांनी जगाला एक विशेष भेट असल्याचे म्हटले होते. साहा यांनी आईन्स्टाईन यांच्या संशोधन ग्रंथांचा अनुवाद देखील केला होता. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे आज कलकत्ता विद्यापीठात न्यूक्लियर फिजिक्स शिकवले जात आहे. साहा अणुऊर्जेच्या सकारात्मक वापराच्या बाजूने होते. त्यांनी 1950 मध्ये इन्स्टिट्यूट ऑफ न्यूक्लियर फिजिक्सची स्थापना केली. कलकत्ता विद्यापीठाने डॉ. साहा यांच्यासाठी ट्रॅव्हलिंग फेलोशिप आयोजित केली होती. त्यांच्या परदेश दौऱ्यादरम्यान डॉ. साहा यांनी आपला अभ्यास आणि शोध सुरू ठेवला.

राजकारणातही होते सक्रिय

शास्त्रज्ञ असण्यासोबतच डॉ.साहा हे सर्वसामान्यांमध्येही लोकप्रिय होते. ते 1952 मध्ये भारतातील पहिल्या लोकसभा निवडणुकीत उतरले. कलकत्ता येथून अपक्ष उमेदवार म्हणून प्रचंड बहुमताने त्यांचा विजयी झाला होता. त्यांनी यापूर्वी पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरूंसोबत राष्ट्रीय नियोजन समितीवर काम केले होते.

मेघनाद साहा हे तार्‍यांचे तापमान आणि आयनीभवन यांचा संबंध स्पष्ट करुन सिद्धांत मांडणारे भारतीय वैज्ञानिक. त्यांनी ऊष्मीय आयनीकरणाचे समीकरण मांडून त्यांचा उपयोग तारकेय वर्णपटांच्या स्पष्टीकरणार्थ केला. खगोल भौतिकीतील या महत्त्वाच्या कार्याकरिता ते प्रसिद्घ होते. साहा यांचा जन्म ढाक्का जिल्ह्यातील सिओरात्तली (आता बांगलादेश) येथे झाला.

823 views18:24

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

त्यांनी कोलकाता येथील प्रेसिडेन्सी कॉलेजात प्रफुलचंद्र रॉय व सर जगदीशचंद्र बोस यांच्या मार्गदर्शनाखाली शिक्षण घेऊन १९१५ मध्ये एमएससी आणि नंतर सापेक्षता सिद्घांत व प्रारण दाबाचे मापन या विषयांवर संशोधन करून पीएचडी पदवी संपादन केली. त्यानंतर त्यांनी लंडनच्या इंपिरियल कॉलेज मध्ये संशोधन करून डीएससी पदवी मिळविली. ते कोलकाता विद्यापीठात भौतिकी विषयाचे खैरा प्राध्यापक (१९२१-२३), पलित प्राध्यापक (१९३८-५२) आणि गुणश्री प्राध्यापक (१९५२-५६); तसेच अलाहाबाद विद्यापीठात भौतिकीचे प्राध्यापक (१९२३-३८) होते.

मेघनाद साहासाहा यांनी आणवीय सिद्घांत आणि पुंजयामिकी यांमधील तत्त्वांचा वापर करून तारकेय वर्णपटांच्या चित्रलिपीचा सांकेतिक अर्थ शोधून काढण्याकरिता सर्वप्रथम प्रयत्न केला. तारकेय वातावरणातील तापमानाला (६०००° से. किंवा अधिक) ताऱ्याचे घटक असलेल्या पुष्कळशा अणूंच्या बाह्य कवचातील इलेक्ट्रॉन छेदले जातात. या आणवीय छेदन प्रक्रियेला इलेक्ट्रॉन गमावल्यामुळे आयनीकरण म्हणतात आणि छेदित अणूला आयन (विद्युत्‌भारित अणू) म्हणतात. अशा प्रकारे तारकेय वातावरणात मुक्त इलेक्ट्रॉन आणि छेदित अणू यांचे वायुमय मिश्रण असते. साहा यांनी या मिश्रणास वायूचा गत्यात्मक सिद्घांत आणि ऊष्मागतिकी यांचे नियम लावले. कोणत्याही मूलद्रव्याच्या अणुंकरिता छेदन किंवा आयनीभवन केवळ उच्च तापमानामुळे घडून येत नसून ते नीच दाबामुळे सुद्घा घडते, हे साहा यांनी सप्रमाण सिद्घ केले. दाबातील न्यूनीकरणामुळे छेदन झाल्यानंतर उरलेला अणू आणि मुक्त इलेक्ट्रॉन यांची गाठ पडण्याची संधी अधिक कमी होते आणि पुनःसंयोग होण्याचा वेग कमी होऊन आयनीकरण वेग बदलत नाही. साहा समीकरणामुळे दिलेल्या दाबाला व तापमानाला तारकेय वातावरणातील आयनीभवनाच्या परिमाणाची आकडेमोड तसेच अणूपासून उत्तरोत्तर इलेक्ट्रॉन वेगळा काढण्याकरिता लागणाऱ्या ऊर्जेची आकडेमोड शक्य झाली. अशा प्रकारे साहा समीकरण तारा आणि अणू यांच्या मूलभूत संबंधाविषयीची पहिली सूत्ररूप मांडणी आहे.

साहा यांनी १९२० मध्ये ‘सूर्याच्या वर्णमय आवरणातील आयनीभवन’ या विषयावरील एक निबंध फिलॉसॉफिकल मॅगझीनमध्ये प्रसिद्घ केला. रेडिओ तरंगांचे प्रेषण, ज्योतींचे संवहन, प्रज्योत आणि स्फोटक विक्रियांची रचना यांमधील समस्या सोडविण्याकरिता साहा यांचा आयनीभवन सिद्घांत उपयुक्त ठरला आहे. साहा यांनी कोलकाता येथील ‘इन्स्टिट्यूट ऑफ न्यूक्लिअर फिजिक्स’ ही संस्था स्थापन करण्यात पुढाकार घेतला. ते या संस्थेचे सन्माननीय संचालक होते. त्यांच्या मृत्यूनंतर या संस्थेला त्यांचे नाव देण्यात आले. ते लंडनच्या रॉयल सोसायटीचे फेलो होते (१९२७). भारतीय विज्ञान परिषद संस्थेच्या एकविसाव्या अधिवेशनाचे ते अध्यक्ष होते (१९३४). १९५२ च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत स्वतंत्र उमेदवार म्हणून ते लोकसभेवर निवडून आले होते. आयुष्याच्या अखेरच्या काळात त्यांनी आपले लक्ष विज्ञानाच्या सामाजिक कार्याकडे वळविले. साहा यांनी लिहिलेले ग्रंथ : ए ट्रीटाइज ऑन द थिअरी ऑफ रिलेटिव्हिटी; ऑन ए फिजिकल थिअरी ऑफ द सोलर करोना; ए ट्रीटाइज ऑन हीट; ए ट्रीटाइज ऑन मॉडर्न फिजिक्स आणि माय एक्सपिरिअन्सेस इन रशिया. १९३५ मध्ये त्यांनी इतिहास, संस्कृती व विज्ञान यांना वाहिलेले सायन्स अँड कल्चर हे नियतकालिक सुरू केले.
16 फेब्रुवारी 1956 रोजी साहा हे नियोजन आयोगाच्या बैठकीला उपस्थित राहण्यासाठी राष्ट्रपती भवनाकडे जात असताना अचानक ते कोसळले आणि हृदयविकाराच्या झटक्याने त्याचं निधन झालं.

711 views18:24

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

*गॅलिलिओ  गॅलिली - घरी आल्यावरदेखील झुंबरांचाच विचार! स्वारी उलटसुलट प्रयोगात मग्न झाली.*

15 फेब्रुवारी 1564
8 जानेवारी 1642

*घरी आल्यावरदेखील झुंबरांचाच विचार! स्वारी उलटसुलट प्रयोगात मग्न झाली.*

इसवीसन १५८३, स्थळ :  पिसा येथील कॅथ्रेडल चर्च. १७-१८ वर्षांचा मुलगा अगदी नाइलाजाने धर्मगुरूंचे कंटाळवाणं प्रवचन ऐकत होता. एका क्षणी त्याची भिरभिरणारी नजर हेलकावे घेत असलेल्या झुंबरांकडे स्थिरावली आणि त्याच्या ओठावर स्मितहास्य पसरलं.

घरी आल्यावरदेखील झुंबरांचाच विचार! स्वारी उलटसुलट प्रयोगात मग्न झाली. त्यातून त्याने काढलेला निष्कर्ष असा की, लंबक आकाराने कसाही असो, जड असो, हलका असो, त्याला झोका कमी द्या, मोठा द्या; पण लंबकाच्या आंदोलनाला सारखाच वेळ लागतो. त्याचा आंदोलनकाल बदलत नाही.  मात्र लंबकाची लांबी कमी-जास्त झाली तर मात्र त्याच्या आंदोलनकालात फरक पडतो. हा मुलगा म्हणजे सुप्रसिद्ध शास्त्रज्ञ गॅलिलिओ गॅलिली! याच लंबकाचा वापर गॅलिलिओंनी पुढे त्यांचे ‘गतीचे नियम’ मांडण्यासाठी केला.

पृथ्वीच्या गुरुत्वीय बलाने वस्तू खाली खेचल्या जातात. पडताना त्यांचा वेग वाढत जातो, पण वेगातील ही वाढ त्या वस्तूंच्या आकारावर किंवा वस्तुमानावर अवलंबून नसते; हे साध्या प्रयोगाने गॅलिलिओंनी सिद्ध केलं. जी दुर्बीण दूरवरच्या बोटी पाहण्यासाठी वापरली जायची, तिला गॅलिलिओंनी आकाशाकडे वळवलं नि आतापर्यंत न दिसलेल्या अनेक गोष्टी जगानं पाहिल्या. चंद्रावरचे डोंगर-विवरं, दूरवरचे ग्रह तारे, गुरूचे चार चंद्र (जे आज गॅलिलिओचे चंद्र म्हणून ओळखले जातात), शुक्राच्या कला आणि अशा किती तरी गोष्टी!

गॅलिलिओंनी त्वरण (प्रवेग) आणि प्रक्षेपिकी यावर बरंच संशोधन केलं. गुरुत्वीय त्वरणाचं गॅलिलिओ हे एकक त्यांच्या नावावरून दिलं गेलं आहे. मेकॅनिक्स या विषयाचा गॅलिलिओ जनक समजला जातो. गॅलिलिओंनी हायड्रोस्टॅटिक तराजूही बनविला होता.

कोपर्निकसचा सिद्धांत बरोबर असून पृथ्वीचं स्थान विश्वाच्या केंद्रस्थानी असल्याचा समज चुकीचा आहे, हे गॅलिलिओंनी गणिताने सिद्ध केलं.
त्या काळात. एखादा सिद्धान्त केवळ वादविवाद करून प्रस्थापित करण्याची परंपरा होती. गॅलिलिओंनी मात्र आपला सिद्धान्त प्रयोगाने सिद्ध करून दाखवायचा नवीन पायंडा पाडला.

अ‍ॅरिस्टॉटलचे अनेक सिद्धांत चुकीचे असल्याचे गॅलिलिओंनी सिद्ध केले; पण पाखंडी असल्याचा आरोप ठेवून त्यांना कैदेत ठेवलं गेलं. बंदिवासात असतानाच त्यांनी ‘टू न्यू सायन्सेस’ हे पुस्तक लिहून गुप्तपणे हॉलंडमध्ये प्रकाशित केलं. बंदिवासातच ८ जानेवारी १६४२ रोजी त्यांचा मृत्यू झाला.

892 views11:27

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

स्नायुमध्ये इंजेक्शन देताना टोचण्याचा कोन असावा.

Anonymous Quiz

292 voters815 views11:37

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

📚 आवळा, लिंबू, संत्रे मोड आलेली कडधान्यं पासून .......जीवनसत्व मिळतात ❓

Anonymous Quiz

298 voters846 views11:37

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

☀️खालीलपौकी कोणती एक जात आवळ्याची आहे.❓

Anonymous Quiz

298 voters874 views11:37

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

Q.)आयोग्य विधान / ने ओळखा.
अ) मानवी डोळ्यमध्ये अश्रूनिर्मिती Lacrimal gland तर्फे केली जाते.
ब) काचबिंदू (Glaucoma)हा दृष्टिदोष सूर्याच्या UV किरणांमुळे होतो.

Anonymous Quiz

271 voters1.0K views11:37

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

मानवी शरीरात किती किलोमीटर लांबीच्या रक्तवाहिन्या असतात?

Anonymous Quiz

347 voters1.0K views11:37

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

This media is not supported in your browser

VIEW IN TELEGRAM

1.1K views11:37

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

✅️ रासायनिक तत्वों के नाम और सूत्र ✅️

🔺साधारण नमक = NaCl
🔺बेकिंग सोडा = NaHCO₃
🔺धोवन सोडा = Na₂CO₃·10H₂O
🔺कास्टिक सोडा = NaOH
🔺सुहागा = Na₂B₄O₇·10H₂O
🔺फिटकरी =K₂SO₄·Al₂(SO₄)₃·24H₂O
🔺लाल दवा = KMnO₄
🔺कास्टिक पोटाश = KOH
🔺शोरा = KNO₃
🔺विरंजक चूर्ण = Ca(OCl)·Cl
🔺चूने का पानी = Ca(OH)₂
🔺जिप्सम = CaSO₄·2H₂O
🔺प्लास्टर ऑफ पेरिस = CaSO₄·½H₂O
🔺चॉक = CaCO₃
🔺चूना-पत्थर = CaCO₃
🔺संगमरमर = CaCO₃
🔺नौसादर = NH₄Cl
🔺लाफिंग गैस = N₂O
🔺लिथार्ज = PbO
🔺गैलेना = PbS
🔺लाल सिंदूर = Pb₃O₄
🔺सफेद लेड = 2PbCO₃·Pb(OH)₂
🔺नमक का अम्ल = HCl
🔺शोरे का अम्ल = HNO₃
🔺अम्लराज = HNO₃ + HCl (1 : 3)
🔺शुष्क बर्फ = CO₂
🔺हरा कसीस = FeSO₄·7H₂O
🔺हॉर्न सिल्वर = AgCl
🔺भारी जल = D₂O
🔺प्रोड्यूशर गैस = CO + N₂
🔺मार्श गैस = CH₄
🔺सिरका = CH₃COOH
🔺गेमेक्सीन = C₆H₆Cl₆
🔺नीला कसीस = CuSO₄·5H₂O
🔺ऐल्कोहॉल = C₂H₅OH
🔺मण्ड = C₆H₁₀O₅
🔺अंगूर का रस = C₆H₁₂O₆
🔺चीनी = C₁₂H₂₂O₁₁
🔺यूरिया = NH₂CONH₂
🔺बेंजीन = C₆H₆

Join
@Sciencetech4all

1.3K viewsedited 14:25

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

🛑 आज राष्ट्रीय विज्ञान दिन [National Science Day]

👉भौतिकशास्त्रज्ञ सी.व्ही.रमण यांनी 28 फेब्रुवारी 1928 रोजी आपला "रमण परिणाम" सादर केला. त्या दिवसाचे स्मरण म्हणून हा दिवस भारत सरकार कडून साजरा केला जातो.

👉पहिला विज्ञान दिन 28 फेब्रुवारी 1987 रोजी साजरा करण्यात आला. ( घोषणा-1986)

👉 2024 ची थीम - "विक्षित भारतासाठी स्वदेशी तंत्रज्ञान"(Indigenous Technologies for Viksit Bharat)

758 viewsedited 08:09

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

🌍 अंतराळात जाणार हे चौघे भारतीय..

🚀 गगनयान चे चार अंतराळवीर:-

👍 प्रशांत बालकृष्ण नायर,
👍 अंगद प्रताप,
👍 अजित कृष्णन,
👍 शुभांशू शुक्ला

◾️1984 मध्ये अंतराळात जाणारे राकेश शर्मा हे भारताचे पहिले अंतराळवीर होते.
◾️सोयूझ टी-11 या रशियाच्या यानातून शर्मा अवकाशात गेले.
◾️400 किमी उंचावर जाईल गगनयान.
◾️5.3 टन गगनयान वजन.
◾️2035 मध्ये भारतीय अंतराळ केंद्र स्थापन करणार.
◾️2024 पर्यंत चंद्रावर भारतीयांना पाठवणार.
➗➗➗➗➗➗➗➗➗

760 viewsedited 09:11

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

580 views03:28

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

देशातील घनकचऱ्यापासून ऊर्जा निर्मितीचा पहिला प्रकल्प कोणत्या महानगरपालिकेने सुरू केला आहे.

Anonymous Quiz

280 voters615 views03:29

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

फायर एकस्टिंगविशर म्हणून कशाचा उपयोग होतो?

Anonymous Quiz

37%

कार्बन डायोकसाईड आणि बी. सी. एफ

21%

सी. बी आणि सी. टी. सी

40%

वरील दोन्ही

वरील पैकी नाही

271 voters624 views03:29

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

सर्वसाधारण सूत्र अल्कालाईनसाठी ............. हे असते.

Anonymous Quiz

277 voters550 views03:29

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

.............. हे किरनोत्साराचे एस. आय. पद्धतीतील एकक आहे.

Anonymous Quiz

273 voters538 views03:29

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

अल्फा कणाचा शोध कुणी लावला?

Anonymous Quiz

275 voters531 views03:29

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

1.अल्क धातूंच्या बाह्यतम कवचातील इलेक्ट्रॉनांची संख्या ………… आहे.

Anonymous Quiz

260 voters540 views03:29

🎯 संपूर्ण विज्ञान 🎯

१. पहिले राष्ट्रीय आरोग्य धोरण कधी जाहीर करण्यात आले?

Anonymous Quiz

269 voters545 views03:29

2025/07/06 20:19:44
Back to Top

HTML Embed Code:

<iframe width="100%" src="https://www.bootg.com/buyppe/web?embed=1" title="Telegram Web" frameborder="0" allow="accelerometer; autoplay; clipboard-write; encrypted-media; gyroscope; picture-in-picture" allowfullscreen></iframe>