عنْ مَعقِلِ بن يسارٍ رضی‌الله‌عنه ، قَالَ: قال رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله‌علیه‌وسلم: العِبَادَةُ في الهَرْجِ كهِجْرةٍ إلَيَّ
مسلم (۲۹۴۸) ترمذی(۲۲۰۱)
ابن ماجه(۳۹۸۵)


از معقل به یسار رضی‌الله‌عنه روایت است که رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند: عبادت در زمان هرج و مرج، مانند هجرت به‌سوی من است.

فضل و برتری کسی که در زمان افزایش فتنه ها و به هم ریختگی امور و جنگ و نا بسامانی مشغول عبادت می شود مانند فضل و برتری کسی است که قبل از فتح مکه به سوی رسول الله صلی الله علیه وسلم هجرت کرده است.
درواقع جهت حفظ دینش، از مردم به سوی عبادت پروردگارش فرار می کند که در حقیقت به سوی پروردگارش هجرت کرده و از همه ی مخلوقاتش دوری کرده است.

عَبْدَ اللَّهِ بْنَ عُمَرَ يَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏ كُلُّ شَىْءٍ بِقَدَرٍ حَتَّى الْعَجْزُ وَالْكَيْسُ أَوِ الْكَيْسُ
مسلم(۲۶۵۶)

از ابن عمر‍ رضی‌الله‌عنه روایت است که رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمود‌: هرچیزی در آفرینش بر اساس تقدیر است، حتی ضعف و ناتوانی و زیرکی و هوشمندی انسان

اعمال و افعالی که در جهان هستی به وجود می‌آیند، که انسان هیچ گونه سهمی یا دخالتی در ایجاد آنها ندارد و این نوع کارها به طور جبری و بدون اختیار واقع می‌شوند، چرا که در جهان هستی کارهایی وجود دارند که به محض قدرت برتر الله و تنها برابر خواست و مشیت الهی روی می‌دهند و کمال می‌یابند.
مانند‌:هوش و ذکاوت و یا کودنی و کندفهمی و یا مانند ضعف جسمانی و...
بدین جهت مردمان باید مواظب باشند و کسانی که فطرتاً و خلقتاً کم عقل و کندفهم و یا ناقص الخلقه و ضعیف الجسم هستند، نباید عار بدهند و آنها را مورد اهانت قرار دهند، چرا که همه‌ی آنها بر حسب قضا و قدر الله عزوجل است.

عَنْ جَرِيرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ سَأَلْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَنْ نَظَرِ الْفُجَاءَةِ فَأَمَرَنِي أَنْ أَصْرِفَ بَصَرِي
مسلم(۲۱۵۹)

از جَریر بن عبدالله رضی الله عنه روایت است که از رسول الله صلی الله علیه وسلم دربارهٔ نگاه ناگهانی پرسیدم، پس مرا امر نمود تا نگاهم را برگردانم. 

جریر بن عبدالله رضی الله عنه از رسول‌الله صلی الله علیه وسلم دربارهٔ نگاه ناگهانی و بدون قصد مرد به زن نامحرم پرسید، پس نبی اکرم صلی الله علیه وسلم او را امر می‌کند که واجب است روی خود را به سوی دیگر برگرداند و به محض متوجه شدن به سوی دیگر بنگرد، به شرطی که دوباره نگاه نکند گناهی بر او نیست.

عَنِ عَبدُالله ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِنَّ اللَّهَ تَجَاوَزَ عَنْ أُمَّتِي الْخَطَأَ وَالنِّسْيَانَ وَمَا اسْتُكْرِهُوا عَلَيْهِ
ابن‌ماجه(۲۰۴۵)

از عبدالله بن عباس رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: الله متعال از خطا و اشتباه و فراموشی امتم و آنچه بدان مجبور گردد، چشم پوشی کرده است

یکی از مصادیق رحمت الله متعال نسبت به این امت، آن است که از گناه معصیت و نافرمانی که عمدا مرتکب نشده، چشم پوشی کرده و آن را بخشیده است چنانکه او را به خاطر فراموش کردن انجام واجبات یا ارتکاب امور حرام از روی فراموشی مواخذه نمی کند. هرچند زمانی که واجب فراموش شده را به یاد آورد، باید آن را انجام دهد. همچنین گناه عملی را که از روی اجبار و تحت فشار تهدید انجام داده، بخشیده است. چنانکه الله متعال می فرماید:
«وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ»
«و هیچ سختی [و تنگنایی] در دین برای تان قرار نداد»

عَنِ ابْنِ الدَّيْلَمِيِّ، قَالَ أَتَيْتُ أُبَىَّ بْنَ كَعْبٍ فَقُلْتُ لَهُ وَقَعَ فِي نَفْسِي شَىْءٌ مِنَ الْقَدَرِ فَحَدِّثْنِي بِشَىْءٍ لَعَلَّ اللَّهَ أَنْ يُذْهِبَهُ مِنْ قَلْبِي ‏.‏ فَقَالَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ عَذَّبَ أَهْلَ سَمَوَاتِهِ وَأَهْلَ أَرْضِهِ عَذَّبَهُمْ وَهُوَ غَيْرُ ظَالِمٍ لَهُمْ وَلَوْ رَحِمَهُمْ كَانَتْ رَحْمَتُهُ خَيْرًا لَهُمْ مِنْ أَعْمَالِهِمْ وَلَوْ أَنْفَقْتَ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَبًا فِي سَبِيلِ اللَّهِ مَا قَبِلَهُ اللَّهُ مِنْكَ حَتَّى تُؤْمِنَ بِالْقَدَرِ وَتَعْلَمَ أَنَّ مَا أَصَابَكَ لَمْ يَكُنْ لِيُخْطِئَكَ وَأَنَّ مَا أَخْطَأَكَ لَمْ يَكُنْ لِيُصِيبَكَ وَلَوْ مُتَّ عَلَى غَيْرِ هَذَا لَدَخَلْتَ النَّارَ ‏.‏ قَالَ ثُمَّ أَتَيْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ مَسْعُودٍ فَقَالَ مِثْلَ ذَلِكَ - قَالَ - ثُمَّ أَتَيْتُ حُذَيْفَةَ بْنَ الْيَمَانِ فَقَالَ مِثْلَ ذَلِكَ - قَالَ - ثُمَّ أَتَيْتُ زَيْدَ بْنَ ثَابِتٍ فَحَدَّثَنِي عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم مِثْلَ ذَلِكَ
ابوداود(۴۶۹۹) ابن ماجه(۷۷)
مسنداحمد(۲۱۵۸۹)

از ابن الدَّیلَمی روایت است که نزد ابی بن کعب رفته و گفتم: در دلم شک و اضطرابی در مورد قضا و قدر می باشد. چیزی به من بگو، شاید الله متعال قلبم را از وجود آن پاک کند. این بود که ابی بن کعب گفت: «اگر به اندازه ی کوه احد انفاق کنی، الله از تو قبول نمی کند تا اینکه به تقدیر ایمان داشته باشی؛ و بدان که آنچه برايت مقدّر شده، ممکن نيست به تو نرسد. و آنچه برايت مقدّر نشده، امکان ندارد به تو برسد؛ و اگر بر اعتقادی جز این بمیری، از دوزخیان خواهی بود». ابن الدَّیلَمی می گوید: نزد عبدالله بن مسعود و حذیفه بن یمان و زید بن ثابت رفتم، همگی چنین سخنی را از رسول الله صلی الله علیه وسلم برای من روایت کردند.


عبدالله بن فیروز دیلمی رحمه الله خبر می دهد که وی دچار اشکالی در زمینه ی اعتقاد و باور تقدیر شد بنابراین از اینکه مبادا این مساله منجر به انکار تقدیر شود، نزد علمای صحابه می رود تا در این مورد سوال کند و اشکال خود را برطرف نماید. عملی که شایسته است هر مومنی به هنگام مواجه شدن با اشکال، جهت عمل به کلام الهی انجام دهد که می فرماید:
«فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ»: «پس اگر نمی دانید، از اهل ذکر [ دانشمندان و اهل علم] بپرسید».
و چون عبدالله بن فیروز در مورد اشکال خود از علمای صحابه می پرسد، همگی بر حسب سخن رسول اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌وسلم فتوا می دهند که هر مسلمانی باید به قضا و قدر ایمان داشته باشد چنانکه انفاق اموال زیاد از کسی که به تقدیر ایمان نداشته باشد، پذیرفته نمی شود و هرکس درحالی بمیرد که به تقدیر ایمان نداشته باشد، از دوزخیان خواهد بود.

عن أبي موسى الأَشعَرِيِّ رضي الله عنه أَنَّ  النَّبِيَّ صلى الله عليه و سلم قال: «إِنَّما مثَلُ الجلِيس الصَّالِحِ وَجَلِيسِ السُّوء كَحَامِلِ المِسْك وَنَافِخِ الْكِير، فَحامِلُ المِسْك، إِمَّا أَنْ يُحْذِيَك، وَإِمَّا أَنْ تَبْتَاعَ مِنْهُ وَإِمَّا أَنْ تَجِدَ مِنْهُ ريحًا طيِّبةً. ونَافخُ الكيرِ إِمَّا أَن يحْرِقَ ثيابَكَ وإمَّا أنْ تجِدَ مِنْهُ ريحاً مُنْتِنَةً»
[متفقٌ عليه]
بخاری(۲۱۰۴، ۵۵۳۴)؛ ومسلم(۲۶۲۸)

از ابوموسی اشعری رضي الله عنه روایت است که رسول‌الله صلى الله عليه و سلم فرمود: «مثال هم‌نشینِ نیک و هم‌نشینِ بد، مانند دارنده‌ی مِشک (عطار) و دمنده‌ی کوره‌ی آهن‌گر است؛ دارنده‌ی مشک (عطار)، یا از آن به تو می‌بخشد و یا از او مِشک می‌خَری یا بوی خوشی از او به تو می‌رسد؛ ولی دمنده‌ی کوره‌ی آهن‌گر، یا لباست را می‌سوزاند یا بوی بدی از او به تو می‌رسد.

در این حدیث نشان میدهد، در همه‌ی موارد باید همنشینی را انتخاب کنیم، که سودمند برای دنیا و آخرت باشد، وما را به سوی نیکی رهنمود کند
بسیارند کسانی که مخصوصا در دوران نوجوانی تن به موارد اعتیاد و مشروبات الکلی و امثال آنها میدهند، و اثراتش همنشینی با افراد بد خواهد بود.

عن ابن عمرَ رضي الله عنهما قَالَ: قَالَ رسولُ الله صلى الله عليه و سلم : «لَوْ أنَّ النَّاسَ يَعْلَمُونَ مِنَ الوحدَةِ مَا أعْلَمُ، مَا سَارَ رَاكبٌ بِلَيْلٍ وَحْدَهُ»
بخاری(۲۹۹۸)

از ابن‌عمر رضي الله عنه روایت است که رسول‌الله صلى الله عليه و سلم فرمود: اگر آن‌چه را که من درباره‌ی خطرات تنها به سفر رفتن را می‌دانم، مردم نیز می‌دانستند، هیچ‌ سواره‌ای به‌تنهایی در شب به مسافرت نمی‌رفت

این، رهنمود و هشداری بازدارنده برای کسی‌ست که از تنهایی می‌ترسد. و گرنه، تنها به مسافرت رفتن، حرام نیست.
کسی که به تنهایی به بیابان می‌رود یا شب را در خانه به‌تنهایی می‌گذراند، هر آن ممکن است که بترسد. به‌ویژه اگر قلبی ضعیف و اندیشه‌ای سست داشته باشد. البته مردم در این‌باره گوناگون‌اند. لذا این هشدار بازدارنده، به‌خاطر بازداشتن از خطرات احتمالیِ تنهایی‌ست و نشان می‌دهد که تنها به مسافرات رفتن و به‌کلی، تنهایی، کراهت دارد و کراهت درباره‌ی دو نفر که با هم هستند، از یکی بودن و تنهایی، کم‌تر است»


و اما درباره‌ی مسیرها یا سفرهایی که در کم‌تر از هر دقیقه، خودرویی از کنارِ انسان می‌گذرد؛ گرچه انسان در ماشین خودش، تنها باشد. لذا چنین سفری، تنهایی به‌شمار نمی‌آید و ایرادی در آن نیست. اینک مسیرهای سفر از شهری به شهر دیگر و از استانی به سایر استان‌ها با امکانات گوناگون، ایمن شده است.

عن أَبي هُرِيْرَةَ رضي الله عنه عن النَّبِيِّ صلى الله عليه و سلم قال: «مَنْ كَانتْ عِنْدَه مَظْلَمَةٌ لأَخِيه، مِنْ عِرْضِهِ أَوْ مِنْ شَيْء، فَلْيتَحَلَّلْه ِمنْه الْيوْمَ قَبْلَ أَنْ لا يكُونَ دِينَارٌ ولا دِرْهَم، إنْ كَانَ لَهُ عَملٌ صَالحٌ أُخِذَ مِنْهُ بِقدْرِ مظْلمتِه، وإنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ حسَنَاتٌ أُخِذَ مِنْ سيِّئَاتِ صاحِبِهِ فَحُمِلَ عَلَيْهِ»
صحیح بخاری، در چندین مورد، از جمله: (۲۴۴۹، ۶۵۳۴)]


از ابوهریره رضي الله عنه روایت است که رسول‌الله صلى الله عليه و سلم فرمود: هرکس ظلمی به برادرش نموده، خواه به آبروی او لطمه زده یا هر حقّ دیگری از او پایمال کرده است، همین امروز و پیش از فرارسیدن روزی که درهم و دیناری وجود ندارد، از او حلالیت بخواهد.اگر اعمال نیکی داشته باشد، (روز قیامت) به‌اندازه‌ی ظلمی که نموده است، از نیکی‌هایش کسر می‌شود (و به حسابِ کسی که به او ظلم کرده است، منظور می‌گردد) و اگر اعمال نیکی نداشته باشد، از گناهان مظلوم، کم می‌کنند و بر دوش ظالم می‌گذارند.

انسان، در دنیا این فرصت را دارد که از بابت ستمی که به دیگران کرده است، از آنان حلالیت بخواهد. ولی روز قیامت و در آخرت، چیزی جز اعمال نیک، مفید نخواهد بود. روز قیامت، از ظالم قصاص می‌گیرند و از نیکی‌های او که تنها سرمایه‌ی او در آخرت است، برمی‌دارند و به مظلوم می‌دهند و پس از این‌که سرمایه‌ی نیکی‌هایش تمام شد، از بدی‌های مظلوم کم می‌کنند و بر دوش ظالم می‌گذارند و بدین‌سان بدی‌های ظالم افزایش می‌یابد.

عن أبي هريرةَ رضي الله عنه أنَّ رسول اللهِ صلى الله عليه و سلم قالَ: «لا يَقُولَنَّ أَحَدُكُمْ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي إنْ شِئْتَ، اللَّهُمَّ ارْحَمْنِي إنْ شِئْتَ؛ لِيَعْزِم المَسْأَلَةَ، فَإنَّهُ لا مُكْرِهَ لَهُ»
[متفق علیه]
بخاری(۶۳۳۹) ومسلم،(۲۶۷۹)

از ابوهریره رضي الله عنه روایت است که رسول‌الله صلى الله عليه و سلم فرمود: «هیچ‌یک از شما نگوید: یا الله! اگر خواستی، مرا بیامرز یا اگر خواستی، به من رحم کن؛ بلکه با یقین و قاطعیت بخواهد؛ زیرا هیچ‌کس نمی‌تواند الله را- به کاری- مجبور سازد».

عبارتِ «اگر خواستی»، به کسی گفته می‌شود که گویا تحتِ فرمان و یا مجبور است. لذا از به‌کار بردن این عبارت در دعاها، بپرهیزید.

این روش دعا مکروه است که انسان بگوید: یا الله! اگر خواستی، مرا بیامرز روشن است که انسان برای دست‌یابی به خیر و نیکی یا رهایی از شر و بدی، هیچ پناه‌گاهی جز الله متعال ندارد .
بلکه این روش دعا کردن، جایز نیست  زیرا نوعی بی‌ادبی‌ست؛ گویا بنده با گفتن چنین عبارتی می‌گوید: اگر می‌خواهی، مرا بیامرز و گرنه، برایم مهم نیست! گویا به زبانِ حال می‌گوید: من، از تو بی‌نیازم!

عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبِي أَوْفَى عَنْ طَلْحَةَ ابْنِ مُصَرِّفٍ قَالَ: سَأَلْتُ عَبْدَ اللهِ بْنَ أَبِي أَوْفَى هَلْ كَانَ النَّبِيُّ‍ جأَوْصى قَالَ: لاَ فَقُلْتُ: كَيْفَ كُتِبَ عَلَى النَّاس الْوَصِيَّةُ، أَوْ أُمِرُوا بِالْوَصِيَّةِ قَالَ: أَوْصى بِكِتَابِ اللهِ»
بخاری(۲۷۴۰)

از طلحه بن مصرف روایت است که از عبدالله بن ابى اوفى رضي الله عنه سؤال کردم: آیا رسول‌الله صلى الله عليه و سلم وصیت کرد؟ گفت: خیر، گفتم: پس چطور وصیت بر مردم واجب است؟ و چطور به مردم دستور داده شده که وصیت کنند، عبدالله بن ابى اوفى گفت: رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم وصیت کرد که مردم به کلام الله عمل کنند»

یعنى در مسائلى مربوط به امور مالى به خاطر اینکه نبی‌اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم ثروتى را از خود به جاى نگذاشت وصیت ننمود، ولى در مسائل مربوط به امور دینى وصیت نمود که به قرآن عمل شود و عمل به قرآن تضمین کننده سعادت دینى و دنیایى ملت مسلمان مى‌باشد

ابْنِ عَبَّاسٍ رضی‌الله‌عنه، قَالَ: أَمَّا الَّذِي نَهى عَنْهُ النَّبِيُّ‌صلی‌الله‌علیه‌وسلم، فَهُوَ الطَّعَامُ أَنْ يُبَاعَ حَتَّى يُقْبَضَ قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: وَلاَ أَحْسِبُ كُلَّ شَيْءٍ إِلاَّ مِثْلَهُ
مسلم(۱۵۲۵)

از ابن عباس رضي الله عنه روایت است که آنچه رسول‌الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم از فروش آن قبل از تحویل گرفتنش منع مى‌کرد مواد غذایى و طعام بود، مى‌فرمود: کسى که مواد غذایى را از دیگرى خریدارى کند تا آن را از فروشنده تحویل نگیرد نباید بفروشش برساند.

ابن عباس رضی‌الله‌عنه می‌گوید: من عقیده دارم این مخصوص طعام نیست، بلکه هر چیزى که خریدارى شود، تا مشترى آن را تحویل نگیرد، فروشش باطل است».

عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ، قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلاَّ وَقَدْ وُكِّلَ بِهِ قَرِينُهُ مِنَ الْجِنِّ.‏ قَالُوا وَإِيَّاكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ ‏وَإِيَّاىَ إِلاَّ أَنَّ اللَّهَ أَعَانَنِي عَلَيْهِ فَأَسْلَمَ فَلاَ يَأْمُرُنِي إِلاَّ بِخَيْرٍ.
مسلم(۲۸۱۴)

از عبدالله بن‌ مسعود رضی‌الله‌عنه روایت است که رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرمودند:  کسی در میان شما وجود ندارد که یک قرین و همدم از جن، و یکی از فرشته همراه نداشته باشد. عرض کردند: ای رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلم آیا همراه شما هم وجود دارد؟ فرمود آری، ولی الله مرا یاری کرده، و تسلیم شده، پس جز به خیر و نیکی مرا فرمان نمی کند.

رسول الله صَلَّی اللَّه عَلَیْهِ وَآله وَسَلَّمَ فرموده است: «إذا مَاتَ آدَمَ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إلاّ مِنْ ثَلاَثٍ: صَدَقَةٍ جَارِیَةٍ، أوْ عِلْمٍ یُنْتَفَعُ بِهِ، أوْ وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ
مسلم (۱۶۳۱)

هر گاه آدمیزاد بمیرد پرونده‌ی عمل او قطع می‌شود جز سه مورد (که پرونده‌ بازخواهد ماند): صدقه‌ی جاری، علمی که از آن بهره برده می‌شود و یا فرزندی که برای او دعا کند.

همنشین جنی، انسان را به کار بد و شر و به زشتی‌ها و پلشتی‌ها و مفاسد و منکرات و فحشاء وکارهای قبیح و زشت، فرا خوانده و امر می‌کند. از این جهت، او را «وسواس» می‌نامند.

جز این سه مورد که در حدیث اشاره شده صدقه جاریه. علم نافع. اولاد صالح.
بعد از مرگ ودر داخل قبر انسان را همراهی نمیکند.
پس قرین همدمی از جن که بعد از مرگ انسان از او جدا خواهد شد.

عَنْ ابو هریره رضي الله عنه ، أَنَّ رَجُلًا قَالَ لِلنَّبِيِّ صلى الله عليه و سلم : أَوْصِنِي، قَالَ: «لاَ تَغْضَبْ» فَرَدَّدَ مِرَارًا، قَالَ: «لاَ تَغْضَبْ»
بخاری(۶۱۱۶)ترمذی(۲۰۲۰)

از ابو هریره رضي الله عنه روایت است که شخصی برای رسول‌‌الله صلى الله عليه و سلم گفت: مرا نصیحت کنید. فرمودند: «خشمگین نشوید». آن شخص طلبش را چند بار تکرار نمود، و رسول‌الله صلى الله عليه و سلم در هربار می‌گفتند که: خشمگین نشوید.

خشم  باعث دورى بسيارى از تباهى ها از انسان مى شود. تاثیرات منفی خشم  محدود به بدن وجسم نیست بلکه روح وروان ما هم آسیب می بیند.
واین خشم است که انسان از حالات عادی خارج شده و کارهای خواهد کرد که منجر به پشیمانی خواهد شد