Beharam.ir

ژن یا محیط؟ راز سودگرایی و اصول اخلاقی

تصور کنید در یک موقعیت حساس قرار گرفته‌اید: باید تصمیم بگیرید که آیا پولی را برای کمک به یک خیریه صرف کنید یا آن را برای خرید چیزی برای خودتان خرج کنید. برخی افراد به‌سرعت به فکر بیشترین خیر برای بیشترین افراد می‌افتند، درحالی‌که دیگران ابتدا به اصول اخلاقی مثل صداقت یا احترام به دیگران اهمیت می‌دهند. این تفاوت‌ها از کجا می‌آیند؟ آیا ژن‌های ما تعیین‌کننده دیدگاه‌های اخلاقی‌مان هستند یا محیط زندگی و فرهنگمان؟

سودگرایی: خیر بیشتر برای همه

سودگرایی، که توسط فیلسوفانی مانند جرمی بنتام و جان استوارت میل پایه‌گذاری شد، معتقد است که یک عمل اخلاقی عملی است که بیشترین خوشبختی یا بهزیستی را برای بیشترین افراد به ارمغان بیاورد. برای یک سودگرا، تصمیم‌گیری مثل اهدای پول به خیریه به‌جای خرید یک محصول لوکس، منطقی است اگر این کار به کاهش رنج دیگران کمک کند.

مطالعات دوقلوها نشان می‌دهد که گرایش به سودگرایی، به‌ویژه تمایل به کمک برابر به غریبه‌ها و نزدیکان، تا حدی (حدود 40-50%) به عوامل ژنتیکی وابسته است. این یافته‌ها حاکی از آن است که بخشی از تمایل ما به اولویت دادن به خیر جمعی ممکن است در DNA ما ریشه داشته باشد. بااین‌حال، وقتی صحبت از سیاست‌های بازتوزیعی (مثل حمایت از مالیات برای کمک به فقرا) می‌شود، تربیت و فرهنگ نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کنند.

⚖️ اخلاق وظیفه‌محور:

در مقابل، ایمانوئل کانت معتقد بود که ارزش یک عمل به نتایج آن نیست، بلکه به نیت و پایبندی به اصول جهانی بستگی دارد. او مفهومی به نام «امر مطلق» را معرفی کرد: قانونی اخلاقی که باید در هر شرایطی و برای همه قابل‌اجرا باشد. برای مثال، کانت دروغ گفتن را حتی اگر به نفع دیگران باشد، نادرست می‌دانست، زیرا اگر همه دروغ بگویند، اعتماد اجتماعی فرومی‌پاشد.

جالب اینجاست که گرایش به اخلاق وظیفه‌محور، مثل احترام به حقوق و آزادی افراد، حتی بیشتر از سودگرایی به ژن‌ها وابسته است (50-60%). این نشان می‌دهد که حس عدالت و احترام به ارزش ذاتی انسان‌ها ممکن است ریشه‌ای بیولوژیک داشته باشد.

نقش محیط: از خانواده تا فرهنگ

ژن‌ها تنها بخشی از داستان‌اند. محیط زندگی، از خانواده و تربیت گرفته تا فرهنگ و آموزش، تأثیر عمیقی بر دیدگاه‌های اخلاقی ما دارد. برای مثال، کودکی که در خانواده‌ای با تأکید بر کمک به دیگران بزرگ می‌شود، ممکن است به سودگرایی گرایش پیدا کند. در مقابل، زندگی در فرهنگی که بر قوانین و احترام به حقوق فردی تأکید دارد، می‌تواند فرد را به اخلاق وظیفه‌محور سوق دهد. این تعامل بین ژن و محیط، از طریق مکانیسم‌های اپی‌ژنتیک، می‌تواند گرایش‌های اخلاقی ما را تقویت یا تضعیف کند.

درک این‌که دیدگاه‌های اخلاقی ما از ترکیبی از ژن‌ها و محیط شکل می‌گیرند، نه‌تنها به ما کمک می‌کند خودمان را بهتر بشناسیم، بلکه راه را برای گفت‌وگوهای سازنده‌تر در جامعه باز می‌کند. در جهانی که با چالش‌هایی مثل تغییرات اقلیمی یا عدالت اجتماعی روبه‌روست، فهم ریشه‌های تفاوت‌های اخلاقی می‌تواند ما را به تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تر و عادلانه‌تر هدایت کند.

مهناز شاهوردی

Credit: Sciencedirect

T.me/Beharamco