Rauf Parfi

Ahmad Otaboy tarjimasi

APREL : А он придёт и приведёт за собой Весну,

Обращение Зеленского, где он заговорил на русском (2:00)

@ateobreaking – Поддержите подпиской Независимый канал

Ми – це Україна !

Ukraina. Bolakay.

ЭРИХ ФРОММ: ОЗОДЛИКДАН ҚОЧИШ
Олмон мутаффакири Эрих Фроммнинг “Озодликдан қочиш” китоби ўзбек тилида нашр этилди.
Китобда зикр этилган муаммо ҳақида ўзбек жамияти ўткан асрнинг 90 йилларида, охирги марта, қизиққан экан.
Жумладан, Иброҳим Ғафуров, Нажмиддин Комилов, Муҳаммад Солиҳ шахс ҳақида илмий-бадиий публисистик чиқишлар қилади.
20 – асрда инсоннинг психологияси портретини ишлаш Европада мукаммал ривожланди.
Қачондир шарқнинг муҳташам Туркистонида ҳам психология “нафс” номида чуқур ўрганилган эди. Яъни ўрганиш давомида нафснинг қирралари матндан тушиб ёки тиғизлашиб асосан, озодликка эришган нафснинг “Кашф ул–маҳжуб”и ёзилган.
Эрих Фромм 15 аср атрофида яшаган европаликнинг психологияси ва унинг маънавий эволюсиясини Лютер ва Кальвин китоблари орқали тадқиқини бошлайди.
15 асрлик туркистонлининг психологик портретини қандай тасаввур қиламиз? Бу ҳақда китоблар ёзилганми?
Харҳолда, бурилиш ёки тубга қулаш нуқтаси шу асрдан бошлангандек назаримда. Аксинча, европаликлар озодлик сари интилди. Шарқ озодликдан қоча бошлади. Озодлик билан озодликдан бошқа нарса исташ бошланди.
Эрих Фромм ўткан асрнинг 20 йилларида европаликлар табиатидаги “бахиллик”, “очкўзлик”ни кўриб, уни таҳлил қилади.
Агар бу икки қусур ғоясини тўнкариб, ичга қаралса, инсоннинг дунёдаги ҳаракатларига улар эгалик қилаётгани маълум бўлади.
Очкўзлик диний қадриятларни қанча кўп расмий тус беришига ишқибозлик қилса, бахиллик унинг турткиси бўлади. Бахиллик қадр тунини тўсган темир эшик каби. Бу шарқлик психологиясининг бугунги портрети назаримда.
20 асрда европадаги 2 та жаҳон уруши европаликни таҳлил қилишга ундади. Аксинча шарқ одами таҳлилдан қочади. У ўз ичига қарашдан қўрқади. Ҳатто кўп давлатларнинг сиёсати ичларига қарашдан қўрқиш бўлиб қолди. Фаровонлик, тинчлик консепсиялари мотивида, озодлик нарёғда турсин, таҳлилдан қочиш бор.
Шарқ одами учун аждодлари руҳининг шарпасини акс эттириш завқ беради. Адабиёт, дин мавзусидаги китобларда, диний муносабатларда айниқса, бу шарпа яққол кезади.
Озодлик аввалига таҳлилни- ички руҳий меҳнатни талаб қилади. Кейинги босқичда шарпалардан ҳам қутулиш озодлик томон кейинги босқичдир эҳтимол. Озодлик асло шарпаларга мажбуриятни юклаш эмас.
Демократик ҳисобланмаган, қолоқ ёки қонун ишламаган мамлакатларда ҳамма нарса мумкин деган қоида ишлайди. Одам психологияси қирралари, қусурлари нормага айланади. Бу эса озодликни чеклайди. Аксинча, кўп нарсанинг мумкин эмаслиги озодликни белгилайди, ғалати мажбурият.
Эрих Фромм шовинизмнинг психологик ҳам ижтимой ва иқтисодий жиҳатдан келиб чиқиш тарафларини ўрганади.
Бу хунук сифат ҳозир постсовет давлатларида энг актуал фазада турибди албатта.
Китобни Қодирқул Рўзматзода таржима қилган. Раҳимжон Қудратий таҳрир ишини амалга оширган. "Янги аср авлоди" нашриётида чоп этилган. Book uz дўконида бор.https://scontent.ftas8-1.fna.fbcdn.net/v/t39.30808-6/280641599_5090319291044384_3132278900856384731_n.jpg?_nc_cat=103&ccb=1-6&_nc_sid=730e14&_nc_ohc=GACvzuiZ5IgAX9ljlqR&tn=bHLfmHRw_eJyVt-C&_nc_ht=scontent.ftas8-1.fna&oh=00_AT_PyYmDBv7lv_3GSHoYcLHIEwSf1wHE1NmeHFyAIIFesg&oe=6285889A

ҲУРРИЯТ ЭГАЛАРИ
Сўзлар маъносидан узилиб қолган даврда яшаяпмиз. Ёки доим шундай бўлганми? Тарих, доим шундай бўлган деб, жавоб қайтаради.
Нисбатан, олдин бугунги даврдай бўлган эмасдай. Сал кейинроқ квант компьютерлари вужудга келади. Унда жамият маънодан янада узоқлашар ёки квант зарраларининг хусусиятлари истеъмолчини (квант компьютерини ишлатувчини) маънога яқинлаштирар ёки ҳозиргидай буткул компьютерга тақлидчи қилиб қўяр.
Б.Нақшбанднинг дин тақлидга айланиб кетди маъносида айтган ибораси бор. Маънодан –аслиятдан узилган ҳатти-ҳаракатни тақлид дейиш мумкиндир эҳтимол.
Адабиётшунос Ҳамиджон Ҳомидий “Тасаввуф” номли китобини олдин ҳам ўқиган эдим. “Янги аср авлоди” нашриёти китобни янги нашрини чоп этди. Китоб қизил рангли қаттиқ муқовада чиққан.
Китоб Ислом дунёсининг Ориф - мутафаккирлари ҳақида қисқача таништиради. Ҳамда улар ёзган китоб номлари айтилади. Уларнинг ҳикматларидан парчалар берилган.
Диний ва дунёвий деган ибораларни тақлидчилар ўйлаб топган бўлса керак. Диний ва дунёвий нарсанинг ўзи йўқ аслида. Квант физикасидаги суперпозиция қадим замондан орифлар практикасида қўлланган. Қўлланади. Ислом фалсафасида зарралар ҳақида гапириш удум бўлмаган. Бу аксилмаданий деб тушунилган. Метафоралар, ҳикоя услуби маънавий йўлнинг ўлчовлари, бекатларини ёки нурнинг моддий кўриниш олиши воситасидан бири.
“Тасаввуф” китобида зикр этилган шахслар илоҳий портал эшигидан киришган. Бу эшик калити зикрнинг ҳақиқатига етиш билан қўлга киритилган. Ёки ҳадя, лутф тариқасида берилган.
Китобдаги шахслар маълум йилларда тинмай сафар қилгани баён этилади. Қайсидир шахс маълум бир донишмандни излаб суҳбатига боради. Йиллаб суҳбат қилади. Худди Румий ва Табризий суҳбатлари каби.
Бирлари бу суҳбат орамизда қолсин деб ҳам васият қилади. Улар охири йўқ, туганмас ва қирғоғсиз денгизни таниган.
Таниб, денгизнинг қирғоғига айланишган. Хоҳлаган вақти квант зарраларидек суперпозицияни эгаллашади. Ўлим ва тириклик ҳеч нарсани англатмаслигини ёки бир нарса эканини билишади.
Чексиз маъни денгизида сузган бу шахсиятлар маънисизлик ичида қолишади. Ва шунда “Ишқ” ғояси уларнинг бош ғоясига айланди. Бу ғояни чексиз денгиз берган эди.
Абу Туроб Нахшабий Ироқ тарафларда, Басра йўлида вафот этган. У тинмай саёҳат қилади масалан. Камида Зуннун Мисрий билан учрашган, яна бир қанча сўфийлар билан. Бу мулоқотлар суҳбатдош уйига, шаҳрига боргунча тугаган эҳтимол.
Суҳбатдошлар учрашганда эса суҳбат якуни формализм, расм-русумчилик билан тугаган.
Сўфийлар ғояси “Алиф, алиф ва лайло” китобида ҳам акс этади. Ундаги метафораларни ҳозирги квант назарияси билан ҳам тушунтириш мумкиндай. Ислом мамлакатларидаги уйғониш даври сирини квант зарралари хусусиятларини англаган кишигина тушунтира оладигандай. Лекин ким ташқи нарсани тушунтириб бера олади? Физиклар ҳозир бу масалада ишлашмоқда: ахир квант механикаси онгимиздаги жараённинг сояси , унинг прототипи дейишмоқда. Қадимги греклар “Коинот ҳақидаги билим- бу одамнинг ўзи ҳақдаги билим аслида” дейишган каби.
Нурдаги билимни мушоҳада қилиш ислом сўфийларининг йўлдаги жараёни эди. Йўқ, нурни нур билан мушоҳада қилиш уларнинг усули эди. Ердан 1.5 млн км узоқликка учирилган Жеймс Уэйб телескопи каби. Телескоп кўзи бундан 13 млрд йил орқага кўз ташлайди. Ушбу коинотнинг болалик даврини кузатади.
Демак нур тезлигидан юқори тезлик бор: бу нургача вазиятни ҳам қамраб олган эҳтимол, нур макон ичида вақт мобайнида ҳаракатланади.
Квант механикаси физикларни образли айтганда “ақлдан оздирмоқда”. Чунки ташқаридан, квант хусусиятларни, квант қонуниятларини кашф қилиб бўлмайди.
Аммо вақт давомида қонуниятлари кашф бўлиб бораверади. Зарралардаги информацияни ўқиш квант компьютерлари оммавийлашгандан кейин тезлашади. Яъни одам ўзидаги информацияни ўқийди.
Қуръони Каримда Аллоҳ коинотни яратиб уни одамга бўйсундирди мазмунидаги оят бор.
Майли, тараққиёт ўз йўлига.
“Тасаввуф” китобини ўқиб чиққанда, “Ишқ” ғояси энг бирламчи ғоя деган тўхтамга келади.
Китобда 80 дан ортиқ шахс зикр этилган. Уларнинг китоблари номлари ва ҳикматлари шундай хулоса беради.

Шиҳобиддин Суҳравардий буни “Порлаш” деб тушунтиради. (Китобнинг 228-бети.) Ш. Суҳравардий қадимги грек файласуфлари китобларини ҳам чуқур ўрганган. 12 аср Ислом мутаффакири ҳисобланади. Китобларида Мансур Халлож образига кўп мурожаат қилган. Яссавий каби. Суҳравардий ғояларини қабул қилмаган жамият уни осишга маҳкум этади.
“Тасаввуф” китобида Ш.Суҳравардий китоблари номлари зикр этилган. Бошқа сўфийларнинг ҳам китоблари номлари қайд этилган. Уларнинг кўплари ҳатто ўз юртида ҳам тўлақонли нашр этилмаган бўлса керак.
“Тасаввуф” китоби олдин юқа муқовада нашр этилган эди. “Янги аср авлоди” нашриёти бу гал қаттиқ муқовада китобни нашр этибди.

"Дунёда бўлаётган воқеаларга мен ҳам жавобгарман деган ўйни миянгиздан чиқариб ташланг. Сиз фақат ўзингизнинг ўлмас руҳингиз олдида масъулиятлисиз." - Мераб Мамардашвилининг Россия кинематография институтидаги машҳур лекциясида айтилган биринчи фраза. Ҳамда:
"Фақат ноёб шахслар ўртасидаги мулоқотда маъно бўлади"

РОЙ АНДEРССОН: ФИКР ТАСВИРИ

Рой Андерссон бошқа муаллиф режиссёрларга ўхшаб, воқеликни тўғридан-тўғри кинога кўчирмайди. Ҳаётдаги воқеликни кинога яна кўчиришдан маъно йўқку, дея у ҳам бошқа ноёб санъаткорлар каби ижодини савол остига қўяди. Натижада ғалати кадрлар фильмдан иборат бўлади.
Ушбу "Дунёга шарафлар" қисқаметражли фильми аслида режиссёр фикрининг тасвири. Фикр эса дунё воқелиги, жараёни натижасида туғилган. Мана, Рой Андерссон кинони қандай тушунади. Андерссонга сюжетнинг бир воқеа устига қурилиши қизиқ эмас, муҳими фикрнинг узвийлиги.

БИЗ НЕГA КИНО КЎРAМИЗ?

1.Фильмдаги воқеалар қизиқлиги учун
2.Шунчаки вақт ўтказиш учун.
3.Фильмдаги хатти-ҳаракатлар, янги фасон ва фразаларни ҳаётга татбиқ этиш учун.
4.Фильмдаги ғояни билиш учун.

МЕН НЕГA КИНО КЎРAМAН?

Диалог учун. Масалан, режиссёр билан диалог. Демак, одам бир-бирини кўрмасдан ҳам диалог қилиш мумкин. Эмердженция.

Бу аллақандай эзотерика эмас. Ёки мистика ҳам эмас. Aммо ҳар нафасимиз, сўзимиз, ҳаракатлар мистик. Буюк Режиссёрнинг киноси.

Дунё монолог билан машғул. Монолог билан машғуллигини билмайдиган даражада машғул. Чунки ҳеч ким бошқани эшитмайди. Одамлар бир бирини эшитганда жаннатдан қувилмасди. Эшитиш санъат.

"Сабъаи сайёр"да ишора қилинган қасрга бориб ухлайсан. Туш кўрасан. Тушингда нима кўрсанг, ҳаётдаги ҳақиқий фильмнинг сценарийси шу. Сценарийни олдиндан ўқиб қўйиш ҳам азоб беради, ҳам ҳаётдаги кўп воқеаларга беҳуда ачинма дегандай бўлади.
Диалог - тупроқсифатларнинг машғулоти. Бошқа ҳеч кимнинг. https://www.tg-me.com/boysunqur

AСAБИЙ ВA ФИКРЛИ ЖAМИЯТЛAР
"Ўзб.да сохталик авж олиши" сабаби сўровномасининг энг охирги жавоби энг кўп овоз олди. Камина бу жавоб кўп овоз тўплайди деб ўйламаган эдим.

Чунки сиёсий эркинлик ва жамият фикри каби тушунчаларни тажрибасида, ҳаётида кўрган кишилар англайди. Бундайлар эса бизнинг шароитда жуда озчиликни ташкил этади.

Майли, кимлардир сиёсий эркинлик, демократия жамиятнинг маданийлашувини, тараққиётини белгилаши ҳақида ўқиган, шундай мамлакатларда бўлаётган жараёнлардан билади.
Лекин, шу тўғри хулосага келиш ҳам жамиятда тўғри инсонларнинг кўпайишини билдиради.

Сиёсий эркинлик бўлмаган жамиятларда Фикр туғилмайди. Кантнинг шу хусусда, яхши бир фразаси бор, Бир нарса бор- цивилизация бор, ўша нарса йўқ цивилизация ҳам йўқ. Бу абстракт борлиқни "фикр" деб айтишади. Жамият асабийликдан шаффоф ҳолатга ўтиши фикрнинг пайдо бўлишини кўрсатади. Уни сиёсий эркинликсиз қўлга киритиб бўлмаслигини эса нодемократик, авторитар мамлакатлардан ташқари ҳамма билади.
Яна кўп нарса ёзиш мумкин лекин фойдасиз.
Сўровномадаги жавобларга нисбатан бошқа фикрларингиз бўлса шарҳда билдиринг. Сиз ўзингизни асабий деб ўйлайсизми ёки фикрий?

"L'esprit absolu, encore désigné comme l'Acte pur ou le Tout, possède l'universalité concrète. L'âme est une activité qui reste inscrite en lui. On ne parlera pas de substance, mais d'un pouvoir-être, d'une relation du moi avec l'absolu. Dès que les âmes se rencontrent, elles s'unissent." «personne ne veut rendre son ame»