«تیمسار»، در برابر واژه‌هایی مانند «ژنرال»، «حضرت اجل» و «پاشا» گذاشته شد. بسیاری به‌اشتباه آن را مصوب فرهنگستان ایران (۱۳۱۴–۱۳۲۰) دانسته‌اند، حال‌آن‌که اصلاً در فهرست مصوبات آن فرهنگستان نیامده، بلکه پیش از تأسیس فرهنگستان و در «انجمن واژه‌گزینی وزارت جنگ» (با حضور سرتیپ احمد نخجوان، #ذبیح‌_الله_بهروز و دیگران) برگزیده شده بود. در مجلۀ نامۀ فرهنگستان قدیم می‌‌‌خوانیم: ”امر اکید صادر گردید که در وزارت جنگ هیئتی برای انتخاب معادل جهت لغات نظامی بیگانه... تشکیل شود... قبل از تشکیل آن نیز مقدار معتنابهی از لغات نظامی... به عرض شاه رسید و در مکاتبات رسمی معمول گردید. از آن جمله ... «تیمسار» به‌جای «حضرت اجل»... که بعدها صحت آن‌ها نیز مورد تردید واقع گردید. و جمعی به خیال این که این لغات از مصوبات فرهنگستان است این بنگاه را مورد ملامت قرار دادند“.
تیمسار، که از واژه‌های به‌کاررفته در کتاب دساتیر است، آماج انتقادهای فراوان بود. استاد #ابراهیم_پورداوود این واژه را به‌تفصیل بررسی و معنی «رئیس کاروانسرا یا تیمچه» را برای آن ذکر کرد و آن را نابرازنده و نامربوط به کار لشکری دانست. اما دکتر #محمد_مقدم، زبان‌شناس و متخصص زبان‌های باستانی و پایه‌گذار گروه زبان‌شناسی و زبان‌های باستانی در دانشگاه تهران، معتقد بود که هر واژه‌ای، چه دساتیری چه جز آن، ”ساخته و برساختۀ گویندگان و نویسندگان آن زبان“ است. او گفته‌ بود: ”«تیم» در فارسی به‌معنای «سرای» و «کاروانسرای بزرگ» است، و کوچکِ آن را «تیمچه» می‌گوییم. سرور و مهتر را در فارسی هم با «بَد» می‌گوییم، چنانکه در سپهبد، و هم با «سر»؛ «سر» و «سار» دو صورتِ یک واژه هستند. «تیمسار» به‌معنای «سرور و مهتر سرای» است... دور به‌نظر می‌رسد که نویسنده یا نویسندگان دساتیر این واژه را از خود درآورده باشند، ولی اگر خودشان هم ساخته‌اند آن را درست ساخته‌اند“.
به‌هرروی، امروزه واژه‌های «امیر» و «سردار» به‌جای تیمسار به‌کار می‌روند.

با استفاده از: نامۀ فرهنگستان، مقالۀ «سیر حلزونی فرهنگستان ایران» (#محمد_محیط_طباطبایی)، مقالۀ «آیندۀ زبان فارسی» (محمد مقدم)، هرمزدنامه (ابراهیم پورداوود)، دساتیر آسمانی

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

#واژه_شناسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

☕️ #کافه_واژه_ها
گروه واژه‌گزینی #علوم_و_فناوری_غذا
#واژه
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

📺 نخستین مرثیۀ عاشورایی ثبت‌شده در ادبیات فارسی
🎤دکتر #حسینعلی_رحیمی، عضو هیئت علمی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

#صبح_به_خیر_ایران
حکیم #کسایی_مروزی
#سیف_فرغانی
#تکه_فیلم
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

‍ 👨🏻‍🎨 به مناسبت زادروز استاد هوشنگ کاظمی (۱۵ تیر ۱۳۰۲ – ۴ مهر ۱۳۹۴)، پایه‌گذار دانشگاه هنر و نخستین استاد دانشگاه در رشتۀ هنرهای نگاشتاری (گرافیک) در ایران
🏢 چند واژۀ مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی

نگاشتارگر (گرافیست): graphist
هنرمندی که به آفرینش آثار نگاشتاری می‌‏پردازد

گچ‌‏رنگ (پاستل): pastel
خمیره‌‏ای از ماده‌‏های رنگی آمیخته با گچ و صمغ که به‌صورت چوبچه درآمده است

موم‌رنگ: encaustic, encaustic painting
فنی در نقاشی که سابقۀ آن به یونان باستان می‌رسد و در آن رنگ‌‏ماده (pigment) را با موم داغ مخلوط می‌کنند

شمایل: icon
هریک از تصاویر چهره‌‏های مقدس در کلیساهای ارتدکس دوران بیزانس

خُردنگاره (مینیاتور): miniature
نوعی نقاشی که معمولاً در مصورسازی کتاب‌های ادبی و حماسی و علمی به کار می‏‌رود

چسبانه (کولاژ): collage
اثری هنری که با چسباندن قطعات مختلف به جای شکل‌هایی که باید نقاشی یا طراحی شوند، به وجود می‌‏آید

پیکرک (فیگورین): figurine
پیکرۀ کوچک انسان

تخته‌‏رنگ (پالت): palette
صفحه‌‏ای پهن و نازک که هنرمند رنگ‌هایش را بر روی آن می‌گستراند و سوراخی در آن برای گذراندن انگشت شست تعبیه شده است

🎨 اعضای گروه واژه‌گزینی #هنرهای_تجسمی: مرحوم دکتر حبیب‌الله آیت‌اللهی، دکتر مهدی حسینی، دکتر محمد خزائی، دکتر امیرحسین ذکرگو، دکتر زهرا رهبرنیا، مرحوم دکتر اکبر عالمی، مرحوم دکتر پرویز مرزبان، مرحوم دکتر مهرانگیز مظاهری، دکتر هادی ندیمی
#واژه
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

☕️ #کافه_واژه_ها
گروه واژه‌گزینی #علوم_و_فناوری_غذا
#واژه_شناسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

✍🏼 استاد #محمدامین_ریاحی (۱۱ خرداد ۱۳۰۲ – ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۸)

آن جوان‌بخت که می‌زد رقم خیر و قبول
بندۀ پیر ندانم ز چه آزاد نکرد
گاهی در شعر #حافظ به تعبیری می‌رسیم که با تحول وضع زندگی به‌کلی فراموش شده یا معنی آن تغییر کرده‌است... مثلاً وقتی سائلی از کسی چیزی طلب می‌کرد، از گفتنِ «نه» اکراه داشتند، می‌گفتند: «خیر»، یعنی خدا خیرت دهد، ما چیزی نداریم بدهیم. از بیت حافظ چنین برمی‌آید که وقتی خواجه‌ای می‌خو‌است غلامانی را آزاد کند، فهرستی از نام‌های آنان را به نزدش می‌بردند. او در برابر اسم آنان که می‌خواست نگه دارد رقم قبول می‌زد، و آن عده پیران و ازکارافتادگان را که می‌خواست آزاد کند، می‌نوشت خیر؛ یعنی خدا خیرشان دهد.

برگرفته از: #محمدامین_ریاحی، گلگشت در شعر و اندیشۀ حافظ، تهران: علمی، چاپ دوم، بهار ۱۳۷۴، ص ۱۰۳ و ۱۰۴.

#یک_نکته_ات_بگویم
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

👤 واژه‌گزینان گمنام (۲)

درمیان واژه‌های مردمی که به‌دست واژه‌سازان گمنام ساخته شده، ده‌ها و بلکه صدها واژه داریم که چه‌بسا هنوز شناسایی یا ثبت‌ نشده‌اند، و کم نیستند واژه‌هایی که مصداق آن‌ها به‌کلی از بین نرفته است و می‌توان از آن‌ها بهره برد؛ ازجمله در خراسانی، مانند:
سیاه‌چرب: سیاه‌شدگی همراه با چربی، مثل پردۀ آشپزخانه
کاه‌دود: دود انبوه و خاکستری که از سوختن کاه بلند می‌شود
خاکبو شدن: کهنه شدن و بوی خاک گرفتن
گِردشکن: بُرش عرضی درخت یا چیزی مثل آن با یک ضربه مثل ضربۀ تبر
پاشنه‌گرد کردن: سروته کردن، دَوَران دادن
آخوربند: صفت گاوی که آن را در آخور می‌بندند و صحرا نمی‌برند
آب‌چین: پارچه‌ای که آب را به خود می‌گیرد
بادوَرفه: وزش بادی که برف نشسته روی زمین را می‌روبد و با خود می‌بَرد
جوش‌تراش: ترمیم قطعۀ فلزی خورده‌شده با جوش و تراشیدنِ روی جوش با ابزار
پاریز: میوه‌ای که خودبه‌خود پای درخت می‌ریزد
پَزا: چیزی که زود بپزد
کال: خندق روباز، مسیل

برگرفته از: شهریار بهرامی اقدم، مقالۀ «واژه‌سازی در حوزۀ فنی به‌شیوۀ واژه‌سازان گمنام»، در: مجموعۀ مقالات نخستین هم‌اندیشی مسائل واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی (در تهران، اسفند ۱۳۷۸، فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، چاپ تهران: مرکز نشر دانشگاهی: ۱۳۸۰، ص ۴۷۵.

#گویش_شناسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

✍🏼 به مناسبت بزرگداشت حکیم خوارزمی

واژهٔ الگوریتم از نام ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و جغرافی‌دان بزرگ ایرانی، ابوجعفر محمد بن موسی #خوارزمی (الخوارزمی)، گرفته شده ‌است.
چندین قرن پیش، در زبان لاتین قرون‌وسطایی، شکلِ عربی‌شدهٔ این اصطلاح را al-Khwarizmi خواندند و به‌صورت algorismus نوشتند. سپس واژه به فرانسهٔ باستان و بعد به انگلیسی و بسیاری زبان‌های دیگر رفته و حتی به فارسی بازگشت. این اصطلاح در عربی به‌صورت «الخوارزمية» به‌کار می‌رود.
نمونه‌ای ساده و ملموس از الگوریتم، شیوهٔ محاسبهٔ سادهٔ معدل است.
در فارسی، دو اصطلاحِ «الگوریتمی» و «خوارزمیک»، در کنار یکدیگر، منسوب به الگوریتم و خوارزمی‌اند.

گروه واژه‌گزینی #ریاضی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

📺 گفت‌وشنودی با سره‌گرایان
🎤#محمود_ظریف، پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

پوشۀ نامه‌ها

#تکه_فیلم
#آگاه_سازی
#سره_گرایی
#صبح_به_خیر_ایران (۱۱ مهر ۱۴۰۱)
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

استاد #احمد_سمیعی_گیلانی (۱۱ بهمن ۱۲۹۹ – ۲ فروردین ۱۴۰۲)

تکه‌فیلم مرتبط

#سره_گرایی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

☕️ #کافه_واژه_ها
گروه واژه‌گزینی #علوم_و_فناوری_غذا
#واژه_شناسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

🧠 شوخی یا...؟

فردی جاافتاده، که انتظار تفکر و رفتاری پخته و سنجیده‌ از وی می‌رود، در نهایت تأسف، لوده‌وارانه، در فضای مجازی، واژه‌هایی دروغین و منسوب به فرهنگستان را واقعی فرض کرده و این نهاد را به تمسخر می‌گیرد. این که چه بر سر برخی آمده که برای دیده شدن دست به چنین اعمالی می‌زنند جای پرسش دارد... .

اما قصه از کجا شروع شد؟
موج نوی برنامه‌های طنز تلویزیون از دهۀ ۱۳۷۰ خورشیدی آغاز شد، که از ماندگارترین آن‌ها، مجموعۀ «ببخشید شما»، به‌ویژه بخش «آوردگاه ادب» آن، با هنرمندی رامین ناصرنصیر، بود؛ با اعلام واژه‌هایی مانند دمش‌سرد (کولر)، وَرقُلُم‌هوا (کپسول اکسیژن)، تراس (اثاث‌خراب‌کن)، فِسانه (تلمبه)، پای‌مرد (واکمن)، گریپ‌فروت (درشت‌انگوری)، ناوی (اهل غرق)، سرده‌عوضش‌کن (آیس‌تی)، اوستاچِشَک (مایکروویو)، این‌توبمیری (شات‌گان)، اون‌تو‌بمیری (تاپ‌گان)، و غیره. جالب این که هیچ‌یک از آن واژه‌ها مانند «کش‌لقمه» (پیتزا) ماندگار نشد. پس از آن، سیل استعدادهای شکوفا در این راه سرازیر شد و متأسفانه این واژه‌سازی‌های شوخی‌شوخی، ‌جدی‌جدی به فرهنگستان نسبت داده شد و بسیاری این انتساب‌ها را باور کردند. در گذشته هم، به طنز یا انتقاد، برای فرهنگستان‌های قدیم (که خوشبختانه، پس از دهه‌ها، امروز دیگر عزیز شده‌اند!) واژه‌هایی ساخته می‌شد و در آن زمان هم بزرگان ما در برابر آن هجمه‌ها ایستادند و خون دل خوردند تا فارسی را پاس بدارند، و اکنون نوبت ستیز با این فرهنگستان است!
به‌راستی از این شوخی‌های نخ‌نما خسته نشده‌ایم؟ هنوز زمان آن نرسیده که مرز طنز و واقعیت را مشخص کنیم و به فرجام این شوخی‌ها کمی بیندیشیم؟ چرا عادت داریم از گذشته درس نگیریم و کار نادرست را ادامه دهیم؟!

🔴 یادداشت: واژه‌های فرهنگستان در این نشانی در دسترس همگان هستند و به‌تازگی نیز در مجموعه‌ای، به‌صورت یکجا و دوزبانه (فارسی-انگلیسی)، به چاپ رسیده‌اند و در هر زمان می‌توان درستی یا نادرستی ادعاها را سنجید.

🔴 پیوند فرستۀ مرتبط

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

#نوواژه_ستیزی
#شوخی_با_فرهنگستان
#تکه_فیلم
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

☕️ #کافه_واژه_ها
گروه واژه‌گزینی #علوم_و_فناوری_غذا، شاخۀ #قهوه_پژوهی
#واژه_شناسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh