📺 گفت‌وشنودی با سره‌گرایان
🎤#محمود_ظریف، پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

پوشۀ نامه‌ها

#تکه_فیلم
#آگاه_سازی
#سره_گرایی
#صبح_به_خیر_ایران (۱۱ مهر ۱۴۰۱)
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

استاد #احمد_سمیعی_گیلانی (۱۱ بهمن ۱۲۹۹ – ۲ فروردین ۱۴۰۲)

تکه‌فیلم مرتبط

#سره_گرایی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

☕️ #کافه_واژه_ها
گروه واژه‌گزینی #علوم_و_فناوری_غذا
#واژه_شناسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

🧠 شوخی یا...؟

فردی جاافتاده، که انتظار تفکر و رفتاری پخته و سنجیده‌ از وی می‌رود، در نهایت تأسف، لوده‌وارانه، در فضای مجازی، واژه‌هایی دروغین و منسوب به فرهنگستان را واقعی فرض کرده و این نهاد را به تمسخر می‌گیرد. این که چه بر سر برخی آمده که برای دیده شدن دست به چنین اعمالی می‌زنند جای پرسش دارد... .

اما قصه از کجا شروع شد؟
موج نوی برنامه‌های طنز تلویزیون از دهۀ ۱۳۷۰ خورشیدی آغاز شد، که از ماندگارترین آن‌ها، مجموعۀ «ببخشید شما»، به‌ویژه بخش «آوردگاه ادب» آن، با هنرمندی رامین ناصرنصیر، بود؛ با اعلام واژه‌هایی مانند دمش‌سرد (کولر)، وَرقُلُم‌هوا (کپسول اکسیژن)، تراس (اثاث‌خراب‌کن)، فِسانه (تلمبه)، پای‌مرد (واکمن)، گریپ‌فروت (درشت‌انگوری)، ناوی (اهل غرق)، سرده‌عوضش‌کن (آیس‌تی)، اوستاچِشَک (مایکروویو)، این‌توبمیری (شات‌گان)، اون‌تو‌بمیری (تاپ‌گان)، و غیره. جالب این که هیچ‌یک از آن واژه‌ها مانند «کش‌لقمه» (پیتزا) ماندگار نشد. پس از آن، سیل استعدادهای شکوفا در این راه سرازیر شد و متأسفانه این واژه‌سازی‌های شوخی‌شوخی، ‌جدی‌جدی به فرهنگستان نسبت داده شد و بسیاری این انتساب‌ها را باور کردند. در گذشته هم، به طنز یا انتقاد، برای فرهنگستان‌های قدیم (که خوشبختانه، پس از دهه‌ها، امروز دیگر عزیز شده‌اند!) واژه‌هایی ساخته می‌شد و در آن زمان هم بزرگان ما در برابر آن هجمه‌ها ایستادند و خون دل خوردند تا فارسی را پاس بدارند، و اکنون نوبت ستیز با این فرهنگستان است!
به‌راستی از این شوخی‌های نخ‌نما خسته نشده‌ایم؟ هنوز زمان آن نرسیده که مرز طنز و واقعیت را مشخص کنیم و به فرجام این شوخی‌ها کمی بیندیشیم؟ چرا عادت داریم از گذشته درس نگیریم و کار نادرست را ادامه دهیم؟!

🔴 یادداشت: واژه‌های فرهنگستان در این نشانی در دسترس همگان هستند و به‌تازگی نیز در مجموعه‌ای، به‌صورت یکجا و دوزبانه (فارسی-انگلیسی)، به چاپ رسیده‌اند و در هر زمان می‌توان درستی یا نادرستی ادعاها را سنجید.

🔴 پیوند فرستۀ مرتبط

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

#نوواژه_ستیزی
#شوخی_با_فرهنگستان
#تکه_فیلم
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

☕️ #کافه_واژه_ها
گروه واژه‌گزینی #علوم_و_فناوری_غذا، شاخۀ #قهوه_پژوهی
#واژه_شناسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

⚡️پروفسور #فضل‌_الله_رضا (۱۰ دی ۱۲۹۳ – ۲۹ آبان ۱۳۹۸)، مهندس برق، استاد دانشگاه، چهرۀ ماندگار، رئیس پیشین دانشگاه تهران، از پایه‌گذاران دانشگاه صنعتی شریف، سفیر پیشین ایران در یونسکو و کانادا، و عضو افتخاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی بود. کتاب رادیو به زبان ساده، ۱۳۱۹، از اوست. چنانکه در جدول واژه‌ها دیده می‌شود، او در ۲۶سالگی کوشیده تا در حوزۀ علمی خود واژه‌گزینی فارسی انجام دهد، و در این راه از واژه‌های مصوب فرهنگستان نخست نیز (۱۳۱۴–۱۳۲۰) بهره برده بود؛ نمونه‌هایی مانند «دِج» برای «جامد» و «بسامد» برای «فرکانس». اما برخی دیگر از واژه‌ها مانند «سِتِه» برای «مقاومت» را خود برگزیده بود. امید که این جدیت و جریان‌سازی پروفسور رضا در جوانی، برای ایجاد و گسترش زبان علمی فارسی الگویی برای جوانان امروز شود. روانش شاد و نامش جاودان باد!

✍🏻 دکتر #رضا_عطاریان، دندانپزشک و پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

#واژه
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

📷 پروفسور #فضل‌_الله_رضا (۱۰ دی ۱۲۹۳ – ۲۹ آبان ۱۳۹۸)، مهندس برق، استاد دانشگاه، چهرۀ ماندگار، رئیس پیشین دانشگاه تهران، از پایه‌گذاران دانشگاه صنعتی شریف، سفیر پیشین ایران در یونسکو و کانادا، و عضو افتخاری فرهنگستان زبان و ادب فارسی

#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

📺🎤 زبان معیار (۳)

🔴 تریبون، یوزرفرندلی، وایرال، استارتاپ، کلین‌شیت، سیستم، سیوینگ، آفر، تور، دموکراسی، پکیج

#تکه_فیلم
#اخبار_بیست_و_سی (۱۷ فروردین ۱۴۰۴)
دکتر #امید_جلوداریان
#خودمان_زبان_داریم
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

‍ 🟢🔴 سبز و سرخ دو رنگ مکمل‌اند. از ترکیب این دو رنگ در شعر #صائب_تبریزی و دیگر شاعران سبک هندی رنگی به‌دست می‌آید که «سبز ته‌گلگون» نام می‌گیرد. یکی از رنگ‌هایی که از دیرباز در توصیف شمشیر به‌کار رفته سبز است؛ صائب در اینجا شمشیر سبز را به خون آغشته توصیف می‌کند: «نیست بر سبزان گلشن دیدۀ پرخون ما/ تیغ خونخوار تو باشد سبز ته‌گلگون ما». یکی از کاربردهای این رنگ توصیف چهرۀ سبز معشوق است که به سرخی می‌زند: «دلبر محبوب می‌خواهد دل پرخون ما/ غنچۀ نشکفته باشد سبز ته‌گلگون ما». از ابیات صائب پیداست که این رنگ ربطی به ترکیب سبز و سرخ، یعنی قهوه‌ای، ندارد و از قرار گرفتن سبز با اندکی سرخی حاصل می‌شود؛ به‌گونه‌ای که نه چنان با هم آمیخته باشند که رنگ تازه‌ای پدید آورند و نه چنان جدا که گویی متمایزند. صائب این نوع ترکیب رنگ‌ها را که بی‌شباهت به نقاشی‌های مکتب امپرسیونیسم نیست «رنگ اتحاد» می‌نامد: «می‌پذیرد چون گلاب از کوره رنگ اتحاد/ گرچه باشد برگ‌برگ گلْسِتان از هم جدا».

🎨 خلاصه‌شده از: پرستو کریمی، مقالۀ «دو نکتۀ لغوی»، در: نامۀ سروشیار (یادنامۀ استاد جمشید مظاهری)، قم: انتشارات ادبیات، ۱۴۰۱، ج ۱، ص ۱۲۵.

#رنگ_واژه
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

📺 فارسی را پاس بداریم

🔴 اوکی!

#تکه_فیلم
#شبکه_یک (۴ آبان ۱۳۹۹)
#خودمان_زبان_داریم
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

🖊 دکتر #احمدعلی_رجایی (۱۲۹۵ - ۱ مرداد ۱۳۵۷)
🥪 ساندویچ
#آشپزی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

‍ عده‌ای، ناآگاه از مقاومت‌هایی که دربارۀ نوواژه‌های فرهنگستان‌های پیشین هم رخ داده بود، واژه‌های مصوب فرهنگستان کنونی را به ریشخند می‌گیرند؛ درحالی‌که نوواژه‌های گذشته هم، که امروزه از دید همین افراد بی‌نقص و حتی ستودنی به‌شمار می‌آیند، راه دشوار و پرفرازونشیبی را برای پذیرش پیموده‌اند. نمونه‌‌ای که امروز به آن می‌پردازیم «ترابری» (به‌جای حمل‌ونقل، در برابر transport) است. زمانی که این واژه از سوی فرهنگستان دوم (۱۳۴۹–۱۳۵۸) تأیید شد (در آینده خواهیم خواند که این واژه ساختۀ آن فرهنگستان نبود) و در عنوان «وزارت راه و ترابری» جای گرفت، انتقادها هم آغاز شد و در نهایت، پس از چند سال، به‌ همان «حمل‌ونقل» بازگشتیم. جالب است که امروز وضع کاملاً وارونه شده و عدۀ زیادی انتقاد می‌کنند که چرا فرهنگستان از واژۀ عربی بهره می‌بَرد و ترابری را جایگزین حمل‌ونقل نمی‌کند! به‌راستی تکلیف فرهنگستان‌ها در این میان چیست؟ آیا بهتر نیست که به‌جای توهین و تمسخر، از همان آغاز، قدری با این نهاد همراهی کنیم تا پس از چندین دهه به‌جای اول بازنگردیم؟

🔴 فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در برخی مصوبات خود از «ترابری» بهره برده است؛ مانند:
بالگرد ترابری: cargo helicopter, CH, cargo-carrying helicopter
هواگَرد حمل‌‏ونقل/ هواگرد ترابری: transport aircraft
ترابری اطلاعات: information transport

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

استاد #محمد_محیط_طباطبایی
#نوواژه_ستیزی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh

‍ پیشوند «تَرا-» با -trans هم‌ریشه است و در فارسی باستان به‌صورت حرف اضافه یا قید کاربرد داشت. شاید تصور کنیم که استفاده از این پیشوند در ساخت واژه‌های نو مانند «ترابری» (حمل‌ونقل، transport) از دورۀ فرهنگستان زبان ایران (۱۳۴۹–۱۳۵۸) آغاز شد، اما این پیشوند از سال‌ها پیش از آن در کتاب وندهای فارسی (۱۳۱۶) از #محمدعلی_لوایی آورده شده بود و سپس در کتاب فرهنگ کوچک عربی به فارسی (۱۳۳۴) از #ذبیح_‌الله_بهروز (که بعدها عضو فرهنگستان دوم نیز شد)، در واژه‌هایی مانند «ترابری»، «ترارفتن»، «ترابُرده»، و غیره دیده شد و در سال ۱۳۳۸ هم در فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی* و در واژۀ «تراگذر» به‌کار رفت. در آنجا در توضیح «تَرا-» چنین می‌خوانیم: «پیشوند فارسی، به‌معنی از این سو به آن سو، یا از محلی به محل دیگر». سال‌ها بعد، در دایرةالمعارف فارسی (۱۳۴۵، به‌سرپرستی دکتر #غلامحسین_مصاحب)، تراقاره‌ای (transcontinental) و تراگذار (transducer) را اضافه کردند، و پس از آن فرهنگستان زبان ایران (فرهنگستان دوم)، علاوه بر ترابری، از این وند در ساخت یا پذیرش واژ‌ه‌های دیگری همچون ترابُرد (transfer)، تراسانيدن (transform)، تراگویی (translation)، و فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ساخت یا تصویب تراکُنش (transaction)، تراگشت (transversion)، ترانوشت/ ترانویسی (transcription)، ترادَمِش (transpiration)، تَرابست (binding) و غیره بهره بردند.

🔴 توجه: تصویب واژه‌های گوناگون در هریک از فرهنگستان‌های اول تا سوم لزوماً به‌معنی ساخته شدن آن واژه‌ها در آن فرهنگستان‌ها نیست، بلکه شماری از واژه‌ها از پیش، در بیرون از فرهنگستان، ساخته شده و به‌کار رفته‌ و تصویب آن‌ها در فرهنگستان تنها به‌‌معنی موافقت با آن‌هاست.

* نوشتۀ استادان: #احمد_آرام، صفی اصفیا، دکتر #حسین_گل‌_گلاب، دکتر غلامحسین مصاحب، و دکتر #مصطفی_مقربی. به‌زودی به معرفی این کتاب، که کتابی مهم در تاریخ واژه‌گزینی ایران است، هم خواهیم پرداخت.

🔹با سپاس از آقای دکتر #رضا_عطاریان، دندانپزشک و پژوهشگر ارشد گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی

✍🏻 سمانه ملک‌خانی

#واژه_شناسی
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh