Стваральнік бела-чырвона-белага сцяга – а хто ты без яго? Геній, архітэктар, педагог, дыпламат

27 сакавіка 1891 года нарадзіўся Клаўдзій Дуж-Душэўскі. І хаця вы ведаеце яго ў першую чаргу як аўтара бела-чырвона-белага сцяга, ён яшчэ вядомы дыпламат БНР, архітэктар і педагог. У часы абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі ён быў актыўным дзеячам беларускага руху, уваходзіў у склад дыпламатычнай місіі БНР у краінах Балтыі, адстойваў інтарэсы Беларусі на міжнародным узроўні.

Яго роля ў нацыянальным адраджэнні Беларусі была надзвычай значнай, бо ён не толькі спрычыніўся да стварэння нацыянальнага сімвала, але і змагаўся за яго прызнанне. Па матчынай лініі Дуж-Душэўскі паходзіў са шляхецкага роду, звязанага з Полацкім паветам. Яго продкі былі ўдзельнікамі нацыянальна-вызваленчых паўстанняў: прадзед загінуў у барацьбе супраць расійскай улады ў 1831 годзе, а дзед – падчас паўстання 1863–1864 гадоў. Лёс яго маці таксама быў драматычным – першыя гады свайго жыцця яна правяла ў турме на віленскім Антокалі.

Акрамя палітычнай дзейнасці, Дуж-Душэўскі меў выдатную кар’еру як архітэктар. Ён працаваў у міжваеннай Літве, дзе спраектаваў шэраг будынкаў у Каўнасе – у 2023 годзе іх уключылі ў спіс гістарычнай спадчыны UNESCO. Аднак яго жыццё было поўнае выпрабаванняў. У 1940 годзе ён быў арыштаваны савецкімі ўладамі, але пазней вызвалены немцамі. У 1944 годзе яго зноў арыштавалі і даслалі ў канцлагер – гэтым разам нацысты за ўкрыццё габрэяў.

Пасля вайны Дуж-Душэўскага зноў схапілі саветы і адправілі ў лагеры. Тым не менш, нават у цяжкіх умовах ён працягваў заставацца адданым сваёй краіне і яе культурнай спадчыне. Сёння яго імя займае пачэснае месца ў гісторыі Беларусі, а бела-чырвона-белы сцяг застаецца сімвалам свабоды і незалежнасці.

💫 Наш Patreon
💫 Наш Buymeacoffee

Законы мусяць стрымліваць магутных і абараняць слабых: як Леў Сапега заклаў асновы сучаснага права

4 красавіка 1557 года нарадзіўся Леў Сапега – адзін з самых славутых дзеячаў ВКЛ, канцлер, віленскі ваявода і вялікі гетман ВКЛ.

Ён не толькі заклаў асновы сучаснага права, але і ўсё жыццё прысвяціў захаванню незалежнасці сваёй дзяржавы. Леў Сапега нарадзіўся ў мястэчку Астроўна (цяпер Бешанковічскі раён, Віцебская вобласць). Калі хлопчыку споўнілася сем гадоў, яго аддалі на выхаванне да двара Мікалая Радзівіла Чорнага. Там ён атрымаў адукацыю ў Нясвіжскай пратэстанцкай школе, дзе вывучаў літаратуру, мовы і асновы філасофіі. У 1570 годзе малады Сапега адправіўся працягваць навучанне ў Лейпцыгскі ўніверсітэт, адзін з самых прэстыжных у Еўропе. Там ён вывучаў права, філасофію і рыторыку, што пазней дапамагло яму стаць адным з самых адукаванаўладных палітыкаў ВКЛ.

У 1572 годзе ён вярнуўся ў Вялікае Княства Літоўскае і хутка распачаў кар’еру пры двары вялікага князя Стэфана Баторыя. Сапега хутка стаў сакратаром вялікага князя, а пазней атрымаў пасаду падканцлера ВКЛ. Але галоўная яго заслуга – падрыхтоўка і выданне Трэцяга Статута ВКЛ (1588), які лічыцца вяршыняй прававой думкі свайго часу. У гэтым дакуменце, напісаным на старабеларускай мове, Сапега замацаваў аўтаномію ВКЛ у межах Рэчы Паспалітай: законы ВКЛ мелі перавагу перад польскімі на тэрыторыі княства. Гэта быў адзін з самых дэталёвых і прагрэсіўных кодэксаў права ў Еўропе, які абмяжоўваў манархаў у іх уладарных правах і замацоўваў важнасць законаў.

Акрамя юрыдычнай дзейнасці, Сапега вызначыўся і як палітык, дыпламат і вайсковы дзеяч. Ён удзельнічаў у войнах супраць Маскоўскай дзяржавы і быў адным з ініцыятараў паходу на Маскву ў 1609 годзе, калі ВКЛ і Рэч Паспалітая спрабавалі ўсталяваць свой уплыў у Масковіі. Ён падтрымліваў Лжэдзмітрыя I, бачыўшы ў ім магчымасць пашырэння ўплыву ВКЛ. За сваю службу Леў Сапега атрымаў найвышэйшыя пасады: быў канцлерам, вялікім гетманам літоўскім і віленскім ваяводам.

На старых гадах Сапега перайшоў на больш памяркоўныя пазіцыі, выступаючы за прымірэнне ўнутры дзяржавы і захаванне правоў шляхты. Ён памёр у 1633 годзе ў сваім маёнтку ў Вільні, пакінуўшы пасля сябе велізарную спадчыну.

У прадмове да Трэцяга Статута ён падкрэсліваў, што законы мусяць стрымліваць магутных і абараняць слабых:

«Тогды тот монштук або удило на погамованье кождого зуфальцу есть вынайдено, абы се боячы права от кождого гвалту и збытку погамовал, а над слабшим и худшим не паствилсе и утискати его не мог, бо для того права суть постановлены, абы можному и потужному не все было вольно чынити».

Гэтыя словы Сапегі застаюцца актуальнымі і сёння, нагадваючы пра тое, што закон павінен абараняць кожнага, а не быць інструментам прыгнёту.

💫 Наш Patreon
💫 Наш Buymeacoffee