مدرسانۀ دورنما

🔻 ۳/۲

۳.۲. پاسخ‌های انتقادی مسلمانان
▫️اندکی پس از تثبیت حوزۀ پژوهشی مطالعات اسلام در اروپا، محققانی از کشورهای مسلمان نیز به این حوزه علاقه‌مند شدند. اما نگاه رایج در ادبیات مسلمانان این است که شرق‌شناسان به‌عمد یا به‌سبب منافع مادی، اسلام را تحریف کرده‌اند و گاهی آثار همۀ شرق‌شناسان را بی‌اعتبار دانسته‌اند.
▫️واکنش‌های انتقادی مسلمانان عرب به شرق‌شناسی پنج مرحلۀ تاریخی داشته: ۱) نزاع‌ اصلاح‌گران متجدد و محققان اروپایی دربارۀ اسلام؛ ۲) انتقادهای اصلاح‌گران مسلمان از پژوهش‌های غربیان؛ ۳) انتقادها از پژوهش‌های غربی دربارۀ قرآن و حدیث؛ ۴) اتهام‌های کلی به شرق‌شناسان، که هم‌گام با دیگران هجمه‌ای گسترده علیه اسلام کرده‌اند؛ ۵) نقد نظری بر شرق‌شناسان از طریق تحلیل مفاهیم شرق، شرقی و شرق‌شناسی.
▫️در نگاه مسلمانان، شرق‌شناسان به دو گروه منصف و غیرمنصف تقسیم می‌شوند. گروه اول به اسلام با نگاهی مثبت می‌نگرند، اگرچه آنان نیز از دانش کافی و صلاحیت فکری برخوردار نیستند. گروه دوم (شامل مبلغان مسیحی، صهیونیست‌ها، استعمارگران، و دگراندیشانِ مارکسیست و ماتریالیست) اسلام را به‌درستی درنیافته‌اند.
▫️متهم‌کردن بیشتر شرق‌شناسان به همکاری با دولت‌های استعماری نادرست است: شرق‌شناسان به‌عنوان گروهی فیلولوژیست‌ از سیاست‌های جهان معاصر بسیار دور بودند و حمله‌های ایدئولوژیک به شرق‌شناسان دقیقاً از جانب افرادی صورت می‌گرفت که با پژوهش علمی بیگانه بودند، و افراد آشنا با این قبیل پژوهش‌ها، اغلب به‌سبب فشارهای سیاسی و اجتماعی، نمی‌توانستند دیدگاه‌های خود را مطرح کنند. انتقادهای روشن‌فکران مسلمان از شرق‌شناسان اما در سطحی دیگر بود: اینکه از ابزارهای علمی لازم، نظیر مهارت در علوم اجتماعی، برای شناخت کافی یا درستِ جوامع مسلمان برخوردار نیستند. دیگر اینکه کار شرق‌شناسان با نوعی بی‌طرفیِ خشک و بی‌روح همراه است و غیرهم‌دلانه و با نوعی بیزاری پنهان انجام می‌شود.

۳.۳. مطالعات شرق‌ به‌مثابۀ خطر: برخورد فرهنگ‌ها
▫️شرق‌شناسان دقیقاً نمی‌دانستند که وقتی، به‌نام علم، چیزهایی منتشر کنند که ارزش‌های یک جامعه و فرهنگ زندۀ دیگر،‌‌‌ نه جامعه و فرهنگ خود، را زیرپا می‌گذارد، ممکن است چه اتفاقی بیفتد؛ ممکن است موجب رنجش مردمی شود که نسبت به هرگونه حمله به آن‌چه هنجارها و ارزش‌های اصلی‌ و درواقع هویت‌شان می‌دانند حساس شده‌‌اند و همواره با چنین هجمه‌هایی مواجه بوده‌‌اند.
▫️در بحث‌‌های بعدی دربارۀ شرق‌شناسی محل نزاع دقیقاً نوع رویکرد شرق‌شناسان در مطالعات‌شان بود. کتاب شرق‌شناسی ادوارد سعید، به‌سبب لحن «من متهم می‌کنمِ» تحریک‌کننده‌ای که داشت، ظاهراً در را فقط نیمه‌باز کرده است. جست‌وجوی دانش دربارۀ شرقی‌ها‌ هم‌چون همۀ جوامع و فرهنگ‌های بیگانه نیازمند فهم محدودیت‌‌های معین و دوری از هر نوع سلطه‌جویی است. پرداختن به مطالعات میان‌فرهنگی می‌طلبد که محقق شخصاً گامی بردارد و برای مدتی دنیای خود را ترک کند، و به دنیای مردمان دیگر که لازمۀ ارتباط واقعی با آن‌هاست پا بگذارد.

۳.۴. مطالعات مسلمانان دربارۀ فرهنگ‌ها و دین‌های دیگر
▫️همان‌طورکه شرق‌شناسان غربی به تمدن و دین اسلام علاقه نشان داده‌اند، محققان مسلمان نیز اخیراً به تاریخ مشترک جهان اسلام و غرب علاقه‌ای فزاینده داشته‌اند.

۴. پیشرفت در مطالعات اسلام پس از جنگ جهانی دوم
۴.۱. نهادها و مؤسسه‌ها
▫️در انتصاب‌های دانشگاهی در زبان‌ها و تاریخ اسلام و نیز در تحقیقات علوم اجتماعی در جوامع مسلمان، روندی در اروپا و امریکای شمالی وجود دارد تا تعداد فزاینده‌ای از محققان و استادان از خود کشورهای مسلمان منظور شوند. همچنین مؤسسه‌های جدیدی به‌طورخاص برای ارتقای مطالعات خاورمیانه و اسلام تأسیس شده‌اند که از رویکردهای جدید و روش‌های نوین پژوهشی استقبال می‌کنند. تاریخ معاصر علاقه به خاورمیانه، جنبش‌های اسلامی در منطقه و اسلام را به‌طورکلی افزایش داده است. مهاجرت میلیون‌ها کارگر مسلمان به اروپای غربی به پژوهش‌های دقیق‌‌تر دربارۀ سبک زندگی مسلمانان به‌طورکلی و در غرب به‌طورخاص رونق بخشیده است.

@doornamaa

2.1K viewsedited 10:24