Умумий сайлов ҳуқуқи принципи Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва халқ депутатлари маҳаллий Кенгашлари депутатлари сайлови кунига қадар ёки сайлов куни ўн саккиз ёшга тўлган Ўзбекистон Республикаси фуқаролари сайлаш ҳуқуқига эгалиги, шунингдек, фуқаролар жинси, ирқий ва миллий мансублиги, тили, динга муносабати, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, ижтимоий мавқеи, маълумоти, машғулотининг тури ва хусусиятидан қатъи назар, тенг сайлов ҳуқуқига эгалигини англатади.

Cайловга оид қонунчилик ҳужжатлари тизими – Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Ўзбекистон Республикасининг Сайлов кодекси, Ўзбекистон Республикаси Марказий сайлов комиссиясининг қарорлари.

Сайлов ўтказишнинг асосий принциплари – сайловнинг умумий, тенг, тўғридан-тўғри сайлов ҳуқуқи асосида яширин овоз бериш орқали ўтказилиши.

Тенг сайлов ҳуқуқи принципи Ўзбекистонда сайловда иштирок этувчи ҳар бир фуқаро бир овозга эга бўлишини, овозларни санаб чиқишда битта сайловчининг овози бошқаси билан тенглигини, бирорта овоз бошқасидан устун эмаслигини англатади. Суд томонидан муомалага лаёқатсиз деб топилган фуқаролар, шунингдек оғир ва ўта оғир жиноятлар содир этганлик учун суднинг ҳукмига кўра озодликдан маҳрум этиш жойларида сақланаётган шахслар сайловда иштирок этиш ҳуқуқидан фақат қонунга мувофиқ ҳамда суднинг қарори асосида маҳрум этилиши мумкин. Бошқа ҳар қандай ҳолларда фуқароларнинг сайлов ҳуқуқларини тўғридан-тўғри ёки билвосита чеклашга йўл қўйилмайди.

Яширин овоз бериш – яширин овоз бериш сайловчининг хоҳиш-иродаси устидан ҳар қандай тарзда назорат қилиш имкониятини истисно этадиган тегишли шароитларни яратиш орқали таъминланади. Сайлов бюллетинини олган сайловчи яширин овоз бериш хонасида (кабинасида) ўзи муносиб деб топган номзодга ҳеч қандай тўсиқ ва таъсирларсиз эркин овоз бериши ҳамда уларнинг хоҳиш-иродасини назорат қилинишига йўл қўйилмаслигини англатади. Турган жойида овоз беришда ҳам яширин овоз бериш принципига амал қилинади, яъни сайлов комиссияси аъзолари сайловчининг хоҳиш-иродаси сир сақланишига риоя этган ҳолда овоз бериш амалга оширилишини таъминлайди.

Сайлов жараёнида очиқлик ва ошкоралик қуйидаги усуллар орқали таъминланади:

Биринчидан, сайлов комиссиялари томонидан фуқароларни тегишли маълумотлар тўғрисида хабардор қилиш, таништириш ва маълум қилиш орқали: сайлов комиссиялари фуқароларни ўз иши тўғрисида, сайлов округлари, участкалари тузилганлиги ҳақида, сайлов комиссияларининг таркиби, уларнинг жойлашган ери ва иш вақти тўғрисида хабардор этади, сайловчиларнинг рўйхатлари, сайловда иштирок этаётган сиёсий партияларнинг рўйхати билан таништиради, депутатликка номзодлар тўғрисидаги, шунингдек, овоз бериш ва сайлов якунлари ҳақидаги маълумотларни маълум қилади.

Иккинчидан, сайловга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказишнинг барча жараёнларини оммавий ахборот воситаларида, шунингдек ижтимоий тармоқларда ёритиш орқали: оммавий ахборот воситалари сайлов жараёнини ҳаққонийлик, тенглик ва холислик асосида ёритиб боради. Улар томонидан тарқатиладиган ахборот ҳақиқатга мос бўлиши, номзодлар ва сиёсий партияларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини бузмаслиги керак.

Учинчидан, сайловга тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказишга доир барча тадбирларда маҳаллий, хорижий (халқаро) кузатувчилар ва оммавий ахборот воситалари вакилларининг иштирокини таъминлаш орқали. Сайловга тайёргарлик кўриш ҳамда уни ўтказишга доир барча тадбирларда, шунингдек сайлов куни овоз бериш хоналарида ва овозларни санаб чиқишда Қонунчилик палатаси депутатлигига, маҳаллий Кенгашлар депутатлигига номзодлар кўрсатган сиёсий партиялардан, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органларидан кузатувчилар, оммавий ахборот воситалари вакиллари ва бошқа давлатлардан, халқаро ташкилотлардан кузатувчилар иштирок этиш ҳуқуқига эга.

Пропорционал сайлов тизими (лот. proportio – нисбат, мутаносиблик) – сайлов тизимларининг бир тури бўлиб, бу тизимда мамлакат ҳудуди ягона сайлов округига айлантирилади ҳамда сайлов бюллетенларида номзодлар ўрнига сайловда иштирок этаётган сиёсий партиялар рўйхати кўрсатилади ва сайловчилар ўзларига маъқул келган партияларга овоз беради. Ҳар бир партия ўз номзодлари рўйхатини илгари суради. Сиёсий партиялар олган овозларига мутаносиб равишда депутатлик ўринлари ҳисоблаб чиқилади.

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасига ёки халқ депутатлари маҳаллий Кенгашларига сайланган ва Ўзбекистон Республикасининг Сайлов кодексига мувофиқ тегишли сайлов комиссияси томонидан рўйхатга олинган Ўзбекистон Республикаси фуқароси депутат ҳисобланади.

Депутат – аҳолининг ташвиш ва муаммолари билан яшайдиган, юксак сиёсий, ҳуқуқий, ишбилармонлик ва шахсий фазилатларга, катта билим ва тажрибага эга бўлган шахс.

Депутат халқ билан давлат ўртасидаги кўприк сифатида инсон, жамият, давлат манфаатлари йўлида юксак ватанпарварлик ва фидойилик намунасини кўрсатган ҳолда масъулият билан хизмат қилувчи шахс.

Сайловчиларнинг ягона электрон рўйхати (СЯЭР) – ваколатли давлат органларининг ахборот базаларига мувофиқ сайловчи фуқаролар, уларнинг доимий ва вақтинча яшаш жойлари манзиллари ҳақидаги ахборотни ўз ичига олган давлат ахборот ресурси.

“Сиёсий партиялар тўғрисида”ги Қонунга кўра, сиёсий партия Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг қарашлар, манфаатлар ва мақсадлар муштараклиги асосида тузилган, давлат ҳокимияти органларини шакллантиришда жамият муайян қисмининг сиёсий иродасини рўёбга чиқаришга интилувчи ҳамда ўз вакиллари орқали давлат ва жамоат ишларини идора этишда қатнашувчи кўнгилли бирлашмасидир.

Сиёсий партия сайловларда ўз номзодини кўрсатиш орқали давлат ҳокимияти органларини шакллантиришда иштирок этади. Партия электорати манфаатлари кўрсатилган номзоднинг сайловолди дастурларида ифодаланади ҳамда номзод сайланган тақдирда белгиланган устувор вазифалар давлат бошқарувини амалга оширишда ўз аксини топади.