‍ 🌸 به فرخندگی ۲۰ اسفندماه، جشن گلدان، در آستانه بهار و نوروز.

✍️ شاهین سپنتا

از دیرباز و در چهارگوشه ایران‌زمین، جشن‌های متنوعی در طول سال برگزار شده است. برخی از این جشن‌ها همچنان در میان مردمان زنده‌اند و هنوز با دگرگونی‌هایی برپا می‌شوند.

بیرونی، در آثارالباقیه آنجا که به گاهشماری اهل خوارزم می‌پردازد به مناسبت‌های ماه دوازدهم یا «اسپندارمجی» از گاهشماری خوارزمی می پردازد، می‌نویسد: روز بیستمش، روز اینجه باشد و «تفسیره الاصیصه».
از سخن بیرونی درباره برپایی جشن یا مناسبتی با نام اینجه در بین مردمان خوارزم چند نکته دریافت می شود:

نخست: این جشن در منطقه خوارزم، خاستگاه ایرانیان، جشنی شناخته شده بوده است.
دوم: بربنیان گاهشمای خوارزمی این جشن در روز 20 از ماه آخر سال خوارزمی یا « اسپندارمجی» برابر با ۲۰ اسفندماه یعنی ده روز مانده به نوروز برگزار می‌شده است، پس یکی از جشن های پیشواز نوروز بوده است.
سوم: اگرچه امروز ریشه واژه «اینجه» برما آشکار نیست اما خود بیرونی که از مردمان خوارزم بوده و به زبان خوارزمی تسلط داشته و آن را شاخه‌ای از درخت تناور ایران باستان می‌داند، در تفیسر این واژه از عبارت عربی «الاصیصه» استفاده می‌کند.

در فرهنگ واژگان عربی در شرح أَصِيص آمده است: آنچه از ظرف‌ها كه شكسته شده باشد، گلدان كه در آن نهال يا درخت گل بكارند.

در لغت نامه دهخدا هم در شرح «اصیص» آمده است: ظرف شکسته و به قولی نیم سبویی که در آن ریاحین کارند. نیم خُم. گلدان. آوند شکسته یا آن نصف سبوست که در آن ریاحین کارند. در لغت‌نامه در شرح «نیم‌خُم» اصیص را همان نیم‌خُم یا گلدان سفالین داند که در آن شاهسپرم کارند.
و در شرح شاهسپرم می‌نویسد: «شاه اسپرغم نوعی از ریحان که برگ خرد دارد و به غایت خوشبوست. و در صیدنه ابوریحان بیرونی مسطور است که اسپرغم اسم مطلق ریحان است. شاهسپرم نام یکی از اقسام ریحان است که برگ خرد دارد و به غایت خوشبوست و آن را شاسپرم نیز گویند. و اسپرغم و صور دیگر آن هر گیاه و میوه خوشبوست نه گل، و ترجمه آن ریحان است.»

پس چنان‌که روشن شد، مردمان خوارزم در روز بیستم از اسفندماه بر بنیان سنتی کهن به پیشواز نوروز می‌رفتند و در کوزه گلدان‌های سفالی که همان «إصيص الزهور» عربی یا به تعریف دقیق‌تر نیم‌خُم باشد، شاهسپرم می‌کاشتند.
ابوریحان بیرونی خود در کتاب «صیدنه» گل شاه اسپرم را یکی از گیاهان خوش‌بو می‌داند و می‌گوید که عرب‌ها آن را «ریحان» می‌نامند.

برای کاشت ریحان داخل گلدان باید بذر ریحان را یک تا دو روز قبل از کاشت در مقداری آب ولرم خیساند تا خوب متورم شوند، سپس گلدان مناسب سفالی با ارتفاع ۱۵سانتی متر انتخاب و با مخلوط خاک باغچه و خاکبرگ پر کرده و دانه‌ها را از آب بیرون اورده و نم آنها را با یک پارچه می‌گیریم. سپس دانه‌ها را در روی خاک پاشیده و روی آنها را با یک لایه خاک نرم می‌پوشانیم، سپس سطح گلدان را هر روز دو تا چهار بار آب می‌دهیم و دو تا پنج روز در جای گرم قرار می‌دهیم؛ پس از سبزشدن دانه‌ها باید نور کافی به سبزی‌ها برسد.

پس می‌توان پذیرفت که در جشن گلدان عموما به کاشت شاه اسپرم (ریحان) به صورت خاص یا کاشت انواع سبزه و گل‌های خوشبو به صورت عام می‌پرداختند.

کاشت سنبل و گذاشتن گلدان گل سنبل بر سفره هفت‌سین نیز یکی از سنت‌های نوروز است. به گواهی بندهش، گل سنبل نماد ایزد بهرام، تجسمی از نیروی شکست‌ناپذیر و پیروزی‌بخش است. پیروز همچنین صفت همیشگی نوروز است. گل همچنین نماد بهار طبیعت است.

در سال‌های اخیر کاشتن گل «شب‌بوی معمولی» بیشتر از سنبل متداول شده است که به نظر می رسد علت آن کشت آسان‌تر، بهای کمتر، نیاز به مراقبت کمتر، ماندگاری بیشتر، تنوع رنگ و عطری به مراتب بیشتر نسبت به سنبل است. البته گل‌های رنگارنگ لاله و پامچال نیز دوستداران خود را دارند و بر سر سفره‌های نوروزی گذاشته می‌شوند.

پس بر پایه آنچه گفته شد، جشن گلدان در خوارزم، جشنی بهاری در بیستم اسفندماه و در آستانه نوروز ویژه کاشت گل‌ها و گیاهان خوشبو بوده است و به نظر می‌رسد که سنت کاشت انواع سنبل و شب بو و دیگر گل‌های بهاری که اکنون در سرزمین‌های ایرانی در آستانه نوروز متداول است، تداوم همان سنت کهن یعنی جشن گلدان باشد.

👈 متن کامل این جستار برای نخستین بار در ماهنامه گردشگری سپاهان (کوله) شماره اسفندماه ۹۷ منتشر شده و سپس در تارنگار ایران نامه به نشانی زیر در دسترس خواهد بود.
http://drshahinsepanta.blogsky.com/
@shahinsepanta
@jashnha2

✳️ سبزه بکاریم!

«حسین آخانی» استاد دانشگاه تهران و گیاه‌شناس، سبز کردن سبزه را سنتی بسیار خوب و محیط زیستی می‌داند و معتقد است:

از آنجا که بسیاری از خانواده‌ها به علت زندگی شهری دیدن رویش گیاه را تجربه نمی‌کنند؛ این کار باعث می‌شود افراد به خصوص کودکان روند رشد گیاه را از نزدیک ببینند، به ویژه اگر خودشان آن را بکارند نه اینکه از بیرون سبزه بخرند.

وی افزود:
چند سالی است دیده می‌شود که افرادی می‌گویند برای سبز کردن سبزه بهتر است به جای گندم و دیگر بذرها از نهال‌ میوه‌های مختلف از جمله مرکبات استفاده شود که ایده علمی و منطقی نیست. آن‌ها این حرف را در راستای صرفه‌جویی آب و بذر مطرح می‌کنند اما باید بدانیم میزان برنجی که روزانه در ته بشقاب افراد باقی می‌ماند و دور ریخته می‌شود بسیار بیشتر از این است که مقداری بذر کاشته شود.

ضمن اینکه کاشت بذر و سبزه یک نوع فرایندی است که به آن می‌گوییم «تَرسیب کربن»، یعنی اینکه سبزه می‌تواند مقداری از دی اکسید کربن (CO2) را جذب و به ماده آلی تبدیل کند بنابراین مخالفت با این کار منطقی به نظر نمی‌رسد و انجام آن بسیار هم پسندیده است.

اما مسأله این است که افراد بعد از 13 به در (روز طبیعت) سبزه‌ها را در خیابان، جوی آب و دشت به حال خود رها و مانند پسماند با سبزه برخورد می‌کنند که این مساله با اولین باران موجب آب‌گرفتگی معابر می‌شود و هم اینکه چهره آن منطقه را نا زیبا می‌کند.

سبز کردن سبزه به خودی خود نه‌تنها مشکلی ندارد بلکه اگر از بذرها و گونه‌هایی استفاده شود که برای طبیعت مشکل‌ساز نباشند، به محیط زیست آسیب نزنند و به گونه‌ای وارد چرخه طبیعت شوند، کار بسیار پسندیده و نشاط آوری است.

فضای مجازی پر شده از یک سری حرف‌های غیر کارشناسی و گاه احساساتی، بارها گفته‌اند وقتی به بیابان می‌روید بذر در جیب داشته باشید و در طبیعت بریزید این افراد نمی‌دانند این یک کار غیر علمی و غیر عقلانی است.

درباره سبزه سبز کردن نیز حرف‌های زیادی در فضای مجازی رواج یافته است اما شما سبزه بکارید و هم‌زمان نهالی هم در باغچه بکارید این دو کار با هم مغایرتی ندارد اما باید دقت داشته باشیم که هر نهالی در هر نقطه‌ای از کشور رشد نمی‌کند.

مثلا نارنج و پرتقال مناسب آب و هوای تهران نیست بلکه به جای آن می‌توانند انگور بکارند اما نباید سنت دیرینه سبزه سبز کردن را کم‌رنگ کنیم.


تأکید من بر این است که سنت ما حفظ شود و در کنار آن هر کسی هم خواست بذری بکارد مشکلی وجود ندارد اما باید دقت کنیم که بذر مناسب انتخاب شود و مثلا گیاه مهاجم و آسیب‌زا نباشد.

آخانی به شهروندان پیشنهاد کرد انواع بذر سبزی خوردن مانند شاهی را سبز کرده و در هفت‌سین قرار دهند و درصورت تمایل، بعد آن را مصرف کنند.

در بسیاری از کشورها افراد مقابل منازل خود باغچه دارند و با طبیعت به طور مستقیم در ارتباط هستند اما متاسفانه زندگی آپارتمان‌نشینی تحمیلی، این گونه فضاهای زیبا را از ما گرفته است
بنابراین سبز کردن سبزه فرصتی خوب هر چند کوتاه برای نزدیک شدن به این فضاست پس بهتر است آن‌‌را حفظ کنیم.

استاد دانشگاه تهران درباره میزان آب مصرفی برای کاشت سبزه گفت:
میزان آبی که برای سبز کردن گندم و حبوبات در یک بشقاب استفاده می‌شود در نهایت یک لیوان آب است، بهتر است آن افرادی که معتقدند با این کار آب هدر می‌رود در حمام و یا دستشویی آب کمتری مصرف کنند.

آبی که در نهایت به سبزه تبدیل شود هدر رفت آب نیست، آبی هدر رفت است که وارد سیفون و فاضلاب شده و یا تبخیر می‌شود یا با آن حیاط منزل و حتی پیاده‌رو را جارو می‌کنند در واقع هزاران برابر آب مورد نیاز آن سبزه‌ای است که برای هفت‌سین سبز می‌شود.

اصولا آب، حق گیاه است اگر ما انسان‎ها با استفاده بی‌رحمانه آب را هدر‌ می‌دهیم در واقع حق گیاه را گرفته‌ایم و اگر یک لیوان هم به گیاه بدهیم اتفاقی نمی‌افتد.

کاشت سبزه یک سنت بسیار محیط زیستی است و مخالفان با آن می‌توانند این کار را نکنند اما نمی‌توانیم سبزه را از مردم بگیریم، به نظر من نوروز فرصت بسیار خوبی برای آشنایی بیشتر مردم با محیط زیست است چون بهار و فصل رویش است و مردم در این فصل طبیعت‌گرایانه به سفر می‌روند.

استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی که بلای طبیعت ما شده و حجم زیادی آب پنهان در خود دارد، منافعش بسیار بیشتر از نکاشتن سبزه است.


🍀 @jashnha2

‍ 🍀 جشن ملی چهارشنبه‌سوری را «ایرانی» برگزار کنیم

✍️ شاهین سپنتا


🔥 🔥🔥 جشن چهارشنبه‌سوری پیشینه‌ای کهن در ایران دارد. به نظر می‌رسد که بن‌مایه‌های چهارشنبه‌سوری به آتش‌افروزی در آخرین گاهان‌بارِ سال، یا «گاهنبار پنجه» بازمی‌گردد که در پنج روز پایانی سال برگزاره می‌شده است.  
پیشینیان، در روزهای گاهان‌بار پنجه بر فراز بام خانه که بلندترین جای خانه بوده، پییش از سپیده‌دمان آتش می‌افروختند،‌و فَروَهَر نیاکان درگذشته را به پیشواز می رفتند، زیرا به باورشان در چنین روزهایی فروهر آنان برای همراهی در جشن بازمی‌گردند.

🔥🔥🔥 به‌گواهی تاریخ بخارا، پس از اسلام این جشن با نام «شب سوری» در شب یکی از روزهای پایانی سال برگزار می‌‌شده است. 
به نظر می‌رسد که به تدریج این جشن در شبِ آخرین چهارشنبه‌ سال تثبیت شد و «چهارشنبه‌سوری» به‌معنی «چهارشنبه‌ سرخ و آتشین» نام گرفت. 

🔥🔥🔥 امروزه، روشن‌کردنِ آتش بر پشت‌بام خانه‌ها یا تپه‌های مشرف بر شهر یا روستا اگرچه در برخی از مناطق هنوز پابرجاست، اما در بسیاری از شهرهای بزرگ کشور فراموش شده است. 

🔥🔥🔥 در شب چهارشنبه‌سوری، سه یا هفت کُپه آتش روشن می‌شود و آیین کهن گذر از آتش، ۳ یا ۷ بار از روی این کپه‌ها با گفتن زبانزد معروف «سرخی تو از من/ زردی من از تو...»، که در حقیقت خواهش پاکی درونی و بیرونی از آتش فروزان و نور ایزدی است، انجام می‌دهند.

🔥🔥🔥 برخی از سنت‌های چارشنبه‌سوری مانند فال‌گوش، کجاوه‌اندازی، فال‌کوزه، آجیل شیرین مشکل‌گشا، کوزه‌شکنی، گره‌گشودن و قفل‌گشایی، شال‌اندازی، پختن آش‌رشته یا رشته‌پلو با این که ریشه در باورهای کهن دارند، اما شکل امروزین به خود گرفته‌اند و اگرچه هنوز در برخی نقاط به صورت پراکنده برگزار می‌شوند، با این همه در بسیاری از نقاط کشور خصوصا در شهرهای بزرگ مورد بی‌مهری قرار گرفته و رنگ باخته‌اند.

🔴 متأسفانه به‌تدریج این آیین‌های شاد جای خود را به جنگ و گریز خیابانی و ترقه‌زدن توسط برخی جوانان داده‌، اما واقعیت این است که استفاده از ترقه‌های پر سرو صدا، با اصالت جشن چهارشنبه‌سوری در تضاد است.   

🔴 بیایید همه با هم به پویش ملی «تحریم مواد آتش‌زای خطرناک» پپیوندیم تا چهارشنبه‌سوری را کاملا «ایرانی» برگزار کنیم، یعنی در صلح و آرامش و شادی چهارشنبه‌سوری بی خطر و باشکوهی داشته باشیم.

✅ برافروختن آتش، حلقه زدن دور آتش با دست در دست یکدیگر، نیایش پروردگار، یادی از نیاکان و درگذشتگان، آرزوی سالی شاد و پربار، و یا  گذر از آتش و خواندن سروده ها و ترانه‌های شاد بهترین راه برای زنده نگه داشتن این آیین زیباست.

🔥🔥🔥 قاشق‌زنی یکی از سنت‌های زیبا و خیرخواهانه شب چهارشنبه‌سوری است. در این سنت، دختران یا پسران جوان در گروه های ۳ یا چهار نفره، شاد و خندان، چادری بر سر انداخته و چهره خود را می‌پوشانند و به صورت ناشناس به در خانه همسایگان رفته و با قاشق بر کاسه یا قابلمه فلزی یا بر در خانه می‌کوبند تا همسایه از خانه بیرون آید و بدون هیچ گفتگویی، مقداری خوراکی یا پول در کاسه خالی آنها بریزد. خوراکی‌ها یا پولی که قاشق‌زن از همسایگان جمع‌آوری می‌کند معمولا در اختیار نیازمندان قرار می‌گیرد تا در آستانه نوروز شادی‌ها را با یکدیگر تقسیم کرده باشند.
@JASHNHA2

🍀 نیایشِ‌ نوگشتِ‌ سال(دعای‌تحویل‌سال) را به فارسی بخوانیم:

خدایا چنان کن که هر روز ما
همه سبز باشد چو نوروز ما

دل و دیده باشد ز مهر تو شاد
جهان نو شود، سال فرخنده باد


🌿 @JASHNHA2

🍀 نیایشِ‌ نوگشتِ‌ سال(دعای‌تحویل‌سال) را به فارسی بخوانیم:

خدایا چنان کن که هر روز ما
همه سبز باشد چو نوروز ما

دل و دیده باشد ز مهر تو شاد
جهان نو شود، سال فرخنده باد


🌿 @JASHNHA2

✅ نیایش نوروزی بانو گوگوش در مصاحبه با BBC نوروز 1389.
@SHAHINSEPANTA

🌿 شادباش نوروزی بانو دیاره جعفری از سمرقند ازبکستان. نوروز ۱۴۰۴
@jashnha2

🌿 حضور پرشور مردم در آرامگاه حافظ در شیراز، نوروز ۱۴۰۴

@jashnha2

♦️ یاسمین مقبلی، فضانورد ایرانی‌تبار با انتشار تصاویری از سفره هفت‌سین در ایستگاه فضایی این جشن باستانی را شادباش گفت و نوشت: «عید شما مبارک»
یاسمین مقبلی در روز ۴ شهریور ۱۴۰۲ به ایستگاه فضایی بین‌المللی رفت. ماموریت او شش ماه طول کشید و در ۲۱ اسفند ماه به زمین بازگشت.

@jashnha2