مواجید

«علت مرگ: نامعلوم»؟

* حاوی اسپویلر

فیلم علی زرنگار تا پیش از سکانس پایانی فیلم خوبی‌ست، اما به‌ناگه هرآنچه ساخته است را بر سر انسانیت هوار کرده و خواسته/ناخواسته چون بُرادهٔ آهنی جذب میدان مغناطیسیِ گفتار ناسیونالیسم ایران‌گرا می‌شود. سکانس پایانی برای من به‌مثابهٔ ماسیدن ناگهانی غذایی خوش‌طعم در دهان‌ام را داشت. هرچند در چندجای فیلم تلاشی را می‌بینیم مبنی بر اینکه تفاوت میان افغان و ایرانی نادیده گرفته شود و انسانیت از گفتار صادره ازسویِ شخصیت فعال سیاسی و مبارزی که می‌خواهد ایران را به‌دلیل نبود آزادی بیان ترک کند، ستوده شود، اما سکانس پایانی همه‌چیز را برملا می‌کند. «علت مرگ» اتفاقاً انگار خیلی هم نامعلوم نیست! و ربط وثیقی دارد با پروژه‌ای که ذیل آن از انسان یک ناانسان تولید می‌شود؛ پروژه‌ای که نوعی «ایدئولوژی حقانیت» برمی‌سازد که برمبنای آن می‌توان، یعنی چنین حقی وجود دارد که، جنازهٔ انسانی را در بیابان رها کرد و پول‌اش را به جیب زد. او پیشاپیش یک افغان قاچاقچی‌ست و مصداق «هوموساکر» آگامبن. اما دستِ کارگردان وقتی رو می‌شود که مسافران ون، که می‌توان آن‌ها را مشتی نمونهٔ خروار «جامعهٔ» ایرانی در نظر گرفت، پس از به‌جیب‌زدنِ دلارهای فردی که فکر می‌کردند افغان است و به‌همین‌دلیل خود را در این تعدی و تعرض مجاز می‌پنداشتند و با وجدان خویش به‌نحوی کنار آمده بودند، در سکانس پایانی در می‌یابند که او «بلوچ» بوده است؛ یعنی ایرانی و نه افغان! کارگردان اینجاست که آب‌سردی روی سر بازیگران می‌ریزد و ما یخ‌کردنِ آن‌ها را باید نظاره‌گر باشیم. ما باید ببینیم که آن‌ها از اینکه فهمیدند او بلوچ بوده و نه افغان ناراحت می‌شوند. اینجاست که فیلم هرآنچه ساخته بود را بر سرِ انسانیت هوار می‌کند و به‌شدت غیرانسانی می‌شود! تا پیش از این، انگار بیننده و بازیگران به توافقی نانوشته رسیده بوده و با وجدان معذب خویش از آنچه در این فیلم گذشته بود کنار آمده بودند؛ کسی که در انتظار اعدام بوده به‌لطف دلارهای آن مسافر مرده نجات می‌یابد، دیگری با آن دلارها قرار است زن‌اش را درمان کند، دیگری به گرفتاری‌های‌اش برسد، و غیره. انگار ایرانی‌ها با هم توافق کردند که دلارهای آن «قاچاقچی افغان» را می‌توان دزدید و به‌جیب زد و جنازه‌اش را در صحرا رها کرد و خیلی هم خوب است که آن دلارها دردی از ما درمان کند! اما سکانس پایانی همه‌چیز را به‌هم می‌ریزد وقتی معلوم می‌شود که آن فرد افغان نبوده و بلوچ بوده؛ زنی بلوچ و دختری معصوم منتظر مسافرشان‌اند. آنچه در چهرهٔ تک‌تک مسافران در این سکانس در مواجهه با آن زن و دختربچهٔ بلوچ دیده می‌شود بسیار مهم است؛ عذاب وجدان! چرا؟ چون دریافتند او ایرانی بوده و نه افغان! اینجاست که فیلم گرفتار گفتار ناسیونالیسم ایران‌گرا می‌شود و به انسانیت پشت می‌کند.
—————
@mavaajid

326 views10:37