معلّم باید با برنامه و آمادگی سر کلاس برود، دانش‌آموزان خیلی سریع معلّم بی‌‌برنامه را می‌شناسند. اگر معلّمی سرکلاس برود و تازه از دانش‌آموزان بپرسد تا کجا درس داده‌ام، از ارزش کارش کاسته می‌شود. اگر تکلیفی -هرچند کوچک- برای دانش‌آموزان معیّن کردید، حتماً جلسه‌‌ی بعد آن را تحویل بگیرید. اگر با بی‌توجّه از کنار تکلیف بگذرید، تکالیف بعدی را با بی‌رغبتی انجام می‌دهند یا اصلاً انجام نمی‌دهند.

گفتن برخی مطالب بسیار سودمندتر از مسکوت گذاشتن آن‌ها است و دوستی هم از این موارد است؛ یعنی این‌که به دانش‌آموز یاد بدهیم چگونه دوست انتخاب کند، چگونه دوست خوب را نگه‌دارد، چه مواردی به دوستی آسیب می‌زند و... . این مطالب را هیچ‌کس به بچّه‌ها نمی‌گوید. روابط دوستانه‌ی بچّه‌ها یا به‌صورت طبیعی شکل می‌گیرد یا نمی‌گیرد و بخشی از آن‌ نیز به انحراف کشیده می‌شود؛ در حالی که برای هیچ‌کدام از این حالت‌ها، آموزش و تحذیری نمی‌بینند.

در راهرو ایستاده بودیم و می‌خواستم با یکی از دانش‌آموزان صحبت کنم؛ اما او از من خواست تا به مکان دیگری برویم؛ در واقع نوجوان متوجه این موضوع هست که افراد زورگو، هنگامی که ببینند او با ما صحبت می‌کند، به او سخت‌تر خواهند گرفت.

یکی از دانش‌آموزان دوم دبیرستان را صدا کردم تا با او صحبت کنم. خندید و گفت: «در 5 سالی که به این مدرسه آمده‌ام، اولین باری است که یک نفر می‌خواهد با من صحبت کند!» معلم‌راهنمای اول دبیرستانش هم خودم بودم، پرونده‌اش را که بررسی کردم دیدم چندبار با او قرار گذاشته‌ام اما فرصت نشده بود و چون دانش‌آموز بی‌مشکلی بود، از او غافل شده بودم.

معلم راهنما قرار است بین خشکی مدرسه و مهربانی خانواده، هنرمندی کند و با دانش‌آموز ارتباط داشته باشد. او نماینده بخش اداری مدرسه نیست و نباید درگیر همه‌ی خشکی‌های مدرسه شود. از طرف دیگر خانواده هم نیست و نباید درگیر همه‌ی مسائل عاطفی خانواده شود. معلم‌راهنما شخصیت مستقل و مجزایی دارد که هم باید مدرسه‌ای باشد هم خانواده‌ای. او، هم باید بتواند به اصطلاح دوره را جمع کند هم باید بتواند با بچه‌ها ارتباط برقرار نماید.

معلم‌راهنما یعنی کسی که حواسش به کار دانش‌آموز است و مواظب است که زمین نخورد. اگر بر سر یک دوراهی باشید و روی تابلوی یکی از را‌ه‌ها نوشته شده باشد «شاید برود قم»، به آن اعتماد می‌کنید؟! خود کلمه‌ی «راهنما» بار سنگینی دارد که باید در تعاریف به آن اشاره شود. برای همین فرمودند: «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلناسِ إِمَاماً...» این جا نقطه‌ی حساسی است.

سال‌ها پیش که برای گزینش به آموزش و پرورش مراجعه کردم، پرسیدند: شما مسئول امور تربیتی مدرسه هستید؟ پاسخ دادم: مسئول امور تربیتی یعنی چه؟! همه‌ی دست‌اندرکاران و معلّمان مدرسه، مسئولان امور تربیتی هستند. رفتار معلّم ریاضی و دیگران اعمّ از نوع راه رفتن، غذاخوردن، حرف زدن، خندیدن، لباس پوشیدن، شوخی کردن، برخورد با همکاران و دانش‌آموزان و... برای دانش‌آموزان الگو است و آنان از این طریق، تربیت می‌شوند.

نباید در مدرسه به گونه‌ای رفتار کنیم که به معلم‌راهنما بگویند فرمانده یا از ترس بگویند: «فلانی آمد، مراقب باشید!» معلم‌راهنما باید رهبر باشد. اگر این اتفاق بیفتد محبوبیت ایجاد می‌شود، بچه‌ها نزدیک‌تر می‌شوند و از او تأثیرات بیشتری می‌پذیرند.

سر جلسه‌ی امتحان یک سؤال را نوشتم و دستم را گذاشتم زیر چانه‌ام! معلم آمد و گفت: چرا نمی‌نویسی؟ گفتم: بلد نیستم. گفت: مگر سر کلاس نبودی؟ گفتم: چرا ولی یاد نگرفتم. بچه‌ها یکی‌یکی برگه‌ها را دادند و رفتند و من ماندم سر کلاس. ایشان گچ را برداشت و نوشت: سوال 1، و آن را حل کرد. پرسید: یاد گرفتی؟ گفتم: بله. گفت: سؤال ۲ به آن قضیه‌ی هندسی، سر کلاس اشاره می‌کند... خلاصه ۶ سؤال را حل کرد. بعد تخته را پاک کرد، ورقه‌ی من را هم پاره کرد و یک ورقه‌ی نو گذاشت روی میزم و گفت: هرچه یاد گرفته‌ای بنویس، این نمره‌ی توست.

یکی از فارغ‌التحصیلان تعریف می‌کرد: در یک روز برفی زمستانی، دانش‌آموزان مشغول بازی بودند و مدیرمان از مسئولان خواست 10 دقیقه به زنگ تفریح اضافه کنند تا بازی بچه‌ها خراب نشود و بتوانند کمی‌ بیش‌تر برف‌بازی کنند... همین که این خاطره، در ذهن آن شخص ماندگار شده، نشان می‌دهد این تصمیمی که در شرایط خاص گرفته شده، اقدامی مفید و اثرگذار بوده است؛ ضمناً به دانش‌آموزان نشان داده، مدرسه به نیازها آنان توجّه می‌کند و حاضر است در این موقعیت تکرارنشدنی، از چهارچوب خود نیز خارج شود.