روابط جمهوری آذربایجان و رژیم صهیونسیتی: از پیوندهای تاریخی تا شراکت راهبردی

روابط میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل، الگویی منحصربه‌فرد از همکاری در منطقه خاورمیانه و قفقاز جنوبی به شمار می‌رود. ریشه‌های تاریخی، منافع مشترک و همکاری راهبردی، نقش مهمی در شکل‌گیری این روابط مستحکم داشته‌اند.

این سخنان در گزارشی از نشریه «معاریو» اسرائیل درباره تاریخ روابط میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل بیان شده است. در ادامه، متن کامل این گزارش ارائه می‌شود:

جزئیات همکاری راهبردی
بر اساس اسناد رسمی وزارت امور خارجه اسرائیل، روابط میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل بر پایه همکاری‌های اقتصادی عمیق، حمایت از جامعه یهودیان و گفت‌وگوی سیاسی مداوم استوار است.
گیدئون ساعر، وزیر امور خارجه اسرائیل، این شراکت را چنین توصیف کرده است:
«روابط میان اسرائیل و جمهوری آذربایجان، الگویی منحصربه‌فرد از شراکت میان یک دولت یهودی و یک کشور مسلمان است.»
وی تأکید می‌کند که این شراکت بر اساس منافع مشترک و گفت‌وگوی صریح میان دو کشور بنا شده و انتظار می‌رود در آینده عمیق‌تر شود. به گفته ساعر، این مدل می‌تواند الهام‌بخش سایر کشورهای مسلمان باشد.

حمایت از جامعه یهودیان و سیاست چندفرهنگی
حمایت ویژه جمهوری آذربایجان از جامعه یهودیان، یکی از ستون‌های اصلی روابط میان دو کشور به شمار می‌رود. منطقه «کوهان‌نشین قرمز» در شهرستان قوبا، میزبان یکی از قدیمی‌ترین جوامع یهودی جهان است. کنیسه‌ها، مدارس و مراکز فرهنگی فعال در این منطقه، از حمایت دولتی برخوردار هستند.
همچنین نبود یهودستیزی در جمهوری آذربایجان و بهره‌مندی جامعه یهودیان از آزادی کامل مذهبی، از سوی اسرائیل مورد تقدیر قرار گرفته است. سیاست تساهل دینی جمهوری آذربایجان، برخلاف بسیاری از کشورهای مسلمان منطقه، آزادی مذهبی کاملی را برای تمام اقلیت‌های دینی — از جمله یهودیان و مسیحیان — فراهم کرده است. این امر، جمهوری آذربایجان را به الگویی برای همزیستی مسالمت‌آمیز و چندفرهنگی تبدیل کرده است.

شراکت انرژی و همکاری اقتصادی
جمهوری آذربایجان نقش مهمی در تأمین امنیت انرژی اسرائیل دارد. تقریباً ۳۵٪ از نیازهای نفتی اسرائیل توسط جمهوری آذربایجان تأمین می‌شود. با در نظر گرفتن انتقال نفت قزاقستان از طریق جمهوری آذربایجان به اسرائیل، این رقم به ۶۰٪ می‌رسد که جایگاه راهبردی آذربایجان را به عنوان شریک انرژی اسرائیل به‌وضوح نشان می‌دهد.
علاوه بر انرژی، همکاری اقتصادی میان دو کشور حوزه‌هایی مانند کشاورزی، امنیت سایبری، مدیریت منابع آب و فناوری پیشرفته را نیز در بر می‌گیرد. شرکت‌های آذربایجانی و اسرائیلی پروژه‌های راهبردی مشترکی را اجرا می‌کنند و سفارت اسرائیل در باکو از این همکاری‌ها حمایت می‌کند.

گسترش روابط دیپلماتیک
در سال‌های اخیر، روابط دیپلماتیک میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل بیش از پیش تقویت شده است. دیدارهای منظم میان وزرای امور خارجه، سفر مقامات بلندپایه اسرائیلی به باکو و سفر مقامات جمهوری آذربایجان به اسرائیل، بیانگر عمق این روابط است.
اسحاق هرتزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل، و وزیر دفاع این کشور با سفرهای رسمی به جمهوری آذربایجان، بر اهمیت راهبردی این روابط تأکید کرده‌اند. این همکاری‌ها تنها به گفت‌وگوهای سیاسی محدود نمی‌شود، بلکه در زمینه‌های امنیتی و نوآوری نیز توسعه یافته است و جمهوری آذربایجان را به شریکی باثبات و قابل اعتماد برای اسرائیل در منطقه تبدیل کرده است.

نتیجه‌گیری: الگویی برای شراکت یهودی – مسلمان
روابط جمهوری آذربایجان و اسرائیل ثابت کرده است که شراکت میان یک دولت یهودی و یک کشور مسلمان نه‌تنها ممکن است، بلکه می‌تواند الگویی موفق مبتنی بر منافع مشترک باشد.
جمهوری آذربایجان، با تکیه بر تساهل دینی، منافع راهبردی مشترک و همکاری اقتصادی عمیق، روابطی متفاوت و مثبت با اسرائیل برقرار کرده است. در سایه چالش‌های منطقه‌ای و منافع راهبردی مشترک، پیش‌بینی می‌شود که این شراکت در سال‌های آینده بیش از پیش تقویت شود. این روابط می‌تواند نقش مهمی در تأمین ثبات در خاورمیانه و قفقاز جنوبی ایفا کرده و الگویی الهام‌بخش برای سایر کشورهای مسلمان باشد.

مرکز مطالعات آذربایجان

رسانه رژیم صهیونسیتی: جمهوری آذربایجان در جهان اسلام تحولی ایجاد می‌کند: نخستین برنامه آموزشی علیه یهودستیزی

گزارش اخیر نشریه معاریو نشان می‌دهد که جمهوری آذربایجان با گنجاندن مبارزه با یهودستیزی در سیستم آموزشی خود، در جهان اسلام گامی بی‌سابقه برداشته است. این اقدام، علاوه بر نشان دادن پایبندی این کشور به ارزش‌های چندفرهنگی، الگویی نوین برای بردباری دینی در مقیاس جهانی ارائه می‌دهد.

این گزارش به تحولات جمهوری آذربایجان در مبارزه با یهودستیزی و اصلاحات آموزشی در راستای ترویج بردباری دینی و چندفرهنگی در جهان اسلام و تقویت شراکت با رژیم صهیونسیتی می‌پردازد.

در ادامه، متن کامل این گزارش ارائه می‌شود:

زمیری اسایف، خاخام محلی، در این‌باره می‌گوید: «هر گونه تهدید علیه یهودیان در جمهوری آذربایجان، تهدیدی علیه خود دولت محسوب می‌شود.» این ابتکار، گامی مهم در تقویت اصول بردباری دینی و چندفرهنگی جمهوری آذربایجان به شمار می‌رود.

اصلاحات آموزشی علیه یهودستیزی
بر اساس پژوهشی که توسط مؤسسه نظارت بر صلح و بردباری فرهنگی در آموزش (IMPACT-se) با همکاری بنیاد خانواده رودرمن انجام شده است، جمهوری آذربایجان در مبارزه با یهودستیزی در سطح جهانی پیشگام شده است. برای نخستین بار، در برنامه درسی یک کشور عمدتاً مسلمان‌نشین، موضوعات زیر گنجانده شده است:

تعریف رسمی یهودستیزی: مبانی حقوقی و اخلاقی مبارزه با یهودستیزی به دانش‌آموزان تدریس می‌شود.

به‌رسمیت‌شناختن هولوکاست: فاجعه قتل شش میلیون یهودی به‌دست نازی‌ها به‌عنوان یک نسل‌کشی آموزش داده می‌شود.

معرفی اسرائیل: در کتاب‌های درسی جغرافیا، اسرائیل به‌عنوان یک دولت مشروع یهودی معرفی می‌شود.

مارکو شف، مدیر IMPACT-se، این تحول را چنین توصیف می‌کند: «کتاب‌های درسی جمهوری آذربایجان، به‌طور قاطعانه ایدئولوژی‌های افراط‌گرایانه‌ای را که کشورهایی مانند ایران ترویج می‌کنند، رد می‌کند. آذربایجان استاندارد جدیدی را برای ترویج ارزش‌های بردباری و احترام در کشورهای مسلمان تعیین کرده است.»

شراکت جمهوری آذربایجان و اسرائیل: از امنیت تا انرژی
این اصلاحات آموزشی، جلوه‌ای دیگر از همکاری نزدیک میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل در طول ۳۰ سال گذشته است. این همکاری‌ها تنها به عرصه‌های آموزش و فرهنگ محدود نمی‌شود، بلکه شامل حوزه‌هایی همچون امنیت، انرژی و اطلاعات نیز می‌گردد. اخیراً شرکت ملی نفت جمهوری آذربایجان (SOCAR) و اسرائیل یک توافقنامه مهم انرژی امضا کرده‌اند. افزون بر این، رسانه‌های معتبر آمریکایی مانند فوربس و شورای آتلانتیک بر ضرورت پیوستن جمهوری آذربایجان به توافقنامه‌های ابراهیم تأکید کرده‌اند که به‌عنوان نشانه‌ای از اتحاد پایدار جمهوری آذربایجان و اسرائیل در سطح بین‌المللی شناخته می‌شود. یک پژوهش جدید از سوی مرکز مطالعات راهبردی بگین-سادات نیز بر نقش حیاتی جمهوری آذربایجان در تحولات ژئوپلیتیک خاورمیانه و تأمین امنیت اسرائیل تأکید دارد.

نقش جامعه یهودی و سیاست تساهل دینی
در هفته گذشته، در یک نشست ویژه در کنگره آمریکا، خاخام زمیری اسایف، رهبر جامعه یهودیان سفاردی در باکو، اظهار داشت: «یهودیان در جمهوری آذربایجان هیچ‌گاه با یهودستیزی مواجه نشده‌اند. دولت هرگونه تهدید علیه یهودیان را تهدیدی علیه ثبات ملی می‌داند. یهودیان در این کشور می‌توانند آزادانه در خیابان‌ها با "کیپا" (کلاه یهودیان) تردد کنند.» او همچنین تأکید کرد که اصلاحات انقلابی آموزشی در جمهوری آذربایجان می‌تواند به الگویی امیدبخش برای خاورمیانه تبدیل شود. از دیدگاه او، جمهوری آذربایجان با تلفیق هویت اسلامی خود با ارزش‌های بردباری و گشاده‌رویی، نمونه‌ای الهام‌بخش برای سایر کشورهای مسلمان ایجاد کرده است.

نتیجه‌گیری: الگویی نوین برای چندفرهنگی‌گرایی
اقدام جمهوری آذربایجان در مبارزه با یهودستیزی، نه تنها به‌عنوان نخستین نمونه در جهان اسلام، بلکه به‌عنوان نقطه عطفی در ترویج تساهل دینی و چندفرهنگی شناخته می‌شود. این ابتکار گواهی بر تعمیق شراکت راهبردی میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل است؛ شراکتی که تنها در حوزه انرژی و امنیت خلاصه نشده، بلکه به ارزش‌های فرهنگی و معنوی نیز بسط یافته است. جمهوری آذربایجان با تثبیت موقعیت خود در زمینه ثبات منطقه‌ای و امنیت انرژی، جایگاه پیشرو خود را در ترویج صلح و چندفرهنگی‌گرایی نیز به نمایش می‌گذارد. این الگو می‌تواند راه را برای رشد بردباری دینی در جهان اسلام هموار کند.


مرکز مطالعات آذربایجان

تعهد تاریخی الهام علی‌اف در قبال یهودیان – «جمهوری آذربایجان بزرگ‌ترین حامی اسرائیل در میان کشورهای مسلمان است»

در سایه تداوم گفت‌وگوها میان ترکیه و اسرائیل با میانجی‌گری جمهوری آذربایجان، خبرگزاری اسرائیلی Ynetnews در گزارشی تحلیلی با خاخام برجسته یهودی، مارک اشنایر، گفت‌وگویی انجام داده است. مارک اشنایر، خاخامی است که در آمریکا زندگی می‌کند، روابط نزدیکی با دولت آذربایجان دارد و بارها به باکو سفر کرده است.
اشنایر در این مصاحبه می‌گوید:
«این نخستین بار نیست که رئیس‌جمهور آذربایجان، الهام علی‌اف، در تلاش‌های صلح‌آمیز اسرائیل با کشورهای مسلمان، به‌ویژه ترکیه، نقش ایفا می‌کند.»

در پاسخ به این سوال که «چرا او این کار را انجام می‌دهد؟» اشنایر چنین پاسخ می‌دهد:
«زیرا ثبات منطقه‌ای برای او اهمیت حیاتی دارد و ارتقای روابط اسرائیل و ترکیه از اولویت‌های اوست. افزون بر این، او تعهدی تاریخی نسبت به تقویت و توسعه روابط میان مسلمانان و یهودیان دارد. در جهان امروز، رهبر دیگری وجود ندارد که همزمان از سوی اسرائیل و ترکیه تا این حد مورد اعتماد باشد.»

این واقعیت که جمهوری آذربایجان میزبان نخستین مذاکرات مستقیم میان ترکیه و اسرائیل بوده، برای مارک اشنایر چندان شگفت‌انگیز نبوده است:
«این نخستین بار نیست. رئیس‌جمهور علی‌اف در سال ۲۰۲۲ نیز نقش مرکزی در روند صلح میان اسرائیل و ترکیه ایفا کرده بود؛ روندی که شامل سفر رئیس‌جمهور اسرائیل، اسحاق هرتزوگ، به آنکارا و دیدار با اردوغان بود و سپس در سپتامبر همان سال، نخست‌وزیر وقت اسرائیل، یائیر لاپید، در نیویورک با اردوغان دیدار کرد. یک سال بعد نیز، دیدار دیگری میان اردوغان و نتانیاهو در نیویورک برگزار شد.»

به باور اشنایر، تلاش‌های میانجی‌گرانه علی‌اف بازتابی از تعهد آذربایجان به همزیستی ادیان و همکاری میان مسلمانان و یهودیان است.
«سه سال پیش، علی‌اف در تضمین این همزیستی نقش کلیدی داشت و من باور دارم که اکنون نیز همان نقش را ایفا خواهد کرد. در میان ۵۷ کشور مسلمان، آذربایجان بزرگ‌ترین حامی اسرائیل است. تعهد علی‌اف به اسرائیل واقعی است. روابط او با دولت و ملت یهود صمیمی و صادقانه است. پیش‌بینی من این است که علی‌اف در چارچوب گسترش توافق‌نامه‌های ابراهیم، نقش پلی میان اسرائیل و جهان اسلام را ایفا خواهد کرد.»

شایان ذکر است مارک اشنایر، خاخام کنیسه همپتون و مشاور چند پادشاهی خلیج فارس است. او بنیان‌گذار و رئیس بنیاد درک متقابل ادیان یهودی و مسلمان است و طی دو دهه اخیر، در کشورهای عربستان سعودی، عمان، بحرین، قطر و امارات متحده عربی با استقبال گرم روبه‌رو شده است. نشریه Newsweek او را از جمله ۵۰ خاخام بانفوذ ایالات متحده معرفی کرده است. الهام علی‌اف در اوایل ماه مه ۲۰۲۴ در باکو، از ترجمه و انتشار کتاب معروف «فرزندان ابراهیم» (İBRAHİM OĞULLARI) نوشته مارک اشنایر به زبان آذربایجانی که توسط کمیته دولتی امور دینی انجام شده، تجلیل کرد.

مرکز مطالعات آذربایجان

نگاه مثبت به یهودیت در کتاب‌های درسی قزاقستان؛ رویکرد مشابه در برنامه‌های درسی جمهوری آذربایجان و ازبکستان

در کتاب‌های درسی مدارس قزاقستان، نگاهی مثبت به دین یهود و تاریخ آن ارائه شده و در بسیاری از موارد، رویکردی متعادل نسبت به مناقشه عربی-اسرائیلی مشاهده می‌شود. این یافته‌ها بخشی از یک گزارش تحلیلی منتشرشده توسط خبرگزاری یهودی JNS است که در هفته جاری منتشر شد و بر اساس آن، نهادهای آموزشی در سه جمهوری سابق شوروی با جمعیت عمدتاً مسلمان — قزاقستان (۲۰ میلیون نفر)، ازبکستان (۳۷ میلیون نفر) و جمهوری آذربایجان (۱۰ میلیون نفر) — مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

گزارش مذکور توسط مؤسسه بین‌المللی "نظارت بر صلح و تساهل فرهنگی در برنامه‌های درسی آموزشی" (IMPACT-se) در لندن تهیه شده است. این مؤسسه بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب درسی را که در ده سال گذشته در مدارس ابتدایی و متوسطه قزاقستان (پایه‌های دوم تا یازدهم) تدریس شده‌اند، بررسی کرده است.
بر اساس این پژوهش، یهودیت، آیین‌ها و تاریخ آن به شکلی مثبت در کتاب‌ها بازنمایی شده‌اند و یهودیت به‌عنوان بخشی از ترکیب چندفرهنگی این کشور معرفی شده است. همچنین در این گزارش تأکید شده که موضوع هولوکاست به‌طور منصفانه مطرح شده و احیای زبان عبری در اسرائیل با تحسین خاصی بازتاب یافته است.

البته طبق گفته گزارش، نحوه پوشش مناقشه عربی-اسرائیلی در کتاب‌های مختلف، یکسان نیست: برخی کتاب‌ها نگاهی متعادل دارند، در حالی‌که برخی دیگر با جانبداری همراه هستند.
مدیر اجرایی IMPACT-se، مارکوس شف، در این زمینه اظهار داشته: «برنامه درسی نشان می‌دهد که قزاقستان پذیرای گروه‌های دینی و قومی گوناگون از جمله یهودیان است. این کشور با رد افراط‌گرایی و ترویج احترام و اعتدال در آموزش، الگویی مهم برای سایر کشورهای مسلمان‌نشین ارائه می‌دهد.»

در ماه گذشته، گزارشی دیگر درباره کتاب‌های درسی ازبکستان منتشر شد که حاکی از نگاه مثبت و متعادل به دین یهود، آیین‌ها، تاریخ، هولوکاست و موفقیت‌های اقتصادی اسرائیل بود. این کتاب‌ها همچنین گروه‌های حماس و حزب‌الله را به‌عنوان «سازمان‌های اسلام‌گرای افراطی» معرفی می‌کنند.

در خصوص جمهوری آذربایجان نیز، گزارشی پیشین نشان داده که این کشور نخستین کشور مسلمان‌نشین است که تعریف «یهودستیزی» را در برنامه‌های درسی خود گنجانده و تصاویری مثبت از یهودیان و کشور اسرائیل ارائه می‌دهد.

مرکز مطالعات آذربایجان

ترک‌ها خواستار توقف تأمین نفت از آذربایجان به اسرائیل شدند

رئیس بنیاد انسان‌دوستانه ترکیه (İHH)، بولنت ییلدریمدر یک تجمع حمایتی از فلسطین اعلام کرد: «آذربایجان باید به تأمین سوخت اسرائیل پایان دهد. ما از رئیس‌جمهور آذربایجان الهام علی‌اف انتظار داریم که روابط خود را با اسرائیل قطع کند.»

🔴 آذربایجان یکی از اصلی‌ترین تأمین‌کنندگان نفت اسرائیل محسوب می‌شود. به گزارش بلومبرگ، از اواسط سال ۲۰۲۳، اسرائیل روزانه حدود ۲۲۰هزار بشکه نفت وارد کرده که تقریباً ۶۰درصد آن از قزاقستان و آذربایجان تأمین شده است. طبق آمار رسمی، تنها آذربایجان حدود ۴۰درصد سوخت مورد نیاز اسرائیل را فراهم می‌کند، اگرچه برخی منابع غیررسمی این رقم را حتی بالاتر اعلام کرده‌اند.

منتقدان تأکید دارند که کشورهای صادرکننده نفت به اسرائیل، به‌صورت غیرمستقیم با تأمین سوخت برای تجهیزات نظامی‌ای که موجب کشته‌شدن ده‌هاهزار فلسطینی شده‌اند، در جنایات جنگی و نسل‌کشی اسرائیل در غزه سهیم هستند.

مرکز مطالعات آذربایجان

خاخام مشهور یهودی: آذربایجان می‌تواند «پل بالقوه‌ای» برای عادی‌سازی روابط عربی-صهیونیستی باشد

در بحبوحه افزایش تنش‌های منطقه‌ای، ایده پیوستن آذربایجان به توافق‌نامه‌های ابراهیم، نقش طولانی‌مدت و اغلب نادیده‌گرفته‌شده این کشور به عنوان یکی از مطمئن‌ترین متحدان صهیونیستی در خاورمیانه را در نظر نمی‌گیرد؛ یکی از برجسته‌ترین رهبران یهودی کشور این را اظهار داشته است.