Oʻldirilgan bobo paradoksi
Faraz qiling, siz vaqt mashinasi yasadingiz va o'tmishga sayohat qilib, hali uylanmagan biologik bobongizni ataylab yoki bexosdan oʻldirdingiz. Shunda nima sodir bo'ladi?
Bobongiz otangizni dunyoga keltirmagani uchun siz ham borliq tarixidan oʻchib ketasizmi?
Hop, siz hech qachon tug'ilmadingiz deylik, unda bobongizni kim o'ldirgan? Paradoks!
Oʻldirilgan bobo paradoksi o'tmishga sayohatning eng chalkash muammolaridan sanaladi. Bu paradoks faqat ajdodlarimizni yoki o'zimizning yoshroq variantimizni o'ldirishda kuzatilmaydi. Oʻtmishga sayohatning har bir harakati yangi paradoksni keltirib chiqaradi. Kapalak effektini (ya'ni, hatto kichik o'zgarishlar ham kelajakda aql bovar qilmas farqni yuzaga keltirishi mumkinligini) yodga oling. O'tmishni hech qanaqasiga o'zgartirib bo'lmaslik, aynan shu paradoks orqali tushuntiriladi.
Oʻldirilgan bobo paradoksini yechish uchun quyidagi asosiy farazlar taqdim etilgan:
1) oʻtmishni hech qanaqasiga o'zgartirib bo'lmaydi. Ya'ni, shu kungacha kimdir nimadir qilgan boʻlsa, u aynan o'sha vaqtda, o'sha ishni qilishi kerak edi. Agar siz hozir mavjud boʻlsangiz, demak siz umringiz davomida hech qachon o'tmishga qaytib bobongizni oʻldirmaysiz. Bunga hech qachon imkoniyatingiz bo'lmaydi, qo'lingiz bormaydi, yoki nimadir halaqit beradi. Mabodo, bir kun kelib, kimdir vaqt mashinasi yasab, o'tmishni o'zgartirsa ham, demak har doim shunday bo'lishi kerak edi. O'sha vaqtda kimdir kelajakdan kelib, voqealarga aralashishi talab qilingan. Filmlar: Vaqt mashinasi (2002-yil), Interstellar, TeneT (2020-yil).
2) O'tmishga sayohat aslida parallel olamga sayohat. Ya'ni siz o'tmishga qaytib yosh bobongizni o'ldirsangiz, buni sizga va tarixingizga hech qanday taʼsiri bo'lmaydi. Chunki, qotillik boshqa olamda amalga oshirilgan, siz oldirgan odam sizning biologik bobongiz emas, u shunchaki bobongizni boshqa olamdagi qiyofadoshi. Bu nazariyada ham siz alida o'z o'tmishingizni o'zgartira olmaysiz. Faqatgina parallel olamni hosil qilish mumkin, ammo sizning (original) olamingizda baribir hech narsa o'zgarmaydi. Filmlar: Qasoskorlar: Intiho (2019-yil)
Xullas, har qancha urinmang haqiqatda siz o'tmishni o'zgartira olmaysiz. Siz faqat kelajakni o'zgartirishingiz mumkin. Bu ishni esa faqat hozir qilish mumkin. Ammo, xohlaysizmi yo'qmi, ayni vaqt siz shundoq ham kelajakni o'zgartirish bilan mashg'ulsiz. ¯\_(ツ)_/¯
Qiziqarli ilm-fan faqat👇
@nega_unday
Faraz qiling, siz vaqt mashinasi yasadingiz va o'tmishga sayohat qilib, hali uylanmagan biologik bobongizni ataylab yoki bexosdan oʻldirdingiz. Shunda nima sodir bo'ladi?
Bobongiz otangizni dunyoga keltirmagani uchun siz ham borliq tarixidan oʻchib ketasizmi?
Hop, siz hech qachon tug'ilmadingiz deylik, unda bobongizni kim o'ldirgan? Paradoks!
Oʻldirilgan bobo paradoksi o'tmishga sayohatning eng chalkash muammolaridan sanaladi. Bu paradoks faqat ajdodlarimizni yoki o'zimizning yoshroq variantimizni o'ldirishda kuzatilmaydi. Oʻtmishga sayohatning har bir harakati yangi paradoksni keltirib chiqaradi. Kapalak effektini (ya'ni, hatto kichik o'zgarishlar ham kelajakda aql bovar qilmas farqni yuzaga keltirishi mumkinligini) yodga oling. O'tmishni hech qanaqasiga o'zgartirib bo'lmaslik, aynan shu paradoks orqali tushuntiriladi.
Oʻldirilgan bobo paradoksini yechish uchun quyidagi asosiy farazlar taqdim etilgan:
1) oʻtmishni hech qanaqasiga o'zgartirib bo'lmaydi. Ya'ni, shu kungacha kimdir nimadir qilgan boʻlsa, u aynan o'sha vaqtda, o'sha ishni qilishi kerak edi. Agar siz hozir mavjud boʻlsangiz, demak siz umringiz davomida hech qachon o'tmishga qaytib bobongizni oʻldirmaysiz. Bunga hech qachon imkoniyatingiz bo'lmaydi, qo'lingiz bormaydi, yoki nimadir halaqit beradi. Mabodo, bir kun kelib, kimdir vaqt mashinasi yasab, o'tmishni o'zgartirsa ham, demak har doim shunday bo'lishi kerak edi. O'sha vaqtda kimdir kelajakdan kelib, voqealarga aralashishi talab qilingan. Filmlar: Vaqt mashinasi (2002-yil), Interstellar, TeneT (2020-yil).
2) O'tmishga sayohat aslida parallel olamga sayohat. Ya'ni siz o'tmishga qaytib yosh bobongizni o'ldirsangiz, buni sizga va tarixingizga hech qanday taʼsiri bo'lmaydi. Chunki, qotillik boshqa olamda amalga oshirilgan, siz oldirgan odam sizning biologik bobongiz emas, u shunchaki bobongizni boshqa olamdagi qiyofadoshi. Bu nazariyada ham siz alida o'z o'tmishingizni o'zgartira olmaysiz. Faqatgina parallel olamni hosil qilish mumkin, ammo sizning (original) olamingizda baribir hech narsa o'zgarmaydi. Filmlar: Qasoskorlar: Intiho (2019-yil)
Xullas, har qancha urinmang haqiqatda siz o'tmishni o'zgartira olmaysiz. Siz faqat kelajakni o'zgartirishingiz mumkin. Bu ishni esa faqat hozir qilish mumkin. Ammo, xohlaysizmi yo'qmi, ayni vaqt siz shundoq ham kelajakni o'zgartirish bilan mashg'ulsiz. ¯\_(ツ)_/¯
Qiziqarli ilm-fan faqat👇
@nega_unday
Bir qancha vaqt oldin "Agar chaqaloq Gitlerni o'ldirish imkoni bo'lganida, siz bu ishni qilarmidingiz?" degan sorovnoma kanalga joylanganida, koʻpchilik "Yo'q" javobini tanlagan edi. O'ldirilgan bobo paradoksini hisobga olsak, ular juda toʻgʻri qaror qabul qilishgan.
Tabriklayman siz bekordan-bekorga bir begunoh bolakayni qotili bo'lishdan o'zingizni asrab qoldingiz). Qanday qilib deysizmi?
Agar siz o'tmishga qaytib, Gitlerni II jahon urushi boshlanmasidan oldin o'ldirganingizda: 85 mln odam tirik qolardi → ular yana bundanda ko'proq nasl qoldirishardi → dunyo Adolf Gitler haqida hech narsa eshitmasdi → tarix kitoblarga uning nomi yozilmasdi → siz hech qachon Adolf Gitler kim ekanligini bilmas edingiz → vaqt mashinasi qurilganida esa, o'tmishga qaytib Adolf ismli qandaydir nemis bolakayini yo'q qilish fikri sizda hech qachon uygʻonmasdi. Unda kim kelajakdan kelib Gitlerni o'ldirgan? Paradoks? Paradoks!
Gitler paradoksi ko'pincha o'ldirilgan bobo paradoksiga yana bir misol sifatida keladi.
Qiziqarli ilm-fan👇
@nega_unday
Tabriklayman siz bekordan-bekorga bir begunoh bolakayni qotili bo'lishdan o'zingizni asrab qoldingiz). Qanday qilib deysizmi?
Agar siz o'tmishga qaytib, Gitlerni II jahon urushi boshlanmasidan oldin o'ldirganingizda: 85 mln odam tirik qolardi → ular yana bundanda ko'proq nasl qoldirishardi → dunyo Adolf Gitler haqida hech narsa eshitmasdi → tarix kitoblarga uning nomi yozilmasdi → siz hech qachon Adolf Gitler kim ekanligini bilmas edingiz → vaqt mashinasi qurilganida esa, o'tmishga qaytib Adolf ismli qandaydir nemis bolakayini yo'q qilish fikri sizda hech qachon uygʻonmasdi. Unda kim kelajakdan kelib Gitlerni o'ldirgan? Paradoks? Paradoks!
Gitler paradoksi ko'pincha o'ldirilgan bobo paradoksiga yana bir misol sifatida keladi.
Qiziqarli ilm-fan👇
@nega_unday
Uygʻoq tushlar | Qanday qilib tushni videooʻyinga aylatirish mumkin?
Uygʻoq tushlar (Lucid dreams, осознанные сны) bu miyaning tush va uygʻoqlik orasidagi muayyan holati boʻlib, unda tush koʻrayotgan vaqtingizni oʻzida atrofdagi barcha hodisalar aslida tush ekanligini anglab yetasiz. Uxlab yotgan boʻlishingizga qaramay, fikrash qobiliyati uygʻoq holdagidan deyarli farq qilmaydi va siz tanangiz aslida qayerdadir uxlab yotganini juda yaxshi bilib turasiz. Bu sizga tushingizdagi hodisalarni boshqara olish imkonini beradi, huddi videooʻyinlardagidek, yoki 2010-yilgi "Muqaddima" filmi kabi. Tajribali "tush koʻruvchilar" bu holatni eng yaxshi virtual reallikdan ham yaxshiroq deb ta'kidlashadi.
Statistikaga koʻra aholining 55% ida umrida bir marta boʻlsada, tush koʻrayotgan vaqtida ongi "uygʻongan". 23% odamlar uygʻoq tushlarni tez-tez koʻrib turadi va ularning koʻp qismi ayollarni tashkil etadi. Miyaning bu xususiyati hali toʻliq oʻrganilmagan boʻlib, «uygʻoq tushlar bizga nima uchun kerak?», «bu o'zi miyamizdagi xatolikmi yoki foydali xususiyatmi?» degan savollarga hozircha aniq javoblar yoʻq. Ammo shunisi ma'lumki, yetarlicha harakat qilib, maxsus texnikalar orqali, istalgan odam doimiy ravishda uygʻoq tushlar koʻrishni oʻrganib olishi mumkin.
Sizda ham shunday tushlar boʻlgan boʻlsa, izohlarda yozib qoldiring!
@nega_unday
Uygʻoq tushlar (Lucid dreams, осознанные сны) bu miyaning tush va uygʻoqlik orasidagi muayyan holati boʻlib, unda tush koʻrayotgan vaqtingizni oʻzida atrofdagi barcha hodisalar aslida tush ekanligini anglab yetasiz. Uxlab yotgan boʻlishingizga qaramay, fikrash qobiliyati uygʻoq holdagidan deyarli farq qilmaydi va siz tanangiz aslida qayerdadir uxlab yotganini juda yaxshi bilib turasiz. Bu sizga tushingizdagi hodisalarni boshqara olish imkonini beradi, huddi videooʻyinlardagidek, yoki 2010-yilgi "Muqaddima" filmi kabi. Tajribali "tush koʻruvchilar" bu holatni eng yaxshi virtual reallikdan ham yaxshiroq deb ta'kidlashadi.
Statistikaga koʻra aholining 55% ida umrida bir marta boʻlsada, tush koʻrayotgan vaqtida ongi "uygʻongan". 23% odamlar uygʻoq tushlarni tez-tez koʻrib turadi va ularning koʻp qismi ayollarni tashkil etadi. Miyaning bu xususiyati hali toʻliq oʻrganilmagan boʻlib, «uygʻoq tushlar bizga nima uchun kerak?», «bu o'zi miyamizdagi xatolikmi yoki foydali xususiyatmi?» degan savollarga hozircha aniq javoblar yoʻq. Ammo shunisi ma'lumki, yetarlicha harakat qilib, maxsus texnikalar orqali, istalgan odam doimiy ravishda uygʻoq tushlar koʻrishni oʻrganib olishi mumkin.
Sizda ham shunday tushlar boʻlgan boʻlsa, izohlarda yozib qoldiring!
@nega_unday
N.E.G.A
Uygʻoq tushlar | Qanday qilib tushni videooʻyinga aylatirish mumkin? Uygʻoq tushlar (Lucid dreams, осознанные сны) bu miyaning tush va uygʻoqlik orasidagi muayyan holati boʻlib, unda tush koʻrayotgan vaqtingizni oʻzida atrofdagi barcha hodisalar aslida…
Biz hali oʻlmadik, voy mani eng sodiq obunachilariiiim...
N.E.G.A
Uygʻoq tushlar | Qanday qilib tushni videooʻyinga aylatirish mumkin? Uygʻoq tushlar (Lucid dreams, осознанные сны) bu miyaning tush va uygʻoqlik orasidagi muayyan holati boʻlib, unda tush koʻrayotgan vaqtingizni oʻzida atrofdagi barcha hodisalar aslida…
Eng qizigʻi uygʻoq tushlar, 60-70-yillargacha ezoterik amaliyotlardan biri deb hisoblangan. Ya'ni fol ochish, vafot etganlar bilan aloqaga chiqish, tanadan ajralib, ruhingiz orqali tashqi dunyoga ta'sir o'tkazish kabi ilm-fan rad etadigan mashgʻulotlar sirasiga kirgan. 60-yillardagi tadqiqotlar natijasida esa, uygʻoq tushlar haqiqatdan ham bor narsa ekanligi isbotlandi.
Bu tajribada, uyqudagi odamlar o'z tushlaridan tashqi dunyoga, ongli ravishda, biror "signal" yuborishlari kerak edi. Uxlayotgan inson ko'zlari harakati tushdagi ko'z harakatlari bilan mos kelgani uchun, olimlar "signal" tariqasida oldindan kelishib olingan ko'z imo-ishoralarini ishlatishdi. Uyqudagilar uygʻoq tush koʻrishayotgan paytda ongli ravishda ana shu imo-ishoralarini qaytarishdi, ularni tashqaridan kuzatuvchilar esa buni tasdiqlashdi. Shu va shu kabi boshqa koʻplab tadqiqotlar bir necha yillar oldin psevdoilmiy sanalgan fenomenning aslida ilmiy asoslari boʻlishi mumkinligini koʻrsatib berdi.
Menimcha uygʻoq tushlar, haqiqat har doim qayerdadir oʻrtada boʻlishini koʻrsatib beruvchi ajoyib misol. Ba'zida eng absurd fikrlarning ham qayeridir haqiqatga yaqin boʻlishi mumkin. Ilm-fan ham doimo bir joyda turmaydi, doimo yangilanib, xatolarini toʻgʻirlab boradi. Shuning uchun, bahslarda biror kim hozirgi ilm-fanga zid fikrlar aytsa uning ustidan kulishga, yerga urishga shoshilmang. Uygʻoq tushlar haqidagi 50 yil oldingi bahslarda, bu amaliyotni gʻirt safsataga chiqargan odamlarni yodga oling)
@nega_unday
Bu tajribada, uyqudagi odamlar o'z tushlaridan tashqi dunyoga, ongli ravishda, biror "signal" yuborishlari kerak edi. Uxlayotgan inson ko'zlari harakati tushdagi ko'z harakatlari bilan mos kelgani uchun, olimlar "signal" tariqasida oldindan kelishib olingan ko'z imo-ishoralarini ishlatishdi. Uyqudagilar uygʻoq tush koʻrishayotgan paytda ongli ravishda ana shu imo-ishoralarini qaytarishdi, ularni tashqaridan kuzatuvchilar esa buni tasdiqlashdi. Shu va shu kabi boshqa koʻplab tadqiqotlar bir necha yillar oldin psevdoilmiy sanalgan fenomenning aslida ilmiy asoslari boʻlishi mumkinligini koʻrsatib berdi.
Menimcha uygʻoq tushlar, haqiqat har doim qayerdadir oʻrtada boʻlishini koʻrsatib beruvchi ajoyib misol. Ba'zida eng absurd fikrlarning ham qayeridir haqiqatga yaqin boʻlishi mumkin. Ilm-fan ham doimo bir joyda turmaydi, doimo yangilanib, xatolarini toʻgʻirlab boradi. Shuning uchun, bahslarda biror kim hozirgi ilm-fanga zid fikrlar aytsa uning ustidan kulishga, yerga urishga shoshilmang. Uygʻoq tushlar haqidagi 50 yil oldingi bahslarda, bu amaliyotni gʻirt safsataga chiqargan odamlarni yodga oling)
@nega_unday
Kinofilmlarda kosmik kemalarni asteroidlar orasidan mohirona tarzda olib oʻtadigan "Shumaxerlar" esingizdami?
Xullas, ular sizni aldashadi.
Koinot bizning tasavvurimizdagidan aaancha katta, va u yerda asteroidlar uchun joy qalashib yotibdi. Masalan, Yupiter va Mars orasidagi asteroidlar belbog'ini olaylik. Hisob-kitoblarga koʻra u yerda taxminan 800 trillionta asteroid bor. Koʻp-a?
Ammo, ularning deyarli 99.9%i kattaligi 1-2 metr atrofidagi xarsangtoshlar. Yana, ular egallagan hajm ham juda katta. Asteroidlar belbog'i kengligi Yer va Quyosh orasidagi masofa bilan deyarli bir xil (150 mln km). Uning qalinligi ham deyarli shunday. Biroz matematika ishlatib, asteroidlar belbog'i egallagan hudud hajmi 1 trillionta trillion km³ ekanligi bilib olamiz (1 va 24 ta nol). Bu degani "havfli" belbog'dagi har bitta xarsangtosh uchun milliardlab kilometr kub bo'sh joy yotibdi. Agar ularning barchasini bir tekislikda yotibdi deb olsak ham, har bitta Andijon viloyatiga teng keladigan hududda siz atiga 1-2 ta asteroidga duch kelasiz.
Xullas, kosmik kemani asteroidga tasodifan urib olish, lotereyada yutishdek gap. Endi mazza qilib fantastika koʻraveringlar)
@nega_unday
Xullas, ular sizni aldashadi.
Koinot bizning tasavvurimizdagidan aaancha katta, va u yerda asteroidlar uchun joy qalashib yotibdi. Masalan, Yupiter va Mars orasidagi asteroidlar belbog'ini olaylik. Hisob-kitoblarga koʻra u yerda taxminan 800 trillionta asteroid bor. Koʻp-a?
Ammo, ularning deyarli 99.9%i kattaligi 1-2 metr atrofidagi xarsangtoshlar. Yana, ular egallagan hajm ham juda katta. Asteroidlar belbog'i kengligi Yer va Quyosh orasidagi masofa bilan deyarli bir xil (150 mln km). Uning qalinligi ham deyarli shunday. Biroz matematika ishlatib, asteroidlar belbog'i egallagan hudud hajmi 1 trillionta trillion km³ ekanligi bilib olamiz (1 va 24 ta nol). Bu degani "havfli" belbog'dagi har bitta xarsangtosh uchun milliardlab kilometr kub bo'sh joy yotibdi. Agar ularning barchasini bir tekislikda yotibdi deb olsak ham, har bitta Andijon viloyatiga teng keladigan hududda siz atiga 1-2 ta asteroidga duch kelasiz.
Xullas, kosmik kemani asteroidga tasodifan urib olish, lotereyada yutishdek gap. Endi mazza qilib fantastika koʻraveringlar)
@nega_unday
Millionlab yillardan keyin bizning sivilizatsiyamizdan faqat mana shunday shisha disklar meros boʻlib qolishi mumkin.
Tangadek hajmga ega boʻlishiga qaramasdan u oʻziga 360 TB ma'lumot sigʻdira oladi (1 TB=1024 gigabayt! ). Eng asosiysi kelajakda bu diskni topib olgan odamlar yoki boshqa ongli mavjudotlar uchun hech qanday elektr yoki internet kerak boʻlmaydi, hech boʻlmaganda 19-asr darajasidagi mikroskop boʻlsa kifoya.
Sodda qilib aytganda bu disklarni, shisha ichiga yozilgan mikroskopik kitob sahifalari desa boʻladi. Maslan, rasmdagi tanganing xira, yapaloq qismiga butun boshli kitob sig'dirilgan.
Bu disklar radiatsiyaga ham, ekstremal haroratlarga ham oʻta chidamli. Yaxshi sharoitlarda ular 10-12 MILLIARD yilgacha saqlanishi mumkin.
Bu disklarni boshqa sayyoralarga va asteroidlarga olib borib saqlab qoʻyish koʻzda tutilgan.
Hozirning oʻzida, shunday disklarning bir nechtasi Oy yuziga olib chiqilgan. Ularning orasida ingliz Wikipediasining toʻliq varianti ham bor.
Qiziqarli ilm-fan faqat👇
@nega_unday
Tangadek hajmga ega boʻlishiga qaramasdan u oʻziga 360 TB ma'lumot sigʻdira oladi (1 TB=1024 gigabayt! ). Eng asosiysi kelajakda bu diskni topib olgan odamlar yoki boshqa ongli mavjudotlar uchun hech qanday elektr yoki internet kerak boʻlmaydi, hech boʻlmaganda 19-asr darajasidagi mikroskop boʻlsa kifoya.
Sodda qilib aytganda bu disklarni, shisha ichiga yozilgan mikroskopik kitob sahifalari desa boʻladi. Maslan, rasmdagi tanganing xira, yapaloq qismiga butun boshli kitob sig'dirilgan.
Bu disklar radiatsiyaga ham, ekstremal haroratlarga ham oʻta chidamli. Yaxshi sharoitlarda ular 10-12 MILLIARD yilgacha saqlanishi mumkin.
Bu disklarni boshqa sayyoralarga va asteroidlarga olib borib saqlab qoʻyish koʻzda tutilgan.
Hozirning oʻzida, shunday disklarning bir nechtasi Oy yuziga olib chiqilgan. Ularning orasida ingliz Wikipediasining toʻliq varianti ham bor.
Qiziqarli ilm-fan faqat👇
@nega_unday
King Kong va Godzilla jangida kim gʻolib boʻladi? ( Javob: Fizika!)
Hali Galileo Galiley zamonlarda aniqlangan, kvadrat-kub qonuniga binoan: biror jismning oʻlchamlari proporsional ravishda kattalashtirilsa, jismning yuzasi uning kvadratiga; hajmi esa uning kubiga kattalashadi. Masalan, 90 kg 2 metrlik odamni olib 4 metr qilib qo'ysangiz, uning yuzasi 4 barobarga, massasi esa 8 barobarga (720 kg!) kattalashadi.
Shu qonuniyat hisobiga, hayvonlar kattalashgani sari, ularning tana massasi muskullar kuchidan ancha ilgarilab ketadi. Natijada, harakatlanish u yoqda tursin, yurak va opkalar ham o'z vazifalarini uddalay olishmaydi.
Xullas, osmonoʻpar binolardek keladigan, 90 ming tonnalik maymunlar va kaltakesaklar haqiqiy hayotda, tanalarini yerdan koʻtara olmay, havo yetishmasligidan boshlari aylanib, oxir oqibat ochlikdan aniq oʻlib ketishardi.
Qiziqarli ilm-fan faqat👇
@nega_unday
Hali Galileo Galiley zamonlarda aniqlangan, kvadrat-kub qonuniga binoan: biror jismning oʻlchamlari proporsional ravishda kattalashtirilsa, jismning yuzasi uning kvadratiga; hajmi esa uning kubiga kattalashadi. Masalan, 90 kg 2 metrlik odamni olib 4 metr qilib qo'ysangiz, uning yuzasi 4 barobarga, massasi esa 8 barobarga (720 kg!) kattalashadi.
Shu qonuniyat hisobiga, hayvonlar kattalashgani sari, ularning tana massasi muskullar kuchidan ancha ilgarilab ketadi. Natijada, harakatlanish u yoqda tursin, yurak va opkalar ham o'z vazifalarini uddalay olishmaydi.
Xullas, osmonoʻpar binolardek keladigan, 90 ming tonnalik maymunlar va kaltakesaklar haqiqiy hayotda, tanalarini yerdan koʻtara olmay, havo yetishmasligidan boshlari aylanib, oxir oqibat ochlikdan aniq oʻlib ketishardi.
Qiziqarli ilm-fan faqat👇
@nega_unday
Kvadrat-kub qonuni haqidagi postdan keyin, «unday boʻlsa, dinozavrlar qanday yashagan?» kabi savollar koʻp berildi.
Hozircha aniqlangan eng yirik, quruqlikda yashovchi, dinozavrlar massasi 90 tonna, balandligi esa 9 qavatli bino balandligidan oshmagan deb hisoblanadi. Fantastik filmlardagi osmonoʻpar binolardek keladigan bahaybat maxluqlar massasi esa, oʻsha binolar massasi bilan deyarli teng. Ya'ni 50 ming-100 ming tonna. Farqni sezyapsizmi?! 90 qayerdayu, 50 000 qayerda. (Rasmda yanada yaqqolroq koʻrish mumkin👇)
Eng yirik dinozavrlarga e'tibor bergan boʻlsangiz, ularning dum va boʻyin qismlari juda uzun boʻlib, asosiy tana qismi hozirgi fillardan 3-4 marta katta boʻlgan halos. Bu ularga juda ogʻir boʻlib ketmasdan ham ancha baland boʻlib olish imkonini bergan.
Olimlar kvadrat-kub qonuni, harakatlanish erkinligi, ozuqa kabi bir necha faktorlarni oʻrganib, quruqlikda yashovchi maksimal katta jonzot 100-1000 tonna oraligʻidan osha olmasligini taxmin qilishgan.
Suvda yashovchi jonzotlarda bu son bundan ancha kattaroq. Ammo bu haqida keyingi safar gaplashamiz.
Qiziqarli ilm-fan faqat👇
@nega_unday
Hozircha aniqlangan eng yirik, quruqlikda yashovchi, dinozavrlar massasi 90 tonna, balandligi esa 9 qavatli bino balandligidan oshmagan deb hisoblanadi. Fantastik filmlardagi osmonoʻpar binolardek keladigan bahaybat maxluqlar massasi esa, oʻsha binolar massasi bilan deyarli teng. Ya'ni 50 ming-100 ming tonna. Farqni sezyapsizmi?! 90 qayerdayu, 50 000 qayerda. (Rasmda yanada yaqqolroq koʻrish mumkin👇)
Eng yirik dinozavrlarga e'tibor bergan boʻlsangiz, ularning dum va boʻyin qismlari juda uzun boʻlib, asosiy tana qismi hozirgi fillardan 3-4 marta katta boʻlgan halos. Bu ularga juda ogʻir boʻlib ketmasdan ham ancha baland boʻlib olish imkonini bergan.
Olimlar kvadrat-kub qonuni, harakatlanish erkinligi, ozuqa kabi bir necha faktorlarni oʻrganib, quruqlikda yashovchi maksimal katta jonzot 100-1000 tonna oraligʻidan osha olmasligini taxmin qilishgan.
Suvda yashovchi jonzotlarda bu son bundan ancha kattaroq. Ammo bu haqida keyingi safar gaplashamiz.
Qiziqarli ilm-fan faqat👇
@nega_unday
#shunchaki
"muskul" soʻzi lotincha "sichqon" soʻzidan kelib chiqganini bilarmidingiz?
Qadimda odamlar nima uchundir ba'zi mushaklarni (ayniqsa ikki boshli yelka mushagini ya'ni bitsepsni) sichqonchaga oʻxshatishgan. Musculus lotinchadagi mus (sichqon) soʻzining kichraytirma shakli boʻlib, "sichqoncha" degan maʼnoni anglatadi. Koʻpgina yevropa tillaridagi mushak soʻzi aynan shu soʻzdan kelib chiqgan.
Qizigʻi, o'zimizdagi "mushak" soʻzi ham forscha "siqchoncha" soʻzidan kelib chiqgan ekan.
Endi kompyuterim siqchonchasiga boshqacha qaray boshlayapman)
Qiziqarli ilm-fan faqat👇
@nega_unday
"muskul" soʻzi lotincha "sichqon" soʻzidan kelib chiqganini bilarmidingiz?
Qadimda odamlar nima uchundir ba'zi mushaklarni (ayniqsa ikki boshli yelka mushagini ya'ni bitsepsni) sichqonchaga oʻxshatishgan. Musculus lotinchadagi mus (sichqon) soʻzining kichraytirma shakli boʻlib, "sichqoncha" degan maʼnoni anglatadi. Koʻpgina yevropa tillaridagi mushak soʻzi aynan shu soʻzdan kelib chiqgan.
Qizigʻi, o'zimizdagi "mushak" soʻzi ham forscha "siqchoncha" soʻzidan kelib chiqgan ekan.
Endi kompyuterim siqchonchasiga boshqacha qaray boshlayapman)
Qiziqarli ilm-fan faqat👇
@nega_unday
Tanishing, Henrietta Lacks! Oddiy uy bekasi, 5 bolaning onasi va shunchaki yaxshi inson. 1951-yilda, bachadon saratonidan vafot etgan. Shunga qaramay, bu ayolning ba'zi hujayralari hali ham yashashda davom etmoqda! Yashash ham gapmi, uning tirik hujayralarini hozir dunyoning deyarli barcha mamlakatlari shu jumladan koinotda ham uchratish mumkin. Lekin, qanday qilib? 😳
Henrietta Lacks'ning umrboqiy hujayralari
1951-yilda, Henrietta Lacks shifokor koʻrigidan oʻtganida, uning bachadonidagi oʻsimtadan naʼmuna olinib, laboratoriya tahlili oʻtkaziladi. Odatda odam hujayralarini (hatto ular saraton hujayralari boʻlsa ham) organizmdan tashqarida oʻstirib, koʻpaytirish juda qiyin ish. Hujayralar uzogʻi 40-60-marta boʻlinib keyin nobud boʻladi. Bu ayoldan olingan naʼmuna esa nisbatan noqulay sharoitlarda ham juda tez va cheksiz bo'linishi bilan olimlarni eʼtiborini toʻrtadi. Hujayralar tez orada biologlar jamiyatida mashhurlikga erishib, turli tadqiqotlar boshlab yuboriladi. Naʼmunaga esa HeLa — „umrboqiy“ hujayra chizigʻi deb nom beriladi („HeLa“ bu ayol ismining bosh harflari). Mana 70-yildirki hujayralar hali ham boʻlinishda davom etib kelmoqda. HeLa hujayra chizigʻi (avlodi) biologiyaning genetika, virusologiya, onkologiya, immunologiya kabi yoʻnalishlarida tub burilish yasadi. Xususan, inson xromosomalari soni 46 ta ekanligini aniqlashda, gen tahrirlash sohasi rivojlanishi, odam papilloma virusi va poliomelit kabi jiddiy kasalliklarga qarshi vaksina ishlab chiqishda muhim rol oʻynagan va o'ynab kelmoqda. Hozirda, dunyoning qaysi laboratoriyasida bo'lmasin, inson hujayralari ustidagi deyarli barcha tadqiqotlarda qachonlardir Henrietta Lacksdan ajratib olingan oʻsha hujayralar ishlatiladi. Bu allaqachon standartga aylanib ulgurgan.
Qizigʻi, Henriettaning hujayralari ustida yuzlab olimlar oʻz tadqiqotlarini oʻtkazayotganini ayolning oʻzi ham, uning oila aʼzolari ham bilishmagan. Bu oʻsha davrlar uchun normal holat boʻlgan, ayniqsa beʼmor qoratanli boʻlsa. HeLa hujayralarining asl egasi haqida maʼlumotlar faqat 70-yillarga kelib oshkor qilingan va bu qator noroziliklarga sabab boʻlgan.
Ana shunaqa. Baʼzida deyarli hech qanday taʼlim olmagan uy bekasi ham, oʻzi bexabar holda, ilm-fandagi eng mashhur insonlardan biriga aylanishi hech gap emas ekan.
@nega_unday
1951-yilda, Henrietta Lacks shifokor koʻrigidan oʻtganida, uning bachadonidagi oʻsimtadan naʼmuna olinib, laboratoriya tahlili oʻtkaziladi. Odatda odam hujayralarini (hatto ular saraton hujayralari boʻlsa ham) organizmdan tashqarida oʻstirib, koʻpaytirish juda qiyin ish. Hujayralar uzogʻi 40-60-marta boʻlinib keyin nobud boʻladi. Bu ayoldan olingan naʼmuna esa nisbatan noqulay sharoitlarda ham juda tez va cheksiz bo'linishi bilan olimlarni eʼtiborini toʻrtadi. Hujayralar tez orada biologlar jamiyatida mashhurlikga erishib, turli tadqiqotlar boshlab yuboriladi. Naʼmunaga esa HeLa — „umrboqiy“ hujayra chizigʻi deb nom beriladi („HeLa“ bu ayol ismining bosh harflari). Mana 70-yildirki hujayralar hali ham boʻlinishda davom etib kelmoqda. HeLa hujayra chizigʻi (avlodi) biologiyaning genetika, virusologiya, onkologiya, immunologiya kabi yoʻnalishlarida tub burilish yasadi. Xususan, inson xromosomalari soni 46 ta ekanligini aniqlashda, gen tahrirlash sohasi rivojlanishi, odam papilloma virusi va poliomelit kabi jiddiy kasalliklarga qarshi vaksina ishlab chiqishda muhim rol oʻynagan va o'ynab kelmoqda. Hozirda, dunyoning qaysi laboratoriyasida bo'lmasin, inson hujayralari ustidagi deyarli barcha tadqiqotlarda qachonlardir Henrietta Lacksdan ajratib olingan oʻsha hujayralar ishlatiladi. Bu allaqachon standartga aylanib ulgurgan.
Qizigʻi, Henriettaning hujayralari ustida yuzlab olimlar oʻz tadqiqotlarini oʻtkazayotganini ayolning oʻzi ham, uning oila aʼzolari ham bilishmagan. Bu oʻsha davrlar uchun normal holat boʻlgan, ayniqsa beʼmor qoratanli boʻlsa. HeLa hujayralarining asl egasi haqida maʼlumotlar faqat 70-yillarga kelib oshkor qilingan va bu qator noroziliklarga sabab boʻlgan.
Ana shunaqa. Baʼzida deyarli hech qanday taʼlim olmagan uy bekasi ham, oʻzi bexabar holda, ilm-fandagi eng mashhur insonlardan biriga aylanishi hech gap emas ekan.
@nega_unday
Odamning boʻyi faqat genlarga bogʻliqmi?
Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, odam boʻyining taxminan 80% ini genlar belgilab berar ekan. Qolgani esa gormonlar, jins, ovqatlanish ratsioni, moddiy sharoiti, atrof muhit, tibbiyot sifati kabi oʻnlab faktorlar zimmasida ekan. Boshqacha aytganda genlar oʻzini toʻliqligicha namayon qilishi uchun siz yaxshi sharoitlarda yashashingiz kerak, aks holda „qaddi baland“ genlar bilan ham boʻyingiz past boʻlib qolishi mumkin.
Statistikaga nazar solsak, odatda davlatlarning rivojlangalik darajasi qancha katta boʻlsa, aholisining oʻrtacha boʻyi shuncha balandroq boʻladi. Ha, tan olish qanchalik qiyin boʻlmasin, bu yerda ham barchasi yana moddiy sharoitga taqalmoqda.
Misol uchun, ilgari yevropalik sayyohlarning belidan kelgan koreyaliklar boʻyi, oʻtgan yuz yil ichida oʻrtacha 15-20 sm ga oʻsgan. Bu ularning ovqat ratsionida oʻsimlik (guruch) kamayib, hayvon mahsulotlari yaʼni goʻsht isteʼmoli koʻpaygani bilan tushuntiriladi. Yaʼni Koreya rivojlangani sari, aksariyat aholining goʻsht va shu kabi yuqori quvvatli yeguliklarni sotib olishga qurbi yeta boshladi. Qizigʻi, Koreya ikkiga boʻlinganidan keyin, 70 yil ichida, kamroq rivojlangan Shimoliy Koreya aholisi boʻyi, janubliklardan 3-8 sm ortda qolib ketgan. (Kim oilasi diktaturasiga alangali salomlar!)
Pastdagi videoda, yaqin 100 yil ichida turli davlatlar aholisining oʻrtacha boʻyi qanday oʻzgarganini yaqqol koʻrish mumkin. Umuman olganda, bir asr ichida yashash sharoitlari yaxshilashib, oziq-ovqat arzonlashgani sababli, odamlar oʻrtacha boʻyida keskin oʻsish kuzatildi.
Ha, bir qarashda tashqi sharoitlarga bogʻliq boʻlgan bu 20% yoki ±3-4 sm koʻp narsani hal qilmaydigandek tuyuladi. Ammo, avloddan-avlodga oʻtganda bu 3-4 sm lar „yigʻilib“ sezilarli oʻzgarishlarni hosil qilishi mumkin.
@nega_unday
Tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, odam boʻyining taxminan 80% ini genlar belgilab berar ekan. Qolgani esa gormonlar, jins, ovqatlanish ratsioni, moddiy sharoiti, atrof muhit, tibbiyot sifati kabi oʻnlab faktorlar zimmasida ekan. Boshqacha aytganda genlar oʻzini toʻliqligicha namayon qilishi uchun siz yaxshi sharoitlarda yashashingiz kerak, aks holda „qaddi baland“ genlar bilan ham boʻyingiz past boʻlib qolishi mumkin.
Statistikaga nazar solsak, odatda davlatlarning rivojlangalik darajasi qancha katta boʻlsa, aholisining oʻrtacha boʻyi shuncha balandroq boʻladi. Ha, tan olish qanchalik qiyin boʻlmasin, bu yerda ham barchasi yana moddiy sharoitga taqalmoqda.
Misol uchun, ilgari yevropalik sayyohlarning belidan kelgan koreyaliklar boʻyi, oʻtgan yuz yil ichida oʻrtacha 15-20 sm ga oʻsgan. Bu ularning ovqat ratsionida oʻsimlik (guruch) kamayib, hayvon mahsulotlari yaʼni goʻsht isteʼmoli koʻpaygani bilan tushuntiriladi. Yaʼni Koreya rivojlangani sari, aksariyat aholining goʻsht va shu kabi yuqori quvvatli yeguliklarni sotib olishga qurbi yeta boshladi. Qizigʻi, Koreya ikkiga boʻlinganidan keyin, 70 yil ichida, kamroq rivojlangan Shimoliy Koreya aholisi boʻyi, janubliklardan 3-8 sm ortda qolib ketgan. (Kim oilasi diktaturasiga alangali salomlar!)
Pastdagi videoda, yaqin 100 yil ichida turli davlatlar aholisining oʻrtacha boʻyi qanday oʻzgarganini yaqqol koʻrish mumkin. Umuman olganda, bir asr ichida yashash sharoitlari yaxshilashib, oziq-ovqat arzonlashgani sababli, odamlar oʻrtacha boʻyida keskin oʻsish kuzatildi.
Ha, bir qarashda tashqi sharoitlarga bogʻliq boʻlgan bu 20% yoki ±3-4 sm koʻp narsani hal qilmaydigandek tuyuladi. Ammo, avloddan-avlodga oʻtganda bu 3-4 sm lar „yigʻilib“ sezilarli oʻzgarishlarni hosil qilishi mumkin.
@nega_unday
#boshqa_rakurs
Dunyodagi eng baland osmonoʻpar bino — Burj Xalifa va Oʻzbekistondagi eng baland bino — Nest One yonma-yon joylashganida.
Agar 828 metr balandlikka ega ushbu bino Tashkent City hududlarida qurilganida, Alisher Navoiy nomidagi milliy kutubxonasi taraflardan taxminan shunday manzarani kuzatishimiz mumkin boʻlardi.
@nega_unday
Dunyodagi eng baland osmonoʻpar bino — Burj Xalifa va Oʻzbekistondagi eng baland bino — Nest One yonma-yon joylashganida.
Agar 828 metr balandlikka ega ushbu bino Tashkent City hududlarida qurilganida, Alisher Navoiy nomidagi milliy kutubxonasi taraflardan taxminan shunday manzarani kuzatishimiz mumkin boʻlardi.
@nega_unday
Forwarded from Ziyodulla Abdullaev | Blog (Ziyodulla)
Foydali narsa yoqimli tuyuladi
Mushuklar shirin ta‘mni umuman sezmas ekanlar.
Haqiqatan ham, yirtqichlar asosan faqat yog‘ va oqsillardan iborat go‘sht bilan oziqlanadi. Biz bilgan shirin ta‘mni esa asosan uglevodlar, ya‘ni shakar, mevalar, don mahsulotlari kabilar beradi. Yirtqichlar yashab qolishi va ko‘proq nasl qoldirishi uchun ular iloji boricha ko‘p oqsil iste'mol qilishlari kerak. Shuning uchun ham ularga Safiyaning to‘rtdan ko‘ra oddiy go‘sht ancha shirinroq tuyuladi. Uglevodlar ularga yashab qolishi uchun muhim bo‘lmagani uchun ularning sezgi a‘zolari shakarni yoqimli qilib ko‘rsatmaydi.
Agar biror narsa bizning yashab qolishimiz uchun foydali bo‘lsa, u bizga yoqimli tuyuladi. Agar biror narsa bizga xavf tug‘dirsa, u bizga xunuk va yoqimsiz tuyuladi.
Masalan, aynigan go‘shtdan chiqadigan hid odamlar uchun juda yoqimsiz tuyuladi, chunki bunday go‘sht odam sog‘lig‘iga xavf bo‘lishi mumkin. Ammo pashshalar va boshqa hasharotlar uchun bu dunyodagi eng yoqimli hiddek tuyular balki, chunki bu hid ularga ko‘payish, nasl qoldirish uchun yordam beradi. Hasharotlar tuxumidan chiqadigan lichinkalar uchun ideal muhit va tayyor to‘yimli ozuqa manbai.
Kuygan hid aslida shunchaki yonayotgan modaning havoga ko‘tarilgan molekulalari. Ammo biz uchun bu yoqimsiz hiddek tuyuladi, chunki bu biz ham yonib ketmasligimiz uchun ehtiyot bo‘lish signalini beradi. Minglab ajdodlarimiz aynan shuning uchun yong‘inlardan omon qolishgan va bu foydali qobiliyat ulardan bizga ham o‘tgan.
Endi sezgi a‘zolaringiz beradigan boshqa signallar haqida ham fikr yuritib ko‘ring. Nima uchun qandaydir hid, ta‘m yoki tasvir biz uchun yoqimli tuyuladi? Ular bizga yoki ajdodlarimizga qanday foyda berganki, hozir ular biz uchun yoqimli?
@The_Abdullaev
Mushuklar shirin ta‘mni umuman sezmas ekanlar.
Haqiqatan ham, yirtqichlar asosan faqat yog‘ va oqsillardan iborat go‘sht bilan oziqlanadi. Biz bilgan shirin ta‘mni esa asosan uglevodlar, ya‘ni shakar, mevalar, don mahsulotlari kabilar beradi. Yirtqichlar yashab qolishi va ko‘proq nasl qoldirishi uchun ular iloji boricha ko‘p oqsil iste'mol qilishlari kerak. Shuning uchun ham ularga Safiyaning to‘rtdan ko‘ra oddiy go‘sht ancha shirinroq tuyuladi. Uglevodlar ularga yashab qolishi uchun muhim bo‘lmagani uchun ularning sezgi a‘zolari shakarni yoqimli qilib ko‘rsatmaydi.
Agar biror narsa bizning yashab qolishimiz uchun foydali bo‘lsa, u bizga yoqimli tuyuladi. Agar biror narsa bizga xavf tug‘dirsa, u bizga xunuk va yoqimsiz tuyuladi.
Masalan, aynigan go‘shtdan chiqadigan hid odamlar uchun juda yoqimsiz tuyuladi, chunki bunday go‘sht odam sog‘lig‘iga xavf bo‘lishi mumkin. Ammo pashshalar va boshqa hasharotlar uchun bu dunyodagi eng yoqimli hiddek tuyular balki, chunki bu hid ularga ko‘payish, nasl qoldirish uchun yordam beradi. Hasharotlar tuxumidan chiqadigan lichinkalar uchun ideal muhit va tayyor to‘yimli ozuqa manbai.
Kuygan hid aslida shunchaki yonayotgan modaning havoga ko‘tarilgan molekulalari. Ammo biz uchun bu yoqimsiz hiddek tuyuladi, chunki bu biz ham yonib ketmasligimiz uchun ehtiyot bo‘lish signalini beradi. Minglab ajdodlarimiz aynan shuning uchun yong‘inlardan omon qolishgan va bu foydali qobiliyat ulardan bizga ham o‘tgan.
Endi sezgi a‘zolaringiz beradigan boshqa signallar haqida ham fikr yuritib ko‘ring. Nima uchun qandaydir hid, ta‘m yoki tasvir biz uchun yoqimli tuyuladi? Ular bizga yoki ajdodlarimizga qanday foyda berganki, hozir ular biz uchun yoqimli?
@The_Abdullaev
N.E.G.A
Foydali narsa yoqimli tuyuladi Mushuklar shirin ta‘mni umuman sezmas ekanlar. Haqiqatan ham, yirtqichlar asosan faqat yog‘ va oqsillardan iborat go‘sht bilan oziqlanadi. Biz bilgan shirin ta‘mni esa asosan uglevodlar, ya‘ni shakar, mevalar, don mahsulotlari…
Hozircha ijod shu kanalda shaxsiy blog ko‘rinishida yurib turibdi...
Ilm-fanga bog‘liqligi ko‘proq bo‘lgan postlarni shu yerga ham jo‘natib turaman.
Ilm-fanga bog‘liqligi ko‘proq bo‘lgan postlarni shu yerga ham jo‘natib turaman.
Mushugi borlar ko‘rishini tavsiya qilaman.🐈
https://www.instagram.com/reel/DAibuDxIVf3/?utm_source=ig_web_copy_link
https://www.instagram.com/reel/DAibuDxIVf3/?utm_source=ig_web_copy_link
N.E.G.A
Mushugi borlar ko‘rishini tavsiya qilaman.🐈 https://www.instagram.com/reel/DAibuDxIVf3/?utm_source=ig_web_copy_link
Shu menman anaqqisa😅
Sizlarni kaminayu kamtarin adminingiz😌
Sizlarni kaminayu kamtarin adminingiz😌
Forwarded from Ziyodulla Abdullaev | Blog (NEGAbot)
Oddiy buyumning, ibratli tarixi
Bizda hozir asosan suvarak, chumoli va boshqa shu kabi hasharotlarni o'ldirish uchun ishlatiladigan oddiy dust, o'z vaqtida millionlab insonlarni hayotini saqlab qolganini va uni ixtiro qilgan insonga Nobel mukofoti berilganini bilarmidingiz?
Bir kuni qiziqib shu uyda turgan dust o'zi nima ekan, zarari yoqmikan deb internetdan izlab ko'rdim. Natijada, o'zim kutmagan holda bir dunyo "wow" ma'lumotlarga duch keldim.
Dust yoki ilmiy nomi DDH (Dichlorodiphenyltrichloroethane) birinchi marta 1874-yil avstriyalik talaba Othmar Zeidler tomonidan sintez qilingan. Ammo oradan naq 65 yil o'tgandan keyingina, bu modda aslida hasharotlarni o'ldirishda juda-juda samarali ekanligi shvetsiyalik olim Paul Müller tomonidan aniqlandi. Shunda ham bu kashfiyot katta ehtimol bilan tasodifiy bo'lgan.
II-jahon urushi yillarida va undan keyin ham DDH moddasi bilan odamga hasharotlar orqali tarqaladigan bezgak, tif, dizenteriya kabi o'ta xavfli kasalliklar oldi olingan. Ushbu modda ham arzon va ham juda samarali bo'lgani uchun (hatto hozirgacha eng samarali vositalardan biri sanaladi) Jahon Sog'liqni Saqlash tashkiloti kambag'al davlatlarda malariyani yo'q qilish dasturida aynan shu moddani qo'llagan. Va 1965-yilda malariya makoni bo'lmish Hindistonda birorta ham odam ushbu kasallikdan vafot etmagan. Vaholanki 1948-yilda Hindistonda malariya kasalligi tufayli 3 milliondan ortiq odam vafot etgandi. Dunyo bo'ylab bu kabi misollar yana bir qancha topiladi. Xatto eslasagiz "Ufq" romanidagi Katta Farg'ona kanali qazish davrida ham ko'plab insonlar bezgakga chalinishadi va sovet hukumati chivinlarga qarshi dori sepadi. Katta ehtimol bilan, o'sha davrlarda O'zbekiston hududida ham kanallar qazishda, sholi maydonlarida chivinlardan qutulish uchun DDH moddasi katta miqdorlarda qo'llanilgan.
Paul Muller 1948-yilda millionlab insonlarni hayotini saqlab qolgan kashfiyoti uchun Nobel mukofoti bilan taqdirlanadi.
Hammasi yaxshi edi, ammo 1962-yilda amerikalik tadqiqotchi Rachel Carson "Sokin bahor" deb nomlangan kitobini chop etadi. U o'zi yashaydigan hududida DDH moddasi ishlatilishi ko'payganidan beri, qushlar kamayib qolganini payqab qoladi va DDH moddasi barcha yirikroq umurtqali jonzotlarga zarar yetqazayotganini isbotlab beradi. Jamoatchilik tezda bu muamoga e'tibor qaratadi va natijada 1972-yildan boshlab ushbu moddani qo'llash Amerikada va birin ketin boshqa davlatlarda taqiqlana boshlaydi. Hozirda bu moddani qo'llash butun dunyoda rasman taqiqlangan (ammo amalda men negadir O'zbekistonda uni bemalol sotib ololaman😅)
Muammo shundaki DDH moddasi parchalanishi juda qiyin, yog'da eruvchi modda bo'lgani uchun, u organizmlarning yog' qatlamlari va boshqa to'qimalarida yeg'ilib boraveradi. Organizmga tushganidan keyin chiqib ketishi juda qiyin. Suv havzalari yonida chivinlarga qarshi qo'llanilgan modda baliqlar, baqalar, va shu kabi mayda jonzodlar ichiga kiradi. Bu jonzodlarni o'vlab, ular bilan oziqlanadigan yirtqich hayvonlarda esa bu modda undan ham ko'p bo'ladi. Chunki ular ozuqa zanjirini eng tapasida turishadi, maydaroq organizmlarda yeg'ilgan barcha DDH moddasi oxiri borib ularni ichiga tushadi. Qushlarni kamayib ketishiga, bu modda ularning tuxumlarining po'stlog'ini yupqalashtirib yuborishi tufayliligi aniqlangan. Natijada qushlar, ayniqsa yirtqich qushlari, nasl qoldirishda qiynalishgan. Bu modda odamlarda ham to'planishi mumkinligi va odamlarning ham reproduktiv salomatligiga zarar yetqazishi mumkinligi aytiladi!
Xullas bir buyumning shunday chigal va qiziqarli tarixi.
@the_abdullaev
Bizda hozir asosan suvarak, chumoli va boshqa shu kabi hasharotlarni o'ldirish uchun ishlatiladigan oddiy dust, o'z vaqtida millionlab insonlarni hayotini saqlab qolganini va uni ixtiro qilgan insonga Nobel mukofoti berilganini bilarmidingiz?
Bir kuni qiziqib shu uyda turgan dust o'zi nima ekan, zarari yoqmikan deb internetdan izlab ko'rdim. Natijada, o'zim kutmagan holda bir dunyo "wow" ma'lumotlarga duch keldim.
Dust yoki ilmiy nomi DDH (Dichlorodiphenyltrichloroethane) birinchi marta 1874-yil avstriyalik talaba Othmar Zeidler tomonidan sintez qilingan. Ammo oradan naq 65 yil o'tgandan keyingina, bu modda aslida hasharotlarni o'ldirishda juda-juda samarali ekanligi shvetsiyalik olim Paul Müller tomonidan aniqlandi. Shunda ham bu kashfiyot katta ehtimol bilan tasodifiy bo'lgan.
II-jahon urushi yillarida va undan keyin ham DDH moddasi bilan odamga hasharotlar orqali tarqaladigan bezgak, tif, dizenteriya kabi o'ta xavfli kasalliklar oldi olingan. Ushbu modda ham arzon va ham juda samarali bo'lgani uchun (hatto hozirgacha eng samarali vositalardan biri sanaladi) Jahon Sog'liqni Saqlash tashkiloti kambag'al davlatlarda malariyani yo'q qilish dasturida aynan shu moddani qo'llagan. Va 1965-yilda malariya makoni bo'lmish Hindistonda birorta ham odam ushbu kasallikdan vafot etmagan. Vaholanki 1948-yilda Hindistonda malariya kasalligi tufayli 3 milliondan ortiq odam vafot etgandi. Dunyo bo'ylab bu kabi misollar yana bir qancha topiladi. Xatto eslasagiz "Ufq" romanidagi Katta Farg'ona kanali qazish davrida ham ko'plab insonlar bezgakga chalinishadi va sovet hukumati chivinlarga qarshi dori sepadi. Katta ehtimol bilan, o'sha davrlarda O'zbekiston hududida ham kanallar qazishda, sholi maydonlarida chivinlardan qutulish uchun DDH moddasi katta miqdorlarda qo'llanilgan.
Paul Muller 1948-yilda millionlab insonlarni hayotini saqlab qolgan kashfiyoti uchun Nobel mukofoti bilan taqdirlanadi.
Hammasi yaxshi edi, ammo 1962-yilda amerikalik tadqiqotchi Rachel Carson "Sokin bahor" deb nomlangan kitobini chop etadi. U o'zi yashaydigan hududida DDH moddasi ishlatilishi ko'payganidan beri, qushlar kamayib qolganini payqab qoladi va DDH moddasi barcha yirikroq umurtqali jonzotlarga zarar yetqazayotganini isbotlab beradi. Jamoatchilik tezda bu muamoga e'tibor qaratadi va natijada 1972-yildan boshlab ushbu moddani qo'llash Amerikada va birin ketin boshqa davlatlarda taqiqlana boshlaydi. Hozirda bu moddani qo'llash butun dunyoda rasman taqiqlangan (ammo amalda men negadir O'zbekistonda uni bemalol sotib ololaman😅)
Muammo shundaki DDH moddasi parchalanishi juda qiyin, yog'da eruvchi modda bo'lgani uchun, u organizmlarning yog' qatlamlari va boshqa to'qimalarida yeg'ilib boraveradi. Organizmga tushganidan keyin chiqib ketishi juda qiyin. Suv havzalari yonida chivinlarga qarshi qo'llanilgan modda baliqlar, baqalar, va shu kabi mayda jonzodlar ichiga kiradi. Bu jonzodlarni o'vlab, ular bilan oziqlanadigan yirtqich hayvonlarda esa bu modda undan ham ko'p bo'ladi. Chunki ular ozuqa zanjirini eng tapasida turishadi, maydaroq organizmlarda yeg'ilgan barcha DDH moddasi oxiri borib ularni ichiga tushadi. Qushlarni kamayib ketishiga, bu modda ularning tuxumlarining po'stlog'ini yupqalashtirib yuborishi tufayliligi aniqlangan. Natijada qushlar, ayniqsa yirtqich qushlari, nasl qoldirishda qiynalishgan. Bu modda odamlarda ham to'planishi mumkinligi va odamlarning ham reproduktiv salomatligiga zarar yetqazishi mumkinligi aytiladi!
Xullas bir buyumning shunday chigal va qiziqarli tarixi.
@the_abdullaev
