Oʻzingga yoqadigan ish bilan shugʻullanish erkin boʻlishdir.

Volter

Telegram | YouTube

“Beshbattar”dagi besh nima?

Baʼzi soʻzlar hamisha ham biz oʻylagan yoki taxmin qilgan maʼnoga ega boʻlmasligi mumkin. Bu holat ayniqsa omonimlarda yaqqol koʻzga tashlanadi. Agar biror soʻzning shakldoshi borligini bilmasangiz, uni yanglish tushunishingiz hech gap emas. Beshbattar soʻzi tarkibidagi besh ham xuddi shunaqa soʻzlardan.

Biz besh soʻzini asosan son maʼnosida tushunamiz. Shu sababli beshbattar soʻzi maʼnosini besh baravar yomon, besh daraja yomon deb taxmin qilishimiz mumkin. Aslida esa bu soʻz umuman boshqa maʼnoni anglatadi.

Beshbattar forschadan kirgan, uning tarkibidagi besh soʻzi koʻp, ortiq, ziyoda maʼnolarini bildiradi. Battar esa yomonroq degani.

Beshbattar oʻzbek tilida nihoyat darajada, oʻtaketgan darajada, haddan ortiq; juda ogʻir, qiyin maʼnolarida, salbiy maʼnoni ifodalash uchun ishlatiladi:

Qassobning esiga dafʼatan tunov kungi dilxiralik tushib, koʻngli beshbattar gʻash tortdi.
“Yoshlik”.

Ey bechoralar... Bu shaharda bizdan ham beshbattar kambagʻallar borga oʻxshaydi.
P. Tursun, “Oʻqituvchi”.

Telegram | YouTube

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining O‘zbek tili bayrami munosabati bilan O‘zbekiston xalqiga tabrigidan:

Ayniqsa, keyingi yillarda oʻzbek tilini raqamlashtirish borasida jiddiy natijalarga erishilmoqda. Oʻzbekcha matnlarni sunʼiy intellekt yordamida qayta ishlash va oʻzbek tilida muloqot qilishga moʻljallangan aqlli dastur ishlab chiqilib, “Oʻzbek tili izohli lugʻati”ning veb sayti yaratildi.

Ayni paytda oʻzbek tilidagi matnlarni tahrir qilish, ularni lotin va kirill yozuviga oʻgirish va soʻzlarning lugʻaviy maʼnosini koʻrsatishga moʻljallangan elektron dasturlar ham amaliyotda faol qoʻllanmoqda.

Telegram | YouTube

Toʻyga toʻyona bilan

iTV va Tilmoch film va seriallar uchun sun’iy idrok yordamida o‘zbekcha subtitrlar taqdim qiluvchi maxsus loyihani ishga tushiryapti ekan.

Endi tomoshabinlar sevgan film va seriallaridan ularning asl tilida bahra olishlari va bir vaqtning oʻzida o‘zbekcha subtitrlarni yoqib qoʻyishlari mumkin. Bu til oʻrganuvchilar, tarjimaga qiziquvchilar uchun ham foydali boʻladi.

Telegram | YouTube

“Barchalarimiz”, “aytinilgan”, “har ikkisi” – matbuot, teleradio, anjumanlarda eng ko‘p uchraydigan qo‘pol xatolar

Matbuotda ko‘zimiz tushadigan va teleradioda qulog‘imizga chalinadigan gaplardan biri afsuski so‘zi bilan boshlanadi. Bunday jumlalarning aksariyati achinarlidir so‘zi bilan yakunlanadi. Afsuski, falon narsa bo‘lmadi yoki falon ish-harakat tufayli falon narsa bo‘lmadi deganda, ko‘rsatilayotgan muammoning mohiyati ochilgan bo‘lardi.

Ko‘p hollarda aytish kerakki deb boshlangan jumla deyish mumkin degan so‘zlar bilan yakunlanyapti. Ehtimol, efirda bu nuqson bilinmasligi mumkindir, lekin chop qilingan narsada yaqqol ko‘zga tashlanib turadi.

Yaqinda hayotimni qo‘yganman degan gap chiqdi. Videofilm ko‘rasizmi, radio eshitasizmi, matbuot o‘qiysizmi – baribir. Ota bolaga, o‘g‘il onaga, kuyov kelinga shunday va’da beryapti. Hayot hech qayerga qo‘yilmaydi! Hayot tikiladi. Tikilganidan keyin undan qaytib bo‘lmaydi. Bu – juda og‘ir gap. Uni har kim aytavermasligi kerak. Hatto videofilmda ham.

Eng ko‘p uchraydigan jiddiy xato – to‘g‘ri kelsa-kelmasa har so‘zini hamma yoqda ishlatish. Har bir Alloh taoloning so‘zi, har bir Imom Buxoriyning asari. Bu o‘rinda, diniy tomondan qaraydigan bo‘lsak, gunohlarning eng kattasi bo‘lgan shirkka yo‘l qo‘yilyapti. Har bir Alloh taolo deganda bir necha iloh tushuniladi, Alloh taoloning har bir so‘zi emas. Yana Har bir prezidentning farmoni yoki to‘rtta prezidentning qarori deganda esa prezidentlarning qarori tushuniladi. Aslida bu gap prezidentning har bir farmoni va prezidentning to‘rtta qarori deb aytilishi kerak...

Keyingi paytlarda haqiqatdan, barchalarimiz deyishga o‘rgandik. Ma’nan, jismonan, tabiatan deyilgani kabi haqiqatan demay qo‘ydik. Hammamiz deganda ko‘pchilikni, barchani tushunamiz, lekin barchalarimiz, barchalaringiz deyishni madaniyat, odob belgisi deb qabul qilib oldik. Ya’ni savodsizlik adabga aylanib boryapti. Boshqa misol kerakmi?! O‘qinilgan, aytinilgan degan so‘zlar kunda-kunora quloqqa chalinyapti. O‘qimoqning majhul nisbati – o‘qilmoq, aytmoqniki – aytilmoq. O‘qinilmoq degan fe’l yo‘q!

Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi ilmiy xodimi Anvar Boboyevning maqolasidan

Maqolani toʻliq oʻqish: 👉 oyina.uz/uz/article/3104

Telegram | YouTube

Hech kim emasligingni qayerda sezish kerak, aytaymi? Yaratganning oldida. Mayli, aqlning, goʻzallikning, tabiatning oldida, lekin odamlarning oldida emas. Odamlar orasida qadr-qimmatingni anglab turishing kerak.

Anton Chexov

Telegram | YouTube

Oʻrinsiz toʻqima: yokida

Yokida. Yoʻq, bu yaponlarning ismi emas. Choʻzmachilar yoʻq joydan toʻqigan soʻz bu. Hozir, agar kabi soʻzlarga keraksiz oʻrinda -da qoʻshimchasini qoʻshish uchrab turardi. Endi yoki bogʻlovchisiga ham oʻrin-payt kelishigini yelimlashyapti. Nega bu qoʻshimcha kerak, maʼnosi, vazifasi nima – mantiqli javob yoʻq.

Yaxshilar, yo, yoki, yoinki, yoxud soʻzlari bor. Lekin yokida degan soʻz yoʻq!

Eʼtibor bering:

Yo toʻgʻri gapiringlar, yokida jim turinglar. ❌
Yo toʻgʻri gapiringlar, yo jim turinglar. ✅
Yo toʻgʻri gapiringlar, yoki jim turinglar. ✅

Yokida degan soʻzni umuman ishlatmang. U tag-tugi bilan xato. Uni qoʻllash – yo savodsizlik, yokida tilni his qilmaslik belgisi.

Telegram | YouTube

“Bosh” deb ataladimi?

Mashhur yozuvchi Hans Kristian Andersen tashqi koʻrinishiga u qadar eʼtibor beravermas edi. Ohori qolmagan plashi va eski shlyapasini kiyib, Kopenhagen koʻchalarida sayr qilib yurardi. Bir kuni bir olifta uni toʻxtatib, savolga tutadi:

– Taqsir, boshingizdagi anavi matoh “shlyapa” deyiladi-da, a?

Yozuvchi shu zahoti javob beradi:

– Olifta shlyapangizning ostidagi anavi matoh “bosh” deb ataladi-da, shundaymi?

Telegram | YouTube

Korzinka podkasti nihoyat YouTube yuzini koʻribdi

Qadim-qadim zamonda Korzinka podkastida qatnashgandim. Unda til, tarjima, atamashunoslik, lugʻatlar bilan ishlash kabi mavzularda suhbatlashgan edik. Shu podkast keyin negadir aro yoʻlda qolib ketgandi. Rosa dam yegandan keyin Oʻzbek tili bayrami arafasida eʼlon qilishibdi. Tasodifan koʻrib qoldim va sizlarga ham ilindim.

Lekin videoda nuqson bor ekan. Yarmidan koʻproq qismida tovush tasvirdan oldinlab ketibdi 🤷🏻‍♂️

👉 youtu.be/ednnd8y9ixY

Telegram | YouTube

Til oʻzlashmani oʻzi istagan maʼnoda olishi johillik emas

Oyina.uz portalida “Ibo” “qarshilik”, “mugʻombir” “tavakkalchi” – asliga zid maʼnoda qoʻllanuvchi soʻzlar sarlavhali maqolani oʻqib qoldim. Muallif arab tilidan oʻzlashgan va asl maʼnosidan uzoqlashgan yoki butunlay aks maʼnoni anglatuvchi soʻzlar haqida yozgan. Yaxshi misollar topilgan. Baʼzi soʻzlarning asliyatdagi maʼnosi:

Isnod – tayanch, tirgak.
Ehtimol – bardosh, chidam.
Maza – shoʻr, nordon gazak.
Bisot – gilam.
Bashara – tana, gavda, inson.
Hayf – adolatsizlik, nohaqlik.
Jahl – nodonlik, bilimsizlik.

Soʻzlarning bu tarzda asliyatdan uzoqlashgani, umuman boshqa maʼnolarni anglatishga oʻtganini muallif johilona holat, soʻzni oʻz tarjimasiga arzitmaslik deb hisoblaydi. Bu – yanglish qarash.

Til boshqa tildan soʻz oʻzlashtirayotganda uni asliyatdagi maʼnoda qabul qilishga majbur emas. U mustaqil harakat qiladi, chet tilining qosh-qovogʻiga qaramaydi. Istasa, asliyatdagi maʼnoda qabul qiladi, istamasa – yoʻq.

Boshqa tilga ergashish hozir urf boʻldi, soʻz olayotganda hatto imlosigacha ergashib ketyapmiz.

Soʻzni oʻzi xohlagan maʼnoda qoʻllash boshqa tillarga ham xos. Istalgan tilning etimologik lugʻatini oling, bunga bir dunyo misol topasiz.

Telegram | YouTube

Oʻzing mehnat qilib topmagan narsa yengil tuyuladi.

Chechen xalq maqoli

Telegram | YouTube

Arzon narsa hamisha qimmatga tushadi.

Tat xalq maqoli

Telegram | YouTube

Navkardan mergangacha: tomirida moʻgʻul qoni oqqan soʻzlar

Oʻzbekchada asli moʻgʻulcha boʻlgan soʻzlar anchagina. Ular tilimizga singib, oʻz soʻzimizga aylanib ketgan. Moʻgʻulcha ekanini sezmaysiz ham. “Daryo” nashrida ana shunday soʻzlarning baʼzilarini sharhladim.

👉 daryo.uz/hBm7wBek

Telegram | YouTube

Imloga oid maqolalar

4-qism

🔹 Kobulmi yoki Qobul?
🔹 Koʻngilchanmi yo koʻngilchang?
🔹 Koʻp soʻraladigan savol: qoʻsh undoshli oʻzlashmalarga qoʻshimcha qanday qoʻshiladi?
🔹 Koʻcha nomlari va uy raqamlari qanday yoziladi?
🔹 Qizil kitobmi yoki “Qizil kitob”?
🔹 Qisqartma soʻzlar: qoʻshimchalar qoʻshib yoziladimi yo ajratib?
🔹 Qisqartmalar imlosi: lotin yozuvidagi xatolar
🔹 Qozogʻiston poytaxti – Ostona
🔹 QR kod
🔹 Quvaytmi yoki Kuvayt?
🔹 Qoʻshtirnoq
🔹 Lavozim, ilmiy unvon va ilmiy daraja: qanday ketma-ketlikda yozish kerak?
🔹 Lotin alifbosining yangi tahriri uchun taklif
🔹 Mavzu nomlari qanday yoziladi?
🔹 Mana bu va manavi

👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 5-qism

Telegram | YouTube

Yaxshi gap bilan erisholmagan qattiqqoʻllik bilan ham erisholmaydi.

Anton Chexov

Telegram | YouTube

Chiroy – yuz, chehra

Bu soʻz XIV asr boshida yaratilgan “Qipchoqlar kitobi” (Codex Cumanicus) lugʻatiga kiritilgan. Chiroy soʻzi moʻgʻulcha saray – yuz, chehra, koʻrinish soʻzidan.

Navoiy asarlarida goʻzallik, jamol maʼnolarida qoʻllangan bu soʻz hozir ham ayni shu mazmunni ifodalaydi.

Chiroy moʻgʻulchadan oʻzlashgan boʻlsa, turkiy tilda uning muqobili boʻlmaganmi? Boʻlgan. Mahmud Koshgʻariy chiroyli maʼnosida koʻrklug, taylang, ezgu kabi soʻzlarni keltiradi. Bugun ulardan ikkitasi tilimizda bor. Koʻrk chiroy, koʻrkli, koʻrkam chiroyli maʼnosida boʻlsa, ezgu soʻzi yaxshilik baxsh etuvchi, xayrli degan mazmunga ega.

Telegram | YouTube