Korzinka podkasti nihoyat YouTube yuzini koʻribdi

Qadim-qadim zamonda Korzinka podkastida qatnashgandim. Unda til, tarjima, atamashunoslik, lugʻatlar bilan ishlash kabi mavzularda suhbatlashgan edik. Shu podkast keyin negadir aro yoʻlda qolib ketgandi. Rosa dam yegandan keyin Oʻzbek tili bayrami arafasida eʼlon qilishibdi. Tasodifan koʻrib qoldim va sizlarga ham ilindim.

Lekin videoda nuqson bor ekan. Yarmidan koʻproq qismida tovush tasvirdan oldinlab ketibdi 🤷🏻‍♂️

👉 youtu.be/ednnd8y9ixY

Telegram | YouTube

Til oʻzlashmani oʻzi istagan maʼnoda olishi johillik emas

Oyina.uz portalida “Ibo” “qarshilik”, “mugʻombir” “tavakkalchi” – asliga zid maʼnoda qoʻllanuvchi soʻzlar sarlavhali maqolani oʻqib qoldim. Muallif arab tilidan oʻzlashgan va asl maʼnosidan uzoqlashgan yoki butunlay aks maʼnoni anglatuvchi soʻzlar haqida yozgan. Yaxshi misollar topilgan. Baʼzi soʻzlarning asliyatdagi maʼnosi:

Isnod – tayanch, tirgak.
Ehtimol – bardosh, chidam.
Maza – shoʻr, nordon gazak.
Bisot – gilam.
Bashara – tana, gavda, inson.
Hayf – adolatsizlik, nohaqlik.
Jahl – nodonlik, bilimsizlik.

Soʻzlarning bu tarzda asliyatdan uzoqlashgani, umuman boshqa maʼnolarni anglatishga oʻtganini muallif johilona holat, soʻzni oʻz tarjimasiga arzitmaslik deb hisoblaydi. Bu – yanglish qarash.

Til boshqa tildan soʻz oʻzlashtirayotganda uni asliyatdagi maʼnoda qabul qilishga majbur emas. U mustaqil harakat qiladi, chet tilining qosh-qovogʻiga qaramaydi. Istasa, asliyatdagi maʼnoda qabul qiladi, istamasa – yoʻq.

Boshqa tilga ergashish hozir urf boʻldi, soʻz olayotganda hatto imlosigacha ergashib ketyapmiz.

Soʻzni oʻzi xohlagan maʼnoda qoʻllash boshqa tillarga ham xos. Istalgan tilning etimologik lugʻatini oling, bunga bir dunyo misol topasiz.

Telegram | YouTube

Oʻzing mehnat qilib topmagan narsa yengil tuyuladi.

Chechen xalq maqoli

Telegram | YouTube

Arzon narsa hamisha qimmatga tushadi.

Tat xalq maqoli

Telegram | YouTube

Navkardan mergangacha: tomirida moʻgʻul qoni oqqan soʻzlar

Oʻzbekchada asli moʻgʻulcha boʻlgan soʻzlar anchagina. Ular tilimizga singib, oʻz soʻzimizga aylanib ketgan. Moʻgʻulcha ekanini sezmaysiz ham. “Daryo” nashrida ana shunday soʻzlarning baʼzilarini sharhladim.

👉 daryo.uz/hBm7wBek

Telegram | YouTube

Imloga oid maqolalar

4-qism

🔹 Kobulmi yoki Qobul?
🔹 Koʻngilchanmi yo koʻngilchang?
🔹 Koʻp soʻraladigan savol: qoʻsh undoshli oʻzlashmalarga qoʻshimcha qanday qoʻshiladi?
🔹 Koʻcha nomlari va uy raqamlari qanday yoziladi?
🔹 Qizil kitobmi yoki “Qizil kitob”?
🔹 Qisqartma soʻzlar: qoʻshimchalar qoʻshib yoziladimi yo ajratib?
🔹 Qisqartmalar imlosi: lotin yozuvidagi xatolar
🔹 Qozogʻiston poytaxti – Ostona
🔹 QR kod
🔹 Quvaytmi yoki Kuvayt?
🔹 Qoʻshtirnoq
🔹 Lavozim, ilmiy unvon va ilmiy daraja: qanday ketma-ketlikda yozish kerak?
🔹 Lotin alifbosining yangi tahriri uchun taklif
🔹 Mavzu nomlari qanday yoziladi?
🔹 Mana bu va manavi

👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 5-qism

Telegram | YouTube

Yaxshi gap bilan erisholmagan qattiqqoʻllik bilan ham erisholmaydi.

Anton Chexov

Telegram | YouTube

Chiroy – yuz, chehra

Bu soʻz XIV asr boshida yaratilgan “Qipchoqlar kitobi” (Codex Cumanicus) lugʻatiga kiritilgan. Chiroy soʻzi moʻgʻulcha saray – yuz, chehra, koʻrinish soʻzidan.

Navoiy asarlarida goʻzallik, jamol maʼnolarida qoʻllangan bu soʻz hozir ham ayni shu mazmunni ifodalaydi.

Chiroy moʻgʻulchadan oʻzlashgan boʻlsa, turkiy tilda uning muqobili boʻlmaganmi? Boʻlgan. Mahmud Koshgʻariy chiroyli maʼnosida koʻrklug, taylang, ezgu kabi soʻzlarni keltiradi. Bugun ulardan ikkitasi tilimizda bor. Koʻrk chiroy, koʻrkli, koʻrkam chiroyli maʼnosida boʻlsa, ezgu soʻzi yaxshilik baxsh etuvchi, xayrli degan mazmunga ega.

Telegram | YouTube

Nima degani?

Soʻz va iboralar maʼnosiga oid maqolalar

1-qism

🔹 Vallomat kim?
🔹 “Ayolgʻu” nima degani?
🔹 “Ammamning buzogʻi”, “alifni tayoq deydi”, “yelkamning chuquri koʻrsin” – antiqa iboralarning maʼnosi nima?
🔹 “Asfalasofilinga ketdi”: asfalasofilin nima?
🔹 “Bir kallaqand, uch soʻm pul” – filmlardagi nodir soʻzlar, ularning maʼnosi nima?
🔹 “Jigʻimga tegma” – jigʻ nima?
🔹 “Juftakni rostladi” – juftak nima?
🔹 “Zero” nima degani?
🔹 “Iyigʻi chiqdi” – iyiq nima?
🔹 “Kiroyi kuyoving shundoq boʻlsa”: kiroyi nima?
🔹 “Qarz-qavola qildi”: qavola nima?
🔹 “Qulogʻi tom bitgan”: tom nima?
🔹 “Nafsi hakalak otdi”: hakalak nima?
🔹 “Nuktadon” nima degani?
🔹 “Pisanda qildi”: pisanda nima?

👉 2-qism

Telegram | YouTube

Manglay – peshona

XII–XIII asrlarda tilimizga oʻrinlashgan manglay soʻzi moʻgʻulchada peshona, oldingi, ilgʻor kabi maʼnolarni anglatgan. Bu soʻzni Navoiy asarlarida uchratish mumkin. U XIV asrga oid “At-tuhfa” lugʻatiga ham kiritilgan.

Xoʻsh, manglayning asl turkiy varianti boʻlganmi? Boʻlgan: alin.

Manglay bugun tilimizda nisbatan kam qoʻllanadi, alin esa mutlaqo isteʼmoldan chiqib ketgan. Ularning oʻrnini forscha peshona egallagan. Baʼzan shunaqa – asl soʻzlarimiz, asrlar boʻyi yashab kelgan nodir iboralarimiz tilimizning peshonasiga sigʻmay qoladi.

Telegram | YouTube

Oydin kechalarda, shudringli oʻtloqlarda yurmagan odam dunyoning shodligini anglamabdi.

Yunon xalq maqoli

Telegram | YouTube

Ahmoqqa maslahat berish – oʻlikka dori berish.

Abxaz xalq maqoli

Telegram | YouTube

Imlosi qiyin soʻzlar (5-qism)

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars bilan tanishing. Lavhada yozishda koʻp xato qilinadigan soʻzlar imlosidagi eʼtiborli jihatlar tushuntirilgan.

Soʻzlar:
🔹 Mudofaa
🔹 Taassurot
🔹 Murojaat
🔹 Taalluqli
🔹 Vakuum
🔹 Birpas

👉 youtu.be/lov2QzF5Dpo

Telegram | YouTube

Silovsin – yirtqich mushuk

Silovsin – mushuksimonlar oilasiga mansub, oyoqlari uzun, tumshugʻi choʻziq, koʻzi juda oʻtkir yirtqich hayvon. Uning terisi ham shu soʻz bilan ataladi.

Oʻrta asrlarda moʻgʻul tilidan oʻzlashgan silovsin soʻzi asliyatda ham shu hayvonni bildirgan. U moʻgʻul shevalarida silius, shuluus, silegusun, shuluuxen kabi shakllarga ega boʻlgan.

Turkiy tillarda silovsinga juda oʻxshash hayvon qoraquloq deb atalgan. Uning dasht silovsini, Misr silovsini kabi nomlari ham bor.

Telegram | YouTube

Sogʻligʻi haqida qaygʻurishga vaqti yoʻq odam yeriga urugʻ qadashga eringan dehqonga oʻxshaydi.

Island xalq maqoli

Telegram | YouTube