Agar kun boʻyi hech narsa oʻrganmagan boʻlsang, kuning bekor oʻtibdi.

Xitoy xalq maqoli

Telegram | YouTube

Imlosi qiyin soʻzlar (5-qism) | 5️⃣2⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

Telegram | YouTube

​​Doʻnon otmi, echkimi?

Moʻgʻul tilidan oʻzlashgan doʻnon soʻzi oʻzbekchada uch yoshga toʻlib, toʻrt yoshga oʻtgan ot yoki tuyani ham, ikki yoshga toʻlib, uch yoshga qadam qoʻygan qoʻy yoki echkini ham anglataveradi. Masalan:

Doʻnonning toyligi boʻlmas,
Nokasning – boyligi.

Bu maqolda gap ot haqida emas, chunki toʻrt yoshli ot toydan afzal. Maqolda esa afzallik emas, kamchilik nazarda tutilyapti. Chunki nokas boy boʻlolmagani kabi doʻnon ham toy boʻlolmaydi degan maʼno anglashilyapti. Bu oʻrinda doʻnon qoʻy yoki echki maʼnosida.

Bu soʻz koʻchma maʼnoda boʻyi yetgan mazmunida ham qoʻllanadi. Lekin bu koʻproq xalq ogʻzaki ijodi, sheva yoki soʻzlashuvda kuzatiladi.

Moʻgʻulcha doʻnoʻ yoki doʻnoʻn soʻzining oʻzagi toʻrt – doʻroʻ (doʻrvoʻn) soʻziga borib taqaladi. U toʻrt yoshdagi erkak hayvonni bildirgan. Hozirgi moʻgʻul tilida esa toʻrt yoshli buqani anglatadi.

Moʻgʻulchadan gurav yoki gurvan – uch oʻzagidan yasalgan soʻzlar ham oʻzlashgan. Gʻoʻnon – ikki yashar aygʻir yoki qoʻchqor. Gʻunajin – ikki yoshdan oshgan urgʻochi qoramol. Qiziq tomoni, oʻzbekchada uch maʼnosi ikkiga oʻzgarib qolgan.

Telegram | YouTube

Musulmon gʻisht va nikolay gʻisht

Savol:
Oʻtkir Hoshimovning “Urushning soʻnggi qurboni” hikoyasida yapaloq musulmon gʻisht iborasiga duch keldim. U nimani anglatadi?

Javob:
Musulmon gʻisht oʻtmishda yurtimizda ishlatilgan gʻisht turidir. Milliy ensiklopediyaga koʻra, u kvadrat shaklda boʻlgan – boʻyi va eni 24 santimetr. Qalinligi esa 5 santimetr. XIX asrning ikkinchi yarmidan qurilishda toʻrtburchak shaklli gʻishtlardan ham foydalanila boshlagan. Ular nikolay gʻisht deb atalgan.

Hozirgi pishiq gʻishtlarning oʻlchami har ikki gʻisht turidan farq qiladi. Musulmon gʻisht va nikolay gʻisht bugun ham bor, lekin uy koʻtarishda ishlatilmaydi. Musulmon gʻishtlar koʻproq yoʻlaklarga terilsa, nikolay gʻishtlardan oʻchoqlar qurishda foydalaniladi.

Nikolay gʻisht iborasida Nikolay ismi turdosh otga aylanib ketgani uchun kichik harfda yozish kerak.

Rasmda: chap tomonda musulmon gʻisht, oʻng tomonda nikolay gʻisht.

Telegram | YouTube

Imloga oid maqolalar

5-qism

🔹 Manzil qanday yoziladi?
🔹 Markaziy kengash: bosh harf bilanmi yoki kichik?
🔹 Milodiymi yo melodiy?
🔹 Mingyillik va ming yillik: qay biri toʻgʻri?
🔹 Muhokamalarning “sevimli” savoli: “sentabr”mi yoki “sentyabr”?
🔹 MFY va QFYlar nomi qanday yozilishi kerak?
🔹 Navlar nomi qanday yoziladi?
🔹 Namoyon va namoyanda
🔹 Necha, nechi va nechchi
🔹 Nyu-York emas, Nyu York
🔹 -ov (-yov): chiziqcha kerak emas
🔹 Oyshami yoki Oisha?
🔹 Oliy oʻquv yurtlari, fakultetlar va kafedralar nomi qanday yoziladi?
🔹 Omikron, “omikron” yoki Omicron?
🔹 Onlayn yozishmalarda eng koʻp uchraydigan 🔟 ta xato

👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 4-qism
👉 6-qism

Telegram | YouTube

“Turing, janob, sizni buyuk ishlar kutmoqda!”: jahonga mashhur iboralar aslida kimga tegishli?

Dunyoga mashhur, dovrug‘i yetti iqlimga ketgan, juda ko‘p xalq va elatlar qo‘llaydigan iboralar bor. Xo‘sh, ular qanday paydo bo‘lgan, uni dastlab kim, nima maqsadda ishlatgan? “Daryo” nashrida ana shunday iboralar tarixi haqidagi maqolam eʼlon qilindi.

👉 daryo.uz/hLnADf8E

Telegram | YouTube

Imlosi qiyin soʻzlar (6-qism)

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars bilan tanishing. Lavhada yozishda koʻp xato qilinadigan soʻzlar imlosidagi eʼtiborli jihatlar tushuntirilgan.

Soʻzlar:
🔹 Adil va adl
🔹 Asl va asil
🔹 Afzal va abzal
🔹 Boyaqish va boyoqish

👉 youtu.be/5IE1cTvg4p0

Telegram | YouTube

Punktuatsiyaga oid maqolalar

3-qism

🔹 Modomiki: vergul kerakmi yoki yoʻq?
🔹 Natijada: vergul kerakmi yoki yoʻq?
🔹 Nahot(ki): vergul kerak emas
🔹 Odatda: vergul kerakmi yoki yoʻq?
🔹 Sanani qoʻshtirnoqqa olmaslik kerak
🔹 Snoska qoʻyish qoidalari
🔹 Soʻng, soʻngra: vergul kerakmi yoki yoʻq?
🔹 Tarixiy yodgorliklar nomi qanday yoziladi?
🔹 Undalmasiz murojaatda vergul kerakmas
🔹 Xolos: vergul kerakmi yoki yoʻq?
🔹 Xususan: vergul kerakmi yoki yoʻq?
🔹 Hurmat bilan: vergul kerakmi yoki yoʻq?
🔹 Chunki: vergul kerakmi yoki yoʻq?
🔹 Shu sababli: vergul kerakmi yo yoʻq?
🔹 Shubhasiz: vergul kerakmi yoki yoʻq?

👉 1-qism
👉 2-qism

Telegram | YouTube

Salqin, sarin va shudring

Salqin soʻzi oʻzbekchada iliqdan pastroq orombaxsh havo haroratini va quyosh nuri tushmaydigan, sersoya joyni anglatadi. Uning ildizi moʻgʻulcha salxin soʻziga borib taqaladi. Hozirgi moʻgʻul tilida bu soʻz shamol, shamolli, shamol bilan ishlaydigan kabi maʼnolarni anglatadi.

Sarin oʻzbekchada toza va yangi, salqin va yoqimli, nafis kabi maʼnolarda qoʻllanadi. Ildizi moʻgʻulcha seruun – salqin, sovuq, tetiklashtiruvchi soʻziga borib taqaladi. Oʻzbekchada shu soʻzga oʻzakdosh boshqa bir soʻz ham bor – sergak. Bu soʻzni sezgir, fahmi oʻtkir, uygʻoq kabi maʼnolarda qoʻllaymiz. Sergak aslida turkiycha, u moʻgʻulchaga turkiy tillardan oʻzlashgan degan qarash ham bor.

Shudring esa moʻgʻulcha shuuder soʻzidan. U Navoiy asarlarida shudrun shaklida uchraydi.

Telegram | YouTube

​​Nonlari boʻlmasa, shirinkulcha yeyishsin!

Hukmdoru amaldorlarning oddiy xalq hayotiga eʼtiborsizligi, bepisandligini ifodalaydigan bu ibora ancha mashhur. Uni fransuz malikasi Mariya Antuanettaga nisbat berishadi. Ammo bu fikrni ilk bor u aytmaganini tasdiqlaydigan dalillar bor.

Bu ibora ilk bor fransuz mutafakkiri Jan-Jak Russoning “Iqrornoma” asarida qayd etilgan. Unga koʻra, bir malikaga dehqonlarning yegani noni yoʻqligi haqida aytishadi, malika esa: “Unda brioshi yeya qolishsin” deb javob beradi.

Oʻzbekchaga shirinkulcha yoki pirojniy deb tarjima qilinadigan brioshi tuxum va sariyogʻ qoʻshib pishiriladigan doʻmboq shirinlikdir. U oʻziga toʻqlarning dasturxonidagina topiladigan yegulik edi.

Russo “Iqrornoma”sida malikaning nomini keltirmaydi. Asarning ayni shu bobi 1760-yillarda yozilgan. Bu paytda Mariya Antuanetta 10 yoshlarda edi va hali malika emasdi. U 1774-yili eri Lyudovik XVI taxtga oʻtirgach, malika maqomiga erishadi. Mantiqan olganda, shirinkulcha haqidagi ibora Mariya Antuanettaga tegishli emas.

Ayrim mualliflar bu voqeani malikaning dushmanlari oʻylab topgani va uni obroʻsizlantirish uchun tarqatganini aytadi. Iborani fransuz saroyining boshqa xonimlariga nisbat beradiganlar ham bor. Yana bir variantga koʻra, brioshi haqidagi gap – Jan-Jak Russoning badiiy toʻqimasi.

Oʻxshash voqea qadimgi Xitoyda ham boʻlgan. Szin sulolasi hukmdori Xuey-diga mamlakatdagi boshboshdoqliklar tufayli odamlar guruch topa olmay och qolgani haqida xabar berishadi. U esa: “Axir qiyma yeyishsa boʻladi-ku!” deb javob beradi.

Telegram | YouTube

Farqi nimada?

Soʻz va iboralar maʼnolaridagi nozik farqlarni oʻrganing.

1-qism

🔹 “Kashf” va “ixtiro”: farqi nimada?
🔹 Alifbo va alifbe: farqi nimada?
🔹 Antarktida va Antarktika: farqi nimada?
🔹 Darslik va oʻquv qoʻllanma: farqi nimada?
🔹 Dahliz va yoʻlak: farqi nimada?
🔹 Qitʼa va materik: farqi nimada?
🔹 Magnituda va ball: farqi nimada?
🔹 Maqol va matal: farqi nimada?
🔹 Metis, mulat, sambo va kreol: farqi nimada?
🔹 Pashsha va chivin: farqi nimada?
🔹 Pashshami yo chivin: turli hududlarda turlicha maʼno bildiradigan soʻzlar
🔹 Turshak va bargak: farqi nimada?
🔹 Universitet va institut: farqi nimada?
🔹 Mirzo va mirza: farqi nimada?
🔹 Bular bir xil maʼnoli soʻz emas — nozik maʼno farqiga ega 12 ta soʻz

Telegram | YouTube

Imlosi qiyin soʻzlar (6-qism) | 5️⃣3️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

Telegram | YouTube

Savodxonlik testlari

Imlo boʻyicha bilimlarimni sinayman deganlar kanalda eʼlon qilingan testlar bilan tanishishi va yechishi mumkin.

3-qism

🔹 Sariyogʻ, saryogʻ
🔹 Tolqon, talqon
🔹 Bukur, bukri
🔹 Jonon, janon
🔹 Bosma taboq, bosma toboq
🔹 Choriyorlar, choryorlar
🔹 Ustuvor, ustivor
🔹 Movarounnahr, Movaraunnahr, Mavaraunnahr
🔹 Qoʻllaniladi, qoʻllanadi
🔹 Shahdam, shaxdam
🔹 Paxmoq, pahmoq
🔹 Chalgʻu, cholgʻu
🔹 Joʻmrak, jumrak
🔹 Qozogʻiston, Qozoqiston
🔹 Quvayt, Kuvayt

👉 1-qism
👉 2-qism

Telegram | YouTube

“Oʻlja tushgan” harbiy atamalar

Oʻzbekchaga moʻgʻulchadan bir qancha harbiy atamalar “oʻlja tushgan” – dorugʻa, yasovul, qorovul, bakovul, dubulgʻa, navkar.

Navkar soʻzi oʻzbekchada harbiy xizmatkor, askar maʼnolarida qoʻllanadi. Asliyatda harbiy sohaga aloqasiz maʼnoga ega. Moʻgʻulchada noʻxoʻr doʻst, oʻrtoq, yoʻldosh; turmush oʻrtoq, er mazmunida ishlatiladi.

Oʻlja soʻzining oʻzi ham moʻgʻulchadan. Navoiy asarlarida oʻlja bilan birga shu maʼnoda tolon soʻzi ham qoʻllanadi.

Olimlar moʻgʻulcha deb qaraladigan barcha harbiy atamalar ham moʻgʻulcha emasligi, ularning koʻpi qadimgi turkiy ildizlarga egaligini taʼkidlaydi. Masalan, tilshunos Abduvohid Hayit keshikten, tumanbegi, tarxon, oʻron, toʻlgʻama, hatto javongʻor, barongʻor, gʻul kabi atamalar turkiy soʻz ekanini aytadi.

Telegram | YouTube

Imlosi qiyin soʻzlar (7-qism)

“Ibrat farzandlari” loyihasida savodxonlik boʻyicha navbatdagi dars bilan tanishing. Lavhada yozishda koʻp xato qilinadigan soʻzlar imlosidagi eʼtiborli jihatlar tushuntirilgan.

Soʻzlar:
🔹 Obdan va obdon
🔹 Oʻgʻrilik va oʻgʻirlik
🔹 Oʻgʻrilik va toʻgʻrilik
🔹 Oʻgʻirlamoq va toʻgʻrilamoq
🔹 Talatoʻpmi yoki talotoʻp
🔹 Hapriqmoqmi yo hapqirmoq

👉 youtu.be/sABMB3Lmv_o

Telegram | YouTube

Moʻjizaning bahosi

Tessi – oʻn yoshlardagi istarali bir qizcha. U bir kuni ota-onasi ukasi haqida gaplashayotganini eshitib qoldi. Qizcha ukasi ogʻir kasal ekanini va davolatish uchun ota-onasida pul yoʻqligini bildi. Oila yaqinda boshqa uyga koʻchib oʻtgan, shu sabab bir paytda uyga va muolajaga toʻlov qilishning iloji yoʻq edi. Teddini kuchli malakaga ega va xizmati qimmat jarrohgina davolashi mumkin edi.

Tessining onasi yigʻlar, otasi esa umidsiz bir ohangda gapirardi:

– Teddini hozir faqat moʻjizagina qutqarib qolishi mumkin.

Bu gapni eshitib, qizcha xonasiga yugurib kirdi, gʻaladondagi qutichasini ochdi. Uning butun boyligi shu idishga jamlangan edi. Tangalarini gilamga toʻkdi-da, sanay boshladi. Adashmaslik uchun uch marta sanadi. Soʻng pullarini qutichaga solib, bor kuchi bilan dorixonaga qarab yugurdi. Tessi dorichi unga vaqt ajratishini jimgina kutib turdi. Biroq oq xalatli kishi boshqa bir kishi bilan qizgʻin suhbatlashar, xona chetidagi oʻn yashar qizchaga qarab ham qoʻymasdi. Xiyla vaqt oʻtdi. Qizcha nima qilarini bilmay, oyoqlarini bir-biriga tap-tap etkazib urdi. Biroq foydasiz. Soʻng qattiq-qattiq yoʻtaldi. Ammo bu ham naf bermadi. Oxiri bitta tangani olib, oynani chertdi. Nihoyat dorichi unga qaradi!

– Nima kerak senga? – dedi u asabiylashib. – Koʻrmayapsanmi, ukam bilan gaplashyapman. Atay Chikagodan kelgan, necha yildan beri koʻrishmagan edim.

– Men ham ukamni deb bu yerga keldim, – dedi Tessi ovozi titrab. – U judayam ogʻir kasal... Men unga moʻjiza sotib olmoqchiydim.

– Uzr, nima deding?

– Ukamning ismi Ted, uning boshida bitta yomon narsa oʻsyapti ekan. Dadam: “Uni faqat moʻjiza qutqarishi mumkin”, deb aytdi. Oʻsha moʻjiza necha pul turadi?

– Qizalogʻim, biz moʻjiza sotmaymiz. Kechirasan, senga yordam berolmayman, – dedi dorichi.

– Pulim bor, agar kam boʻlsa, yana opkelaman. Qanchaligini aytavering.

Dorichining poʻrim kiyingan ukasi choʻnqayib oʻtirdi-da, qizchani yoniga chaqirdi:

– Kel-chi, qizim, ukangga qanaqa moʻjiza kerak?

– Bilmadim, – dedi Tessi yigʻlamsirab. – Men faqat ukam kasalligini, uni operatsiya qilish kerakligini bilaman. Oyim shunday dedi. Lekin dadam unga pul toʻlolmaydi. Shuning uchun oʻzimning pulimni ishlatishga qaror qildim.

– Qancha puling bor? – deb soʻradi chikagolik kishi.

– Bir dollaru oʻn bir sent, – deb gʻoʻldiradi qizcha. – Bor pulim – shu. Bu kam boʻlsa, yana opkelaman.

Chikagolik kishi tangalarni oldi-da, qizchaning qoʻlidan tutdi. Uyiga olib borishini soʻradi:

– Hozir uylaringga boramiz. Ota-onangni, ukangni koʻrishimiz kerak. Oʻshanda unga qanaqa moʻjiza kerakligini aniqlayman.

Bu poʻrim kiyimli kishi neyroxirurgiya sohasida dovruq qozongan taniqli jarroh Karlton Armstrong edi. U jarrohlik amaliyotini mutlaq tekinga qildi va Teddi tez orada uyiga soppa-sogʻ boʻlib qaytdi. Ota-ona oʻzida yoʻq xursand, biri olib-biri qoʻyib doʻxtirni maqtar, uni yoʻliqtirgani uchun Xudoga shukrlar aytardi.

– Bu doʻxtir haqiqiy moʻjiza boʻldi, gʻoyibdan keldi, – deb shivirlardi ona, – Bilmadim, bunaqa operatsiya necha pul turarkan...

Tessining yuzlariga tabassum yugurdi. U moʻjizaning bahosi qanchaligini juda yaxshi bilardi... Bir dollaru oʻn bir sent va oʻn yashar qizaloqning samimiy ishonchi.

👉 Ibratli hikoyalardan

Telegram | YouTube

​​Qirol oʻldi. Yashasin qirol!

Bu iboraning ildizlari ham fransuzchaga borib taqaladi. Fransuzcha tartib-taomilga koʻra, monarx oʻlgan zahoti oliy hokimiyat uning vorisiga oʻtadi va bu “Qirol oʻldi. Yashasin qirol!” jumlasi orqali eʼlon qilinadi. Odatda mulozim saroy derazalaridan shu soʻzlarni aytib jar solgan. Oddiy xalq bundan qirol oʻlgani va yangi qirol taxtga oʻtirayotganini anglagan.

Ushbu ibora juda koʻp mamlakatlarda yangi hukmdorni eʼlon qilish uchun ishlatiladi. Bunda birinchi jumla sobiq monarxga, ikkinchi jumla yangi qirolga ishora qiladi.

Oʻrta asrlar Angliyasida kibor va zodagonlar fransuz tilida soʻzlashar edi. Shu sabab qirol oʻlimi va yangi hukmdorni eʼlon qilish bilan bogʻliq ibora ingliz tiliga oson oʻzlashadi. Tarixiy manbalarda yozilishicha, 1272-yili qirol Henri III vafot etganda “Qirol oʻldi. Yashasin qirol!” iborasi ishlatilgan.

Bu ibora hozir nutq shtampiga aylangan, koʻchma maʼnolarda ham qoʻllanadi. Maqolalar, reklamalar, videoroliklarning sarlavhalariga olib chiqiladi. Bunda mavzu vorislik, kimgadir nimadir oʻtayotgani haqida boʻladi.

Millatlar Ligasi mafkurachilaridan biri, britaniyalik siyosatchi Robert Sesil 1946-yili Millatlar Ligasining soʻnggi majlisida soʻzlagan nutqini “Liga oʻldi. Yashasin Birlashgan Millatlar Tashkiloti!” jumlalari bilan yakunlagan. Bunda Millatlar Ligasi tugatilib, oʻrniga BMT tashkil qilinayotgani ifoda etilgan.

👉 daryo.uz/hLnADf8E

Telegram | YouTube

Ibratli hikoyalar

Bu hikoyalarning ayrimlari hayotda yuz bergan, ayrimlari toʻqima. Biroq ularning barida hayotiy haqiqatlar yashirin. Ibratli hikoyalar yangidan yozilgan emas, tarjima. Internet foydalanuvchilari oʻz boshidan oʻtkazgan, koʻrgan-eshitgan yoki qaydadir oʻqigan voqealarni shaxsiy sahifalarida yoki saytlarda yozib qoldirishgan. Hikoyalarning muallifi ham yoʻq.

Men bu kichik fiqralarning baʼzilarini deyarli oʻzgartirmay tarjima qilganman, baʼzilarining syujeti – suyaginigina olganman, ayrimlarining bir-ikki detalidan foydalanib boshqa hikoya yozganman.

Xullas, oʻqing va ibrat oling.

1-qism

🔹 “Nodon onangni kechir, oʻgʻlim!”
🔹 “Obonato!”
🔹 Avtobusda yurmaydigan odam
🔹 Ayb kimda?
🔹 Aqlli himoya
🔹 Bilmaslikning foydasi
🔹 Bir kosa sut
🔹 Bir usulli polvon
🔹 Bolakayning sabogʻi
🔹 Bu shaharda qanday odamlar yashaydi?
🔹 Boʻron
🔹 Diqqatni jamlashning hikmati
🔹 Donishmandning latifasi
🔹 Dunyoning yetti moʻjizasi
🔹 Yomonga oʻzining yomonligi kifoya

👉 2-qism

Telegram | YouTube

Imlosi qiyin soʻzlar (7-qism) | 5️⃣4️⃣-dars | Oʻzbek tilidan savodxonlik darslari

👉 YouTubeʼda koʻrish

Telegram | YouTube

Birovning koʻp narsasidan koʻra oʻzingning oz narsangga ega boʻl.

Sloven xalq maqoli

Telegram | YouTube