بسم الله الرحمن الرحيم ، الحمد لله المتوحد في الجلال بكمال الجمال تعظيماً وتكبيراً،
صلوات الله وسلامه عليه، وعلى آله وأصحابه الطيبين الطاهرين، وعن التابعين، ومن تبعهم بإحسان إلى يوم الدين.

( منكر السنة عرض ونقد ) شاشیێن منکر سونە د عرض کەین و نقدا وان کەین ، نقدەکا علمی تەبعەن من ڤێت ڤێرێ دیارکەم کو خیطابا من نە بۆ ملحدا یە و نە بۆ ب دینایە ، بەلکو ئەز د خیطابێ گەل وان کەم ئەوێن دبێژن ئەم قورئانینە ، ئەم ئیمانێ ب قورئانێ ب تنێ د ئینین ئەم ئیمانێ ب سونەتی ناینین
ڤە ژ بەر ھندێ محاججا من گەل وان د محاججەکا سونەتی نابیت د محاججەکا قورئانی بیت ، اعتیماد سەر أصول لوغەوي و أصول تفسيري ، إن شاء الله د دیار کەین ب معايير عقلی و معايير منطق خەلەتیێن وان و د بۆ وان بەرچاڤ کەین و إثبات کەین حوجیەتا سونەتێ ، تەبعەن وەختێ ئەم دبێژین حوجیەتا سونەتێ ، نە بل ضرورة  سونەت ھەمی پێکڤە حوجەبیت ، سونەتا دورست حوجەتە و سونەتا خەلەت ژی علماء ب خو يا ديار كري

دا أول جار ديار بكەين (تعريفا السنة ) چ تشتە ، سونەت دەڤ علماء حەدیسێ (هي ما نُسب إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم من1- قول 2-أو فعل3- أو تقرير4- أو صفة خَلْقية5- أو خُلقية) ھەر کارەکێ ھات بیتە ریوایەت کرن ژ پێغەمبەری سلاڤ لێ بن چ گوتن بیت وەکی ( إنما الأعمال بالنيات) چ کریار بیت وەکی ( نڤێژ ئان مەناسک حەجێ نیشا صحابيا دابێن ) ئەڤ عملە دبیتە سونەتا فعل) چ تقریر بیت ، تقریر چیە کارەک دەڤ پێغەمبەری سلاڤ لێ بن ھاتبیتە کرن ئان گوتنەک دەڤ پێغەمبەری سلاڤ لێ بن ھاتبیتە گوتن و پێغەمبەری سلاڤ لێ بن سکوت سەر کربیت بێدەنگ بۆنا پێغەمبەری سلاڤ لێ بن دلیل کو ئەڤ تشتە یێ جائیزە چنکو مەحالە پێغەمبەر سلاڤ لێ بن سکوت سەر باطل بکەت، ئان ژیک تشتەک ھاتبیتە کرن نەپ حازر بونا پێغەمبەری سلاڤ لێ بن و پشتی ھنگێ گەھاندبیتە پێغەمبەری سلاڤ لێ بن و وی سکوت سەر کربیت ئەڤێ ژی دبیتە تقریر ، تقریرا پێغەمبەری سلاڤ لێ بن دلیل کو ئەڤ تشتە یێ دورستە
ھەر وەسا (صفة خَلْقية) یەعنی مەسەلەن  وەختێ وصفا چاڤ وی دکەن، وصفا پرچێ وی دکەن ، وصفا طول وی دکەن .

و (صفة خُلقية) یەعنی سیفاتێن خولوقی وەکی ( یێ کریم بو یێ مەرد بو یێ متواضع بو یێ ب ئەدب بۆ یێ راست گو بۆ و.. الخ )  ئەڤە دەڤ علماء حديث
دەڤ علماء أصول تعريفا وێ ئەوە ((ما أضيف إلي النبي صل الله عليه وسلم من قول أو فعل أو تقرير على سبيل  تشريع فحسب ) بەس علی سبل تشریع د بیتە سونەت ئەڤە
دا سەحکەینێ دوو جورێن سونەتێ یێن ھەین (السنة توقيفي والسنة توفيقي) دا ڤێ شاشیێ دەڤ وان دیار بکەین دا نەکەڤنە ڤان خەلەتیا دا و خەلکی ژی نە ئێخنە ڤان خەلەتیادا
ئێ سونەتا توقيفي ، وەحیەکا تعلمی یە رب عالمین یا نیشا پێغەمبەری دا سلاڤ لێ بن وەحیەکا تعلمی یە ب رێکەک ژ رێکن  وەحیێ ، یەعنی مەسەلەن ئەڤا توقیفی اجتھادا پێغەمبەری سلاڤ لێ بن تێدا نینە
کا رب عالمین چاوا نیشادایە پێغەمبەری سلاڤ لێ بن وەسا یا  بۆ صحابيا گوتی ، مەسەلەن تەعلیما نڤێژێ موستەحیلە کو پێغەمبەری سلاڤ لێ بن اجتھاد کربیت ، کا نڤێژا سپێدێ بکەینە دوو ئان نڤێژا ئێڤاری بکەینە سێ رکاعەت ئان چار رکاعەت نەخێر ئەڤ عەدەت رکاعەتا و عەدەدێ ئەزکار نڤێژێ و ئەرکان نڤێژێ ھەمی توقیفی نە ، فە رب عالمین یا نیشا پێغەمبەری دا سلاڤ لێ بن و پێغەمبەری یا گەھاندیە مە ، ب کل ئەمانە ، ئەڤە سونەتەکا توقیفی یە ، ئان مەسەلێن زەکاتێ ، زەکاتا مالێ بلا ھندەبیت و زەکاتا حەیوانی ھندە بیت ، ئەڤە نە اجتھادا پێغەمبەری یە سلاڤ لێ بن ئەڤە سونەتەکا توقیفی یە، رب عالمین یا نیشادای وی یا گەھاندی .

(سونەتا توفیقی ) ئەو سونەتە ئەوا پێغەمبەری سلاڤ لێ بن اجتھاد کری دێ أصل خودا نە وحی یە پێغەمبەری سلاڤ لێ بن اجتھاد یاکری ژ فھما وی بو وەحیێ ھەکەر یا دورست بۆ رب عالمین دێ اقرار سەرکەت سکوتێ سەر کەت معنا دورستە ، ھەکەر یا خەلەت بو دێ بەرێ وی دەتە یا دورست ، ئەڤە رێکەکا غیر مباشر ھەر ژێ مضمون أصول وحي يه
علی سبیل میسال مەسەلەن  ژنکەک ھاتە دەڤ پێغەمبەری سلاڤ لێ بن گوتێ  زەلام من ظھار گەل من کری یا گوتی یە من تۆ وەکی دەیکا من ( أنت عليَّ كظهر أمي)
ئەڤە سونەتا توفیقی یە پێغەمبەری سلاڤ لێ بن اجتھاد کر گوتێ ئەز دبیژم ئەڤە دێ بیتە طلاق و ھوین ژێک خلاس بون ئایەت ھاتە نزل بو گوتی
( قَدۡ سَمِعَ ٱللَّهُ قَوۡلَ ٱلَّتِي تُجَٰدِلُكَ فِي زَوۡجِهَا وَتَشۡتَكِيٓ إِلَى ٱللَّهِ وَٱللَّهُ يَسۡمَعُ تَحَاوُرَكُمَآۚ إِنَّ ٱللَّهَ سَمِيعُۢ بَصِيرٌ) ب ڕاستى خودێ گوهل ده‌نگێ خه‌ولايا كچا ثه‌عله‌به‌ى بوو ئه‌وا هاتییه‌ نك ته‌ دا پسيارا وێ گۆتنێ ژ ته‌ بكه‌ت يا مێرێ وێ ئه‌وسێ كوڕێ صامتى گۆتییێ ده‌مێ وى ئه‌و ل سه‌ر خۆ حه‌رام كرى، وگۆتییێ: (تو بۆ من وه‌كى ده‌یكا من يا حه‌رام بى)، ووێ هاوارا خۆ دگه‌هانده‌ خودێ؛

دا ئه‌و ڤێ ته‌نگاڤییێ ژ سه‌ر وێ ڕاكه‌ت، وخودێ گوهـ ل دان وستاندنا هه‌وه‌ دبوو. هندى خودێیه‌ گوهدێرێ هه‌مى گۆتنانه‌، و ب هه‌ر تشته‌كێ هه‌بت يێ بينه‌ره‌، تشته‌ك ل وى به‌رزه‌ نابت.

بۆ پێغەمبەری دیار کر ئەڤ حکم تە گوتی نە جھێ خودا بۆ ئەڤ حکم نابیتە طلاق دێ بیتە ظهار تفصيل وێ سورەت المجادل یا دیار
مەرەما من ئەوە خەلەتیا پێغەمبەری رب عالمین جلا وعلا بۆ دورست کر ، ئەڤە دکەڤیتە ضم وەحی دا  غیر مباشر دبیتە وەحی چونکی محالە إقرار سەر خەلەتیێ بکەت

یان ژیک دەمێ سەروکێ منافقان مری عبللاھێ کورێ ئوبەیێ کورێ سەلوولی ، دەمێ ئەو مری کورێ وی عەبدللاھ و ئەو ئێک ژ باشترین سەحابیێن ئەنساری بو ھاتە نک پێغەمبەری سلاڤ لێ بن و داخواز ژێ کر کراسێ خۆ بدەتێ دا بابێ خۆ پێ کفن کەت ، ھەر وەسا داخواز ژێ کر ئەو بێت نڤێژێ ل سەر بکەت
پێغەمبەری سلاڤ لێ بن ھەردوو داخوازن وی بێجھ ئینان و گاڤا پێغەمبەری سلاڤ لێ بن رابوی دا نڤێژێ ل سەر بکەت عومەری کراسێ وی گرت و گوتێ چاوا تو دێ نڤێژێ ل سەر وی کەی و ئەو منافق بۆو ؟ ما خودایێ تە تۆ ژ ڤێ چەندێ نەدایە پاش ؟ پێفەمبەری سلاڤ لێ بن گوتێ خودایێ من ھلبژارتن یا دایە ..و پشتێ پێغەمبەری سلاڤ لێ بن نڤێژ سەر کری ، ژ نوی ئەڤ ئایەتا سورەتا ( التوبە) ھاتە خوارێ .
(وَلَا تُصَلِّ عَلَىٰٓ أَحَدٖ مِّنۡهُم مَّاتَ أَبَدٗا وَلَا تَقُمۡ عَلَىٰ قَبۡرِهِۦٓۖ إِنَّهُمۡ كَفَرُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَمَاتُواْ وَهُمۡ فَٰسِقُونَ ) وتو -ئه‌ى پێغه‌مبه‌ر- چو جاران نڤێژێ ل سه‌ر ئێكى ژ دوڕوییان نه‌كه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌و مر، و ل سه‌ر گۆڕا وى ڕانه‌وه‌سته‌ دوعا بۆ بكه‌ى؛ چونكى وان كوفر ب خودێ وپێغه‌مبه‌رێ وى كر وئه‌و مرن وئه‌و دسه‌رداچووى. وئه‌ڤه‌ حوكمه‌كێ گشتییه‌ بۆ هه‌ر كه‌سه‌كێ نفاقا وى هاتییه‌ زانين.
نموونا ڕویدانا دەربارەی ئێخسری بەدرێ پێغەمبەری سلاڤ لێ بن ، رەئیا ابی بکری وەرگرت کو فیدیێ  وەرگرن ، ئەو بو قورئان ھاتە خاری رەخنە لێ ڤێ چەندێ گرت گوت :   (مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَن يَكُونَ لَهُۥٓ أَسۡرَىٰ حَتَّىٰ يُثۡخِنَ فِي ٱلۡأَرۡضِۚ تُرِيدُونَ عَرَضَ ٱلدُّنۡيَا وَٱللَّهُ يُرِيدُ ٱلۡأٓخِرَةَۗ وَٱللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٞ) نه‌بوويه‌ بۆ پێغه‌مبه‌ره‌كى كو وى ئێخسير هه‌بن حه‌تا ئه‌و گه‌له‌ك كوشتنێ بكه‌ت؛ دا ترسێ بێخته‌ دلێن نه‌ياران وستوينێن دينى موكم بدانت، هه‌وه‌ -گه‌لى موسلمانان- ب وه‌رگرتنا فديێ ژ ئێخسيرێن (به‌درێ) په‌رتالێ دنيايێ دڤێت، وخودێ دڤێت دينێ خۆ يێ كو مرۆڤ پێ دگه‌هته‌ ئاخره‌تێ ئاشكه‌را بكه‌ت. وخودێ يێ زاله‌ كه‌س نه‌شێتێ، و ئه‌و د شريعه‌تێ خۆ دا يێ كاربنه‌جهه‌. 
ئەڤ جورێ سونەتێ  یێ( توفیقی)  ئەو ژیک پێک دھێت ژ وان حەدیس پێغەمبەری سلاڤ لێ بن ژ ئەنجامێ تێگەھشتنا وی ژ قورئانێ ئیناینە دەرێ ، ئەڤ جورێ حەدیسێ ( إستنباط ) کریە پێغەمبەری سلاڤ لێ بن ئەگەر صواب و حەق بو وەحیا عسمانی دێ پشتەڤانیێ کەت ، ژ خو ئەگەر اجتھادا وی یا خەلەت بو کێماسی تێدا بیت ، وەحی د نازل بیت و حکم راست د دیار کەت
بومە دیار بیت کو حەدیس پێغەمبەری سلاڤ لێ بن ( توقیفی و توفیقی ) کو وەحی و سه‌لماندیە و اقرار دکەت ، مناسبە دەربارەی ڤێ چەندێ بێژین بۆ ژێدەرێ وەحیا عەسمانی ئەڤە یە معنا وێ ( (وما ينطق عن الهوى )(النجم3) ئانكو ئاخفتنا وى ژداف خو نينە بەلكو وەحيە و ژ دەف خودێ يە ، لەوا پشتى هينگێ ئايەت دبێژيت : ان هو الا وحي يوحى (النجم4)
ھندەک.جارا ژیک وەکی ئیلھاما سرۆشتی د کەڤیتە سەر دلێ پێغەمبەری سلاڤ لێ بن ،وەکی ئەوێ وەحیا بو دەیکا موسا علیە السلام (وَأَوۡحَيۡنَآ إِلَىٰٓ أُمِّ مُوسَىٰٓ أَنۡ أَرۡضِعِيهِۖ فَإِذَا خِفۡتِ عَلَيۡهِ فَأَلۡقِيهِ فِي ٱلۡيَمِّ وَلَا تَخَافِي وَلَا تَحۡزَنِيٓۖ إِنَّا رَآدُّوهُ إِلَيۡكِ وَجَاعِلُوهُ مِنَ ٱلۡمُرۡسَلِينَ ) ومه‌ ئێخسته‌ سه‌ر دلێ ده‌یكا مووساى ده‌مێ وێ مووسا بووى وترسیاى فيرعه‌ون وى ژى وه‌كى كوڕكێن دى يێن ئسرائيلییان ڤه‌كوژت: كو تو ب پشتڕاستى شيرى بده‌يێ، وئه‌گه‌ر تو ترسیاى مه‌سه‌لا وى ئاشكه‌را ببت، تو وى بكه‌ د سندۆقه‌كێ دا وبهاڤێژه‌ د نيلی دا، بێى تو بترسى كو فيرعه‌ون وملله‌تێ وى وى بكوژن، و ل سه‌ر دويركه‌فتنا وى تو ب خه‌م نه‌كه‌ڤه‌، هندى ئه‌مين ئه‌م دێ كوڕێ ته‌ زڤڕينينه‌ نك ته‌، ودێ وى كه‌ينه‌ پێغه‌مبه‌ر.

ێ سەرھاتیا دیار بیت پێغەمبەر سلاڤ لێ بن اجتھاد دکر ، ئەگەر نەیا دورست با دا خودێ بۆ راست ڤەکەت

دکتور ئامەد کازم

ئەڤێن ئینکار سونەتێ دکەن  و سونەتا پێغەمبەری نادانێن مصدر دوویێ تشريعێ

دبێژن اھل کتاب ژ جوھیا و فەلا یێن ھەین نوکە د چنە بەحشتێ کو پشتی قورئان ھاتیە خارێ ژیک ئەگەر دیڤ رسال محمد نەئێن سلاڤ لێ بن استدلال ب ڤێ ئایەتێ دکەن [ إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئُونَ وَالنَّصَارَىٰ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ (المائدة ٦٩)

دابەرێخوبدەینێ کا ئەڤ ئایەت بەحسێ کێیە و چەوا ئەو انحیراف دکەن دئایەتێ دا و کا ئه‌ڤه‌ به‌حسێ كیش فه‌لا و جوهیانه‌
(إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا) هندیكه‌ ئه‌و كه‌سن ئه‌وێن ئیمان ئینای باوەری ب پێغەمبەری ئینای( سلاڤ ل سەر  بن) د وی تشتی دا ئەوێ بو وان پێ ھاتی ژ نێک خودێ ژ ڤێ ئومەتێ
(وَالَّذِينَ هَادُوا) به‌حسێ جوهیایه‌ وەختێ بەرێ
هێش پێغه‌مبه‌رێ مه‌ نه‌هاتی (سلاڤ ل سەر بن ) و بووینه‌جوهی.
(وَالنَّصَارَىٰ)به‌حسێ فەلایه‌ هێش پێغه‌مبه‌رێ مه‌ نه‌هاتی ئه‌ڤ فه‌لێت هاریكاریا (عیسا)  سلاڤ ل سەر بن ) و باوه‌ری پێ ئیناین.
(وَالصَّابِئِينَ) وَالصَّابِئِينَ ئه‌ڤانا چ دینێت مسته‌قر نینن كو ل دویڤ بچن و ل سه‌ر فیطره‌تا خو مابوون کو هێش پێغه‌مبه‌رێ مه‌ نه‌هاتی سلاڤ ل سەر بن .
(مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ) هه‌ر كه‌سه‌كێ ئیمانێ بخودێ بینیت و ب ڕۆژا دۆماهیێ ، ئیمان ب ھندێ ھەبیت کو د رابیت پشتی مرنێ
(وَعَمِلَ صَالِحًا) شوولێ باشكربێن گوهداریا خودێ كربیت ، ئەوێن ھە خرەکا دێ بو وان چ ھەبیت نێک خودێ
( فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ) دێ بو وان هه‌بت خێرا وان و خه‌لاتێ وان نێک خودێ وان   جزایێ وی عه‌ملێ صالح وی شولێ باش ئەوێ وان کری دێ  نێك خودێ بیت
(وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ ) چ ترس ل سه‌ر وان نابت ژ نه‌خۆشیت رۆژا قیامه‌تێ و وه‌ختێ ژ قه‌برا ڕادبن.
( وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ) و بخه‌م ژی ناكه‌ڤن ل سه‌ر وی تشتی و ئه‌و تشتێ وان هێلای ل دویڤ خۆرا ژ دونیایێ و مه‌عیشه‌تێ دونیایێ ، ژ به‌ر چ ؛ چنكو ڤان كه‌سا ئیمان یا ئینای.

به‌س پشتی به‌عثه‌تا (پێغه‌مبه‌ری سلاڤ ل سەر بن ) هه‌چیێ  مینیتە سەر جوهیاتیا خۆ سەر فەلاینیا خۆ ھەر کەسەکێ مینیتە صابئي ژ ڤان و  ئیمانێ ب پێغه‌مبه‌ری (سلاڤ ل سەر بن ) نه‌ئینیت ئەڤ کەسێ ھە ژ حسێبا  كافرانه‌  ،
ئه‌ڤ كه‌سێ هه‌ كافره‌ و نە دینێ خودێ تەعالا دایە  ئه‌ڤ وه‌عدا ھا بۆ وی نینا و  ژێ ناگریت.
ژ به‌ركۆ ژ ئه‌ركانێت ئیمانێ نه‌ :
(كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِّن رُّسُلِهِ) : ئيمانا ب خودێ و مه‌لائیکه‌تێت وی و هه‌می كیتابێت خودێ ئیناینه‌ خوار و هه‌می پێغه‌مبه‌رێت خودێ فڕێكرین و چ جوداهیێ نه‌كه‌ت دناڤ به‌را پێغه‌مبه‌رێن وی دا و باوه‌رییێ ب هه‌مییا بینیت نه‌كۆ باوه‌رییێ ب هنده‌كا بینیت و ب هنده‌كا نه‌ ،وەكۆ (جوهی و فه‌ڵا) پشتی پێغه‌مبه‌رێ مه‌ هاتی و باوه‌ری پێ نه‌ئیناین. ئەڤە ل ڤێرێ نە وان باوەری بخر پێغەمبەرا ئینا و نە وان باوەری بخر کتێبا ئینا.....


إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالصَّابِئِينَ وَالنَّصَارَىٰ وَالْمَجُوسَ وَالَّذِينَ أَشْرَكُوا إِنَّ اللَّهَ يَفْصِلُ بَيْنَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ﴾
[ الحج: 17]
خودێ دبێژیت ھندی ئەون یێن ئیمان ئینای و ئەوێن بوینە جوھی و سائیبی قومەکن عیبادەتێ مەلائیکەتا دکەن  فەلا و مەجوسی ئەوێن عیبادەت روژی دکەن و ئەوێن شریکا بو خودێ چ دکەن خودێ روژا قیامەتێ دێ ڤان ھەمیا ژێک جوداکەت

و رب عالمین دسورت حج دا بومە دیار کر دێ وان ژێک جوداکەت قیامەت و حکم وان وەکی ئێک نینە

رب عالمین د سورت البینە دا بومە دیار دکەت و ئەڤە ژ اھل ئاگرینە و نە ژ اھل بەحشتێ نە ، خودێ دبێژیت : (إِنَّ ٱلَّذِینَ كَفَرُوا۟ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَـٰبِ وَٱلۡمُشۡرِكِینَ فِی نَارِ جَهَنَّمَ خَـٰلِدِینَ فِیهَاۤۚ أُو۟لَـٰۤئِكَ هُمۡ شَرُّ ٱلۡبَرِیَّةِ )ئانکو : هندى ئه‌ون يێن كافر بووين ژ جوهى وفه‌له‌ وبوتپه‌رێسان جزايێ وان ئه‌وه‌ ئه‌و د ئاگرێ جه‌هنه‌مێ دا بن هه‌ر وهه‌ر تێدا بمينن، خرابترينێ خه‌لكى هه‌مییێ ئه‌ون.

و ئایەت قورئانی و حەدیسێن پێغەمبەری گەلەکن کو ئەڤێن پشتی ھاتنا محمد سلاڤ لێ بن خودێ چ دینا قبیل ناکەت وەکی د سورەتێ ال عمران دا ھاتی ( إِنَّ ٱلدِّینَ عِندَ ٱللَّهِ ٱلۡإِسۡلَـٰمُۗ ) ئانکو : هندى ئه‌و دينه‌ يێ خودێ بۆ به‌نییێن خۆ پێ ڕازى بووى وپێغه‌مبه‌رێن خۆ پێ هنارتين، و ژبلى وى ئه‌و ب چو دينێن دى ڕازى نابت، ئيسلامه‌ ئایەت (١٩)

و دئایەت دی دا یا ال عمران خودێ دبێژیت : ( وَمَن یَبۡتَغِ غَیۡرَ ٱلۡإِسۡلَـٰمِ دِینࣰا فَلَن یُقۡبَلَ مِنۡهُ وَهُوَ فِی ٱلۡءَاخِرَةِ مِنَ ٱلۡخَـٰسِرِینَ) ئانکو: وهه‌چییێ دينه‌كى ژ بلى ئيسلامێ داخواز بكه‌ت، وئيسلام ئه‌وه‌ مرۆڤ ب ته‌وحيدێ وگوهدارییێ خۆ ته‌سليمى خودێ بكه‌ت، وباوه‌رییێ ب پێغه‌مبه‌رێ دويماهییێ موحه‌ممه‌دى سلاڤ لێ بن بينت، ودويچوونا وى بكه‌ت، وڤه‌شارتى وئاشكه‌را ئه‌و بڤێت، هه‌چییێ دينه‌كى دێ داخواز بكه‌ت ئه‌و دين ژ وى نائێته‌ قه‌بويلكرن، وئه‌و ل ئاخره‌تێ ژ زيانكارانه‌ ئه‌وێن پشك وبارێن خۆ ژ ده‌ست داين.

والحمد للە رب عالمین

منکر سونەتا پێغەمبەری دبێژن قورئان بتێ بەس بومە و حەدیس نە تشریعە و ئەڤ گوتنا وان کوفرە ژبەرکو حەدیس ژیک وحیە و ژێدەرێ دوویێ یێ تشریعی یە د عقیدا مە سونیا دا و ھەر کەسەکێ بێژیت حەدیس نە تشریعە ئەو کافر بو

وھندیکە سونەتە ئەصلێ دوویێ ژ اصول تشریعێ یە د ئیسلامێ دا ھەر چەندە ھەر ئەو ژیک الإستناد خۆ ژ قورئانێ وەرگریت چونکی ئەو تشتێ  پێغەمبەر بێژیت سلاڤ لێ بن ئەو ژیک ھەر رەنگەکێ وەحیێ یە بۆ ھاتی ، پشتی کیتاب سونەت د ھێتن ، وەکی د قورئانێ ب خۆ ژیک دا ھاتی( قال تعالى: “وَأَنزَلَ اللَّهُ عَلَيْكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ ” (النساء، الآية 113)،  ...  خودێ کیتاب یا بوتە ڤرکری کو قورئانە وحكْمَة ژی ،( والمراد بالحكمة : السنة) حكمة  چ تشتە ؛ مقسەد پێ سونەتە دلیل مە ئەڤ ئایەتەیە ( وقال : وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ الآية129)،... یەعنی پێغەمبەر سلاڤ لێ بن شولێ وی ئەڤەیە ئەو ملەتێ خۆ ب فێربکەت کیتاب و حكمة ، یەعنی کیتاب و سونەتێ ژی ( وقال آمرا لنساء نبيه  : ( وَاذْكُرْنَ مَا يُتْلَىٰ فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آيَاتِ اللَّهِ وَالْحِكْمَةِ ) خودێ دبێژیتە ژنک پێغەمبەری سلاڤ لێ بن بیرا خۆ ل وێ بینەڤە یا دێ مالێن ھەوەڤە دھێتە خاندن ژ کیتاب خودێ و حكمة تەبعەن ژ بلی کیتابا خودێ سونەتا پێغەمبەری بو سلاڤ لێ بن
( وقال سبحانه : وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا الآية 7) الحشر ، ئەڤ ئایەتە ژیک دلیل کو واجبە سەر ئومەتێ گوتنێن پێغەمبەری ژیک سلاڤ لێ بن وەکی گوتن خودێ وەرگرن و کاری پ بکەن .
(وقال صلوات الله وسلامه عليه وآله : ألا إني أوتيت القرآن ومثله معه) یەعنی قورئان یا بو من ھاتیە خارێ و وەکی وێ د گەل دا مەقسەد وەکی وێ گەل دا  سونەتە .
(وحُكمُ السنة حُكمُ القرآن في ثبوت العلم واليقين والاعتقاد والعمل) سونەت ژی وەختێ مە دیت ب رێک دورست یا ھاتیە نقل کرن و زانایێن حەدیس بێژن ئەڤە یا صحيحە ئەو ژیک وەکی قورئان ل دھێتن ( فإن السنة توضح القرآن أو بيان للمراد منە ) ھندیکە سونەتە بومە قورئانێ ئاشکەرا دکەت و بومە ئاشکەرا دکەت کانێ مەقسەد خودێ  ب ئایەت قورئان چیە ( تفصيل مجمله) ھندەک جارا قورئان یا مجملە حەدیس دھێت تفصيل دکەت ، وەکی کرنا نڤێژێ کانێ د چاواکەین (و تقيد المطلقە) ھندەک جار ژیک قورئانێ ھندەک تشت یێ بومە گوتی یێ مطلق حەدیس یێن ھاتین تقید کرین ( وتخصص عمومه؛ ) و ھندەک ئایەت یێن ھەین عامن حەدیس دھێت تخصص دکەت ، و ئەڤە ھەمی جھێ وەرگرتنا ڤان موضوعا د علم أصول الفقه دايه لازمە مە باوەری پ ھەبیتن چونکی علم وێ ثابتە ڤێتن ئەم باوەریێ پ بینین و کاری ژیک پ بکەین ( كما قال تعال: وَأَنزَلْنَا إِلَيْك الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ  الآية ٤٤ النحل ) خودێ دبێژیتە پێغەمبەری سلاڤ لێ بن مە قورئان بوتە یا ئینایە خارنێ سبب چیە تعلیل ، علة
ئەڤەیە دا تو بۆ خەلکی ئاشکەراکەی تشتێ بو وان ھاتیە خارێ ، پێغەمبەر سلاڤ لێ بن د چاوا ئاشکەراکەت ؛ ب گوتنا خۆ ب کریارا خۆ ب اقرارا خۆ کو ئەڤە سونەتە .

ابن تیمیە رحمە اللە دبێژیت : ئەم بتنێ گوتێن خەلکی یێن نە دوڕست رەد دکەین و قبول ناکەین ،بس سەبارەت یێن راست و دورست ئەم وێ ژ هەر کەسەکی قبیل دکەین.


[ منهاج السنة النبوية 3 ص77]

ژڤێ گوتنا شیخ دیار دبت ئەگەر کەسەک گوتنەکا موافق قورئانێ و سونەتێ بێژیت ژ اھل کلام و بیدعێ د عقیدا مە دا یا مقبول ، و ئەگەر کەسەکێ عقیدا وی یا اھل سونەتێ بت بەس گوتنا وی مخالفی قورئانێ و سونەتێ بت گوتنا وی یا رد کریە و نائێتە وەرگرتن

شوبهەتا : " تایبەت کرنا گوهداریکرنا پێغەمبەری (سلاڤێن خودێ لێبن ) بتنێ دفەرمانێن وی ب رێکا قورئانێ گەهاندین (وئەرک نەبوونا گوهداریکرنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن د فەرمانێن وی ب رێکا سونەتێ گەهاندین " .

شوبهەت :
هندەک کەسێن ئینکارا سونەتێ دکەن دبێژن گوهداری کرنا پێغەمبەری( سلاڤێن خودێ لێبن) لدویڤ قورئانێ بتنێ ئەرکە بەلێ گوهداریکرنا وی لدویڤ سونەتێ ئەرک نینە و رولێ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن بتنێ ئەوە قورئانێ بگەهینیت نە سونەتێ ،و ئەو بەلگێ لسەر گوتنا خو دئینن بگوتنا خودایێ مەزن : ( إن عليك إلا البلاغ ) (الشورى: ٤٨), و گوتنا خودایێ مەزن : ( وما على الرسول إلا البلاغ المبين ) ( النور 54 ) ئەو دبێژن رامانا هەردوو ئایەتا ئەوە کو خودایێ مەزن ئەرک و رولێ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن یێ تایبەت کری ب گەهاندنا قورئانا پیروز بتنێ بێی سونەتێ و هەروەسا ئەو دبێژن پەیڤا الرسول ئەوا د قورئانا پیروزدا هاتی رامانا وێ قورئانە و خودێ فەرمان یال مەکری دیڤچونا وی تشتی بکەین ئەوێ بو پێغەمبەری ( سلاڤێن خودێ لێبن ) هاتیە خار و ئەو ژی قورئانە و خودێ فەرمان لمە نەکریە دیڤچونا کەسایەتی و سونەتا وی بکەین وەکی خودایێ مەزن دبێژیت ( وآمنوا بما نزل على محمد) (محمد: ٢) خودایێ مەزن دبێژیت : ( واتبعوا أحسن ما أنزل إليكم من ربكم) (الزمر: ٥٥)، ئەو دبێژن خودێ فەرمان لمەکر دویف چوونا باشترین تشتێ بو مە هاتیە خوار بکەین و قورئان ژ سونەتێ باشترە و ئەڤ ئاخفتنە دکەتە ئەرک لسەرمە حوجیەتا سونەتێ لادەین و وەرنەگرین د هەبونا قورئانێ دا و مەرەما وان ژڤێ چەندێ ئەوە طەعنێ ل حوجیەتا سونەتا پێغەمبەری یا پیروز بدەن .


گوتنا : " تایبەت کرنا گوهداریکرنا پێغەمبەری (سلاڤێن خودێ لێبن ) بتنێ دفەرمانێن وی ب رێکا قورئانێ گەهاندین (وئەرک نەبوونا گوهداریکرنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن د فەرمانێن وی ب رێکا سونەتێ گەهاندین " .

لایەنێن هەلوەشاندنا ڤێ شوبهەتێ:
1.رولێ گەهاندێ ئەوێ هاتیە سەپاندن لسەر پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن یی تایبەت نینە ب گەهاندنا قورئانێ بتنێ ، و گەهاندن ب قورئان و سونەتێ یە و قورئانێ بخو دگەلەک جهاندا ئەڤ چەندە یا دیارکری گرنگیا دای لسەر پێگریکرنا دیڤچونا سونەتا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لسەربن ژبەر بهایێ وێ یێ مەزن و پیروز .

2.قورئانا پیروز ئاماژەکا ئاشکرا یا دایە هەبوونا وەحیا دەڤوکی ( بشێوازێ گوتنێ نە گەهتە پێغەمبەری) و ئەو ژی سونەتا پیروزە و زێدەباری وەحیا دەڤوکی بو دهێتە خواندن و ئەو ژی قورئان بخویە و ئەڤ چەندە دگەلەك جهاندا د قورئانا پیروزدا یادیارە.

3.ئەو هەردوو ئایەتێن وان بەلگە پێ ئینای مەرەما وان ئەوە کو رولێ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن کو پەیامێ بگەهینتە مروڤان بەلێ راستەرێ بونا مروڤان نەئەرکێ ویە یان زورداریکرن لسەر خەلکی کو باوەریێ بڤێ بیرو بوچونێ بینن نە ئەرکێ ویە و چ لایەن نینن دڤان ئایەتاندا کو ئەرکێ پێغەمبەری دەست نیشان بکەن دقورئانێ بتنێ .

4.پەیڤا الرسول ئەوا د قورئانێ دا هاتی مەرەم ژێ کەسایەتیا پێغەمبەری یە سلاڤێن خودێ لسەربن و مەرەم ژێ قورئان نینە وەکی ئەو دبێژن و گوتنا وێ چەندێ کو مەرەم ژ پەیڤا رەسول قورئانە گوتنەکا رێنەکەفتیە دگەل مێشکی و ڤەگوهاستنان .

5.پەیڤا التنزیل ئەوا دئایەتا پیروزدا هاتی ( وآمنوا بما نزل على محمد) (محمد: ٢) ئانکو : ئەوا هاتیە خوار مەرەم ژێ قورئان بتنێ نینە بەلکو مەرەم ژێ قورئان و سونەت پێکڤەیە ل گورەی دەقێ قورئانێ دهندەک جهێن دی دا و هەروەسا مەرەم ژ دیڤچونا باشترینێ بکەن د گوتنا خودایێ مەزندا ( واتبعوا أحسن ما أنزل إليكم من ربكم) (الزمر: ٥٥)، مەرەم ژێ قورئان و سونەتە ئەوێن ب رێکا سروشی گەهشتینە پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن و ئەوان چ بەلگەنینن کو پەیڤا الاحسن یا تایبەتە ب قورئانێ ڤە ژ بەرکو قورئان و سونەت هەردوو سروشن ژ دەڤ خودایێ مەزن .

هویربینی :
ئێک گەهاندن نە ب قورئانێ بتنێ یە و گەهاندن یادرست نابیت ئیلا سونەت دگەل بیت ئانکو قورئان و سونەت پێکڤە :
ئەگەر کارێ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن گەهاندن بیت ئەڤ گەهاندنە یا پێدڤی شروڤەکرن و دیارکرن ورونکرن و هویربینی کرنێ یە و ئەڤەیە یاسونەت پێ رادبیت زێدەباری شەریعەت کرنا هندەك فەرمانان د قورئانێ دا نەهاتبنە بەحسکرن ژبەرکو خودایێ مەزن پێغەمبەرێ خو موحەمد سلاڤێن خودێ لێبن هەلبژارت بو پێغەمبەراتیێ و گەهاندنا پەیامێ ئەڤجا پەرتوکا خو قورئانا پیروز بو وی ئینا خوار و د وێ پەرتوکێ دا فەرمان ل پێغەمبەرێ خوکرن و ژ وان تشتێن خودێ فەرمان لێ کری ئەوە کو وێ پەرتوکێ بو خەلکی دیاربکەت و گەلەک بەلگەیێن قورئانی ڤێ چەندێ دسەپینن و ئاشکرا دکەن کو رولێ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن دگەهاندنا پەیامێ دا نەیێ تایبەت کریە ب گەهاندنا قورئانا پیروز بتنێ بەلکو دیارکرنا ڤێ پەرتوکا پیروز و دەرێخستنا خەلکی ژ تاریاتیێ و برنا وانا بەرەڤ روناەیێ ڤە و پاقژکرنا دەرونێن وان و فەرمانکرن

دناڤبەرا وان دا دهەر بابەتەکێ ژیانا وا و چ رێک نینن بو جێبەجێکرنا ڤێ فەرمانێ ئیلا ب سونەتا پیروز و بەلگە لسەر ڤێ چەندێ :

گوتنا خودایێ مەزن ( يا أيها الرسول بلغ ما أنزل إليك من ربك) (المائدة: ٦٧)و ئەو گەهاندنا خودایێ مەزن پێ فەرمان ل پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن کری گەهاندنەکا گشت و گشتگیرە بو هەرتشتەکی مروڤایەتی درابردوو و ئایندێ خودا و د دنیا و ئاخرەتا خودا پێدڤی دبیتێ و ئەڤ گەهاندنە یا گەهشتیە مە د دوو سروشان دا:

ئێک ژوان :دهێتە خاندن بو پێغەمبەری و ئەو دگەهینیتە مە و ئەو ژی قورئانە .

یا دووێ : نە بشێوازێ خاندنێ دگەهتە پێغەمبەری و ئەو ژی سونەتا پیروزە.

و گومان تێدا نینە کو سونەتا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن سروشەکە دگەهتە پێغەمبەری ( بەلێ بو نائێتە خواندنا وەکی قورئانێ ) خودایێ مەزن دبێژیت:( وما ينطق عن الهوى (3) إن هو إلا وحي يوحى (4) ) (النجم)ئانکو پێغەمبەر سلاڤێن خودێ لسەربن نا ئاخڤیت ژ حەزکرن یان بو مەرەمەکا خۆ بەلکو دئاخڤیت لدیڤ ئەو سروشا ژ لایێ خودێ ڤە بو هاتی و پەیڤا ( ان ) د گوتنا خودایێ مەزن ( إن هو إلا وحي يوحى ) بشێوازێ لادانێ هاتیە ئانکو ئاخفتنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن نە ئاخفتنەکا ژ قەستایە بەلکو ئەو سروشەکە بو وی دهێت ژ دەڤ خودایێ مەزن و گوتنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن ئەو سونەتە ئەوا ئەم بەحس لێ دکەین

تەمامەتیا بابەتی چاڤەربێن خودێ حەز بکەت

ئایەتێن قورئانێ ئەوێن پەسەند دکەن کو سونەت وەحیە ژدەڤ خودایێ مەزن ( وأنزل الله عليك الكتاب والحكمة) (النساء: ١١٣) ئانکو خودایێ مەزن دوو تشت بو پێغەمبەری یێت ئیناینە خار ئەو ژی الکتاب ئانکو قورئان والحکمە ئانکو سونەتا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لسەربن و دگوتنێن هندەک سەلەفان دا رامانا ڤێ ئایەتێ یاهاتیە شروڤەکرن و ڤێ چەندێ دیاردکەت[١].
و ژ وان تشتێن دبنە بەلگە لسەر گشتگرییا گەهاندنێ دئایەتێ دا گشتگرییا ئامرازێ گەهاندێ“ما”یە،و ئەو کەسێن ڤییای پەیام ب گەهیتە وان گشتگیرکرن دەمێ بەرکارێ ئێکێ یێ کارێ “بلغ” لادای داکو پەیامێ بکەتە پەیامەکا گشتی بو مروڤان کو مروڤ ژێ تێدگەهیت خودێ فەرمانێ ل پێغەمبەری دکەت کو هەمی تشتێن بو هاتینە خوار ژ قورئان و سنەتێ بگەهینتە وان کەسان یێن پێدڤی زانیننا وێ دبن د بابەتێن ئایینی دا و ژ وان.

گووتنا خودایێ مەزن (وأنزلنا إليك الذكر لتبين للناس ما نزل إليهم ولعلهم يتفكرون (44)(النحل)،
وپەیڤا”التبيين” ئانکو دیارکرن و شلوڤەکرن ،و ئەو یا جودایە ژ پەیاڤا “التبليغ” ئانکو گەهاندن کو ئەو ئەرکێ ئێکێ یێ پێغەمبەرییە سلاڤێن خودێ لێبن وەکی دڤێ ئایەتێ دا هاتی (يا أيها الرسول بلغ ما أنزل إليك من ربك( (المائدة: ٦٧)، و”التبيين” و”التبليغ” دوو کارن بابەتێ وان ئێکە ئەو ژی قورئانا پیروزە دەربرین ژێ هاتیە کرن دئایەتا  “التبليغ” دا ب ڤی شێوازی (ما أنزل إليك من ربك) و دئاتەتا  “التبيين” ێ دا ب شێوەکێ جودا دەربرین ژێ هاتییە کرن (ما نزل إليهم) و جیاوازی یێن دناڤبەرا وان دا هەین  و بەلگە یێن لسەر هەین ل گورەی جیاوازییا دناڤبەرا هەردوو کاران دا
و”التبليغ” ئەو گەهاندنا دەقی یە وەکی وی شێوازێ هاتییە خوار بێ هیچ گوهرینەك، و ئەو بەرپرسیارەتییا وی کەسی یە ئەوێ ب کارێ راگەهاندنێ رادبیت و ئەڤە نهێنییا دەربرین کرنی یە ژ ڤێ ئایەتێ (وأنزلنا إليك)و پشتی کارێ “أنزل” ئامرازێ “إلى” جهناڤێ ئاخفتن بو دهێتە ئاراستەکرن, کو دزڤریتە ڤە بو پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن.
و “التبيين” دیارکرن و شلوڤەکرن و دیارکرنا مەرەما خودایێ مەزن ژ ئاخفتنا وی دڤێت ب گەهینتە بەندەیێ خو داکو ئەو بزانن و تێبگەهن و جێبەجێ کەن و کار پێ بکەن ،و ئەڤە کارەکە یێ بویە ئەرك ژبەر پێدڤی بوونا  بو تێگەهشتنا وێ ئاخفتنا بو وان هاتیە ئاراستەکرن دا ئەو ئاخفتنا گەهشتیە وان و زانینا بەلگە و مەرەمێن وێ یێن دروست داکو ئەو ب شێوەکێ دروست جێبەجێکەن ،و نەرێکەفتن ژ پەیڤا“نزل إليهم”، دەستپێکریە کو پشتی کارێ “نزل” “هم” هاتیە زێدەکرن لسەر  “إلى” ئانکو : بو مروڤان ، و پشتی کارێ“لتبين” هاتیە زڤراندن بو مروڤان ب پیتا “اللام” ، ئانکو : ئەو مروڤە یێن پێدڤی “التبيين” بوون،ئەو ئەگەر و کار بنەجهی یە ژ ڤی کاری، و ئەو ب شێوەکێ بهێز دیاردکەت کو پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن نە یێ پێدڤی ڤێ دیارکرنێ یە ئەوا مروڤ پێدڤی دبنێ ژبەرکو خودایێ مەزن سروشا تێگەهشتن و دیارکرنا وێ یا گەهاندییە وی ئەڤجا ئەو بابەتی و مەرەما وێ “البيان” و “المبين” دزانیت، و شیان هەنە ڤی کاری ئەنجام بدەت و ب گەهینیت.
و کا چاوا ستەمە پێغەمبەر سلاڤ لێبن تشتەکی ڤەشێریت ژ وان یێن فەرمان پێ لێ هاتیە کرن دگەهاندنا وی دا هوسا ستەمە تشتەکی بهێلیت بێ دیارکرن و هەردووکا “التبليغ والتبيين” گەهاندن و دیارکرن کاکلکا پەیاما وی نە: )(بلغ ما أنزل إليك)( (المائدة: ٦٧)، )(لتبين للناس ما نزل إليهم)( (النحل: ٤٤).
و خەلك نەرێکەفتینە دتێگەهشتنا قورئانێ دا هندەك درست و هندەك خەلەت تێدگەهن و نەرێکەفتنێن وان د رێژەینە د درستی و خەلەتیێ دا، و ئەڤە نەرێکەفتنا وان بەلگەیە کو ئەو یێن پێدڤی دیارکرنا قورئنا خودێ نە ژ لایێ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن .
ئانکو : دیارکرنا مەرەما ئاخفتن و رامانێن پەیڤان و فەرمانێن د وان تشتێن نەرێکەفتن د مەرەمێن تێگەهشتنا وان دا هەین ژ قورئانێ، ئاخفتن سەرەرای کو ئەو دبلنترین پلێن بەلاغەتێ دا یە گەلەك مروڤ د مەرەما وێ ناگەهن ،ئەو یا پێدڤی دیارکرن و شلوڤەکرنێ یە .
ژ ڤێ ئایەتا پیروز حجیەتا بەشەکێ مەزن ژ سنەتێ پەسەند دبیت و ئەو ژی دیارکرنا تێنەگەهشتن یان هیربینیەکێ یە و ئەرکێ دیارکرنێ خوداێ یێ کریە بەرپرسایەتییا پێغەمبەرئ سلاڤ لێبن ،و یا کریە ئیمانەت لدەڤ وی ئەڤجا چاوا دێ شێین پێغەمبەری ژ ڤێ چەندێ لادەین ،و ئەرێ یا دروستە  شلوڤەکرنا قورئانا ئەوا دسنەتێ دا هاتی لادەین و ئەو بەشەکێ مەزنە ژ سنەتێ و چاوا ئەڤ چەندە دێ تشتەکێ رێکەفتی بیت ژ بو باوەری ئینانا ب قورئانێ ئەرێ ما ئەڤە نابیتە رەدکرن بو قورئانێ بخو و د قورئانێ دا هاتییە کو خودایێ مەزن دبێژیت (لقد كان لكم في رسول الله أسوة حسنة لمن كان يرجو الله واليوم الآخر( (الأحزاب: ٢١).ئانکو پێغەمبەر بو موسلمانان کریە پێشەوا

تەمامیەتا بابەتێ چاڤەربێن خودێ حەز بکەت

إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا [الأحزاب:56]

اللهم صّلِ وسَلّمْ عَلۓِ نَبِيْنَامُحَمد ﷺ
اللهم صل وسلم وبارك على سيدنا محمد صلى الله عليه وسلم بالتشكيل, اللهم صّلِ وسَلّمْ عَلۓِ نَبِيْنَامُحَمد ﷺ, اللَهُمَّ صلِّ وسَلِم وبَارِك على سيدنا محمد (ﷺ)

و دیسان هاتیە : (لقد من الله على المؤمنين إذ بعث فيهم رسولا من أنفسهم يتلو عليهم آياته ويزكيهم ويعلمهم الكتاب والحكمة وإن كانوا من قبل لفي ضلال مبين (164)( (آل عمران: ١٦٤)، دڤێ ئایەتێ دا خودێ منەتێ ل ئومەتێ دکەت ب هنارتنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن  و هەلبژارتنا وی ژ ناڤ وان دا و ئەو نەبتنێ بو گەهاندنێ هاتیە و نە بتنێ بو خواندنا قورئانا پیروز بەلکو هاتیە ژ بو پاقژکرنا دەروون و بیروباوەرێن وان و داکو قورئان و سنەتێ نیشا وان بدەت و ئەڤ پاقژکرن و فێرکرنە ژ ئەرکێن وی نە دپەیاما وی دا ، دگەل گەهاندنا قورئانێ و دیارکرنا وێ و جێبەجێکرنا فەرمانێن وێ و ب ڤی رولی یێ تەزکیە و تعەلیمێ راستە رێ بونا مروڤان بجهدهێت ،و دهێنە دەرئێخستن ژ تاریاتیێ و بەرەڤ روناهیێ ڤە دچن.
(إنا أنزلنا إليك الكتاب بالحق لتحكم بين الناس بما أراك الله( (النساء: ١٠٥)، خودایێ مەزن دیاردکەت کو وی قورئان ژ بو پێغەمبەری سلاڤ لێبن یا ئینایە خوار داکو ئەو فەرمانێ دناڤبەرا خەلکی دا بکەت د وان تشتێن خودێ گەهاندیێ و بەرێ وی دایێ کو ئەگەر فەرمانکرن ب یاسایێ نەجێبەجێکرن بیت بو یاسایێ و فەرمانکرنا پێغەمبەری ب وێ شەریعەتا د قورئانێ دا هاتی دبیتە دیارکرنەکا پراکتیکی بو وان و ئەو بابەتەکێ زێدەکریە لسەر گەهاندێ بتنێ.[٢]
و ژ وان کو خودایێ مەزن گوهداریکرنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن یا کریە ئەرك لسەر مروڤان کا چاوا گوهداریکرنا خودایێ مەزن ئەرکە لسەر وان ،و ئەو هەردوو گوهداریکرنە یێن ژێك جوداکرین و کرینە دوو گوهداریکرن دگەلەك ئایەتان دا ،کو مە بەری نوکە یێن بەحس کرین بەلێ ئەم دێ بەحس ل ئێك ژ وان کەین کو بیتە بەلگە لسەر مەرەما پێدڤی : گووتنا خودایێ مەزن (يا أيها الذين آمنوا أطيعوا الله وأطيعوا الرسول وأولي الأمر منكم فإن تنازعتم في شيء فردوه إلى الله والرسول إن كنتم تؤمنون بالله واليوم الآخر ذلك خير وأحسن تأويلا) (59)( (النساء).
ئەڤ ‌ئایەتێن پیروز دیاردکەت کو  پێغەمبەر یێن هاتینە هنارتن داکو گوهداریا وان بێتەکرن ب ئانەهیا خودێ و ئەو نەهاتینە هنارتن بتنێ بو گوهاندنا پەیامێ و رازیکرنا خەلکی و بەلگەیە دوو گوهداریکرنێن جیاواز یێن هەین و هەردوو ئەرکن:گوهداریکرنا خودێ دفەرمانێن ویدا لگورەی پەرتوکا ویا پیروز و گوهداریکرن بو پێغەمبەرێ وی دفەرمانێن ئەو ددەت ژ فەرمانێن خودێ نەداین لگورەی پەرتوکا ویا پیروز و هەروەسا بەلگەیە کو مروڤ چ جارا باوەریێ نائینن هەتا ئەو شەریعەتێ خودێ ج بەجێ دکەن و پێگریێ پێ دکەن ژ ئەو تشتێن دژیانا پێغەمبەریدا سلاڤێن خودێ لسەربن ژ کاربنەجهی و فەرمانێن وی و پشتی مرنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن پێدڤیە پێگریێ ل قورئان و سونەتا پێغەمبەری بکەین و ئەڤە بابەتەکێ دیارو بەرنیاسە ژ ئیسلامێ و کەس ئینکارا وی ناکەت ئیلا کەسەکێ خودان کەرب و کین بیت یان کافر بیت خودایێ مەزن دبێژیت )فلا وربك لا يؤمنون حتى يحكموك فيما شجر بينهم ثم لا يجدوا في أنفسهم حرجا مما قضيت ويسلموا تسليما (65)( (النساء).وژ وان کو خودایێ مەزن دەست هەلاتا دانانا شەریعەتێ یادایە پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن وەکی خودایێ مەزن دبێژیتالذين يتبعون الرسول النبي الأمي الذي يجدونه مكتوبا عندهم في التوراة والإنجيل يأمرهم بالمعروف وينهاهم عن المنكر ويحل لهم الطيبات ويحرم عليهم الخبائث ويضع عنهم إصرهم والأغلال التي كانت عليهم فالذين آمنوا به وعزروه ونصروه واتبعوا النور الذي أنزل معه أولئك هم المفلحون (157) قل يا أيها الناس إني رسول الله إليكم جميعا الذي له ملك السماوات والأرض لا إله إلا هو يحيي ويميت فآمنوا بالله ورسوله النبي الأمي الذي يؤمن بالله وكلماته واتبعوه لعلكم تهتدون (158)( (الأعراف).
ئەڤ ئایەتە دەربارەی فەرمانکرن ب باوەری ئینانێ خودێ و پێغەمبەرێ وی و ئەڤ باوەریە دیڤچونا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن دفەرمان و شەریعەتێن ویدا بخوڤە دگریت و هەروەسا دیڤچونا وی د سونەت و کارێن ویدا و چ هیڤی نینن بو راستە رێ بونا مروڤان ئیلا ب دیڤچونا پێغەمبەری و گوهداریکرنا ئەو تشتێن ئەو بانگەوازیێ بودکەت و هەروەسا ئەڤ ئایەتە دەستهەلاتا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن ددانانا شەریعەتی دا یادایە پێغەمبەری وەکی خودایێ مەزن دبێژیتويحل لهم الطيبات ويحرم عليهم الخبائث( (الأعراف: ١٥٧)حەلالکرن و حەرامکرن دڤێرێ داودایێ مەزن زڤراندن بو پێغمبەرێ خو و کرنە ژ کارێن وی سەرارای کو جیاوازی نینە دناڤبەرا ئەو تشتێ خودایێ مەزن حەلال و حەرامکرین و یێن پێغەمبەری حەلال و حرامکرین ئەرکە گوهداریا وان بێتەکرن ب هەمان رێژە و بێ جیاوازی و ژبەر ڤێ چەندێ خودایێ مەزن دبێژیت( وما آتاكم الرسول فخذوه وما نهاكم عنه فانتهوا ) (الحشر: ٧).

و ئەڤ ئایەتە ئاماژە ددەت کو شەریعەت ژ ئێک ژێدەر دهێتە وەلگرتن و ئەو ئەوە یاپێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن پێ هاتیە هنارتن و گەهاندیە ئومەتاخو چ ئەو قورئان بیت یان سونەت بیت و ئەو هەردوو سروشن ژ دەڤ خودایێ مەزن(وما ينطق عن الهوى (3) إن هو إلا وحي يوحى (4)(النجم).و د بەحسکرنا وان ئایەتا و ئەو پارچەکە ژ گەلەک ئایەتان راستی ب تەمامی دهێتە ئاشکەراکرن ئەوژی د شیان دانینە دەست ژ سونەتا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن بەردەین و دشیان دانینە پەرتوکێ ژ هەلگرێ وێ جوداکەین ئیلا ب ئینکارکرنا پەرتوکێ بخو [3]وژ بەر ڤێ چەندێ شافعی دلوڤانیاخودێ لێبیت دبێژیت:" هەرکەسەکێ رازیبووی لسەر وەرگرتنا ئەرکان ژ خودایێ مەزن ئەو یێ رازیبوی ژ وەرگرتنا فەرمانان ژ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن و سونەتا وی ژ بەرکو ئەو ئەرکن ژ دەڤ خودایێ مەزن کو کریە ئەرك لسەر باوەرداران فەرمانێن پێغەمبەری جێبەجێ بکەن و ب حوکمێن وی رازیبن ،وهەرکەسەکێ رازیبیت ژ وەرگرتنا فەرمانان ژ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ ێبن ئەویێ رازیبوی ب وەرگرتنا فەرمانا بەری هینگی ژ خودایێ مەزن و جێبەجێکرنا فەرمانێن خودێ ئەرکە هاتیە دان ژ خودایێ مەزن"[4]

بو تەمامیەتا بابەتی چاڤەرێبن خودێ حەز بکەت

رد ل سەر منکر سونەتا پێغەمبەری سلاڤ لێ بن

قورئانا پیروز دووبارەو سێ بارە تەئکید یاکری کو ئەرکێ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن گەهاندنا قورئانا پیروز بتنێ نیە بەلکو ئەو دێ گەهینیت و دیارکەت و ئاشکراو شلوڤەکەت ب هویربینی و دێ هەرتشتەکێ د قورئانێدا بومە دیارکەت و ئەڤە رولە سونەتا پیروزا پێغەمبەری یە سلاڤێن خودێ لێبن .
وژ ئەڤا مە بەحسکری دیاردبیت کو ئەم نەشێین دەست ژ سونەتا پێغەبەری بەردەین بو دیارکرن و تێگەهشتنا بابەتێن لبەرمە نە ئاشکرابن ژ قورئانێ و شروڤەکرن و دیارکرنا بابەت و رامانێن وێ یێن ڤەشارتی و دیارکرنا هویر بینیا بابەتێن وێ یێن گشتی ،ئەڤجا چەوا ئەم دێ بێژین رولێ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن بتنێ گەهاندنا قورئانێ یە بێی سونەت؟
و ئەگەر ئەڤ گوتنا وان یادرست بیت کی دێ بومە قورئانێ دیارکەت ژبلی سونەتا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن؟!
دوو-قوربانا پیروز ئاماژەکا ئاشکرا یادایە هەبوونا سروشەکێ کو لسەر پێغەمبەری ناهێتە خاندن و ئەوژی سونەتە :
قورئانا پیروز بەلگەکا درست ودیار ددەتە هەبوونا سروشەکا دی کو

لسەر پێغەمبەری ناهێتە خاندن و ئەڤە هندەک بەلگەنە لسەر ڤێ چەندێ خودایێ مەزن دبێژیت (سيقول السفهاء من الناس ما ولاهم عن قبلتهم التي كانوا عليها قل لله المشرق والمغرب يهدي من يشاء إلى صراط مستقيم (142) وكذلك جعلناكم أمة وسطا لتكونوا شهداء على الناس ويكون الرسول عليكم شهيدا وما جعلنا القبلة التي كنت عليها إلا لنعلم من يتبع الرسول ممن ينقلب على عقبيه وإن كانت لكبيرة إلا على الذين هدى الله وما كان الله ليضيع إيمانكم إن الله بالناس لرءوف رحيم (143) قد نرى تقلب وجهك في السماء فلنولينك قبلة ترضاها فول وجهك شطر المسجد الحرام( (البقرة).
ئەڤ ئایەتە دوو بابەتێن گرنگ بخوڤەدکریت:
یا ئێکێ :خودایێ مەزن دیاردکەت کو موسلمانان بەرێ خو ددا روگەهەکێ دنڤێژێدا پاش پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن فەرمان ل وانکر بەرێ خو ژ وێ روگەهێ وەرگێرن و بەرێخو بدەنە روگەهەکادی پێغەمبەری حەزدکر بەرێ خو بدەتێ وئەوژی کەعبەیە ،لدەسپێکێ سەرەرای کو پێغەمبەری حەزدکر و هیڤی دکر بەرێ خو بدەتە کەعبا پیروز بەلێ لدەسپێکێ بەرێ خوددا بیت المقدس و دشیاندانەبوو ئەو بەرێخو ژ بیت المقدس ب وەلگێریت و بترێ خوبدەتە کەعبا پیروز حەتا خودێ فەرمانێ بڤێ چەندێ بدەت و ئایەتا 142ژ سورت البقرە ئاماژە ددەتە ڤێ چەندێ
خودایێ مەزن ئەڤ چەندە گوتە پێغەمبەرێ خو ژبەرکو خودایێ مەزن گرنگیدانا پێغەمبەر بو راستەرێکرنا مللەتێ خۆ دزانی و خۆ بو بانگوازییا وان ماندی کر خودایێ مەزن دبێژیت : ( لعلك باخع نفسك ألا يكونوا مؤمنين )(الشعراء : ٣ )، هەر وەکی خودایێ مەزن دبێژیتە پێغەمبەرێ خۆ سلاڤێن خودێ لێبن : بانگوازیا و داخازا وان بو پەیاما ئیسلامێ بکە ڤە  داکو دەرونێ خۆ ئارام کەی ، سەرەرای کو ئەرک نینە لسەر پێغەمبەر دووبارە بانگوازیا وان بکەت ، ئانکو بانگوازیکرنا وان بتنێ جارەکێ لسەر تە ئەرکە ، پاش خودایێ مەزن گوت : ( وإن تطيعوه تهتدوا) (النور: ٥٤), و پێدڤیە تێبینی بکەین کو بەرکار دڤێ رستێ دا یێ تاکە خودێ نە گوتیە : ئەگەر هوین گوهداریا وان هەردووکا بکەن داکو یا گونجای بیت دگەل دەست پێکا ئایەتێ ، ژبەرکو گوهداریکرن نە یا دابەش کریە بەلکو ئەو ئێک گوهداریکرنە .[9]

و بڤێ چەندێ بومە دیاردبیت کو هەردوو ئایەتێن بوری کو مروڤ ژێ تێدگەهیت کو ئەو بەلگەنە لسەر تایبەت مەندکرنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لسەربن ب گەهاندنا قورئانێ بێ سونەت تێگەهشتنەکا باطل و خەلەتە ،و رامانا وان یادرست دیارکرنا رولێ سونەتا پێغەمبەریە دژیانا موسلماناندا رولێ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێن د شەریعەتکرنا وان تشتێن خودایێ مەزن فەرمان پێکری کو وێ دیاربکەت و شلوڤەکەت بو مروڤان و فەرمان ل مروڤان کر ئەو گوهداریا وی بکەن دهەمی تشتاندا.

چاڤەرێ تەمامیا بابەتی بێن

رد ل سەر منکر السنە

لڤێرێ ئەم دێ پرسیارەکێ ئارەستەی وانکەین

(تایبەتکرنا رولێ پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن لسەر گەهاندنا قورئانێ بتنێ بێی سونەت )چیە؟!

قورئانا پیروز دیاردکەت پەیڤا الرسول ئەوا د قورئانێ دا هاتی مەرەم ژێ کەسایەتیا پێغەمبەری یە سلاڤێن خودێ لێبن
توندیا ئەوێن ئینکارا سونەتێ دکەن بو تئویلکرنا پەیڤا الرسول ئەوا د قورئانێدا هاتی دەمێ ئەو دبێژن رامان ژێ قورئانە بێی کەسایەتیا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن بابەتەکە عەقل و نەقل لسەر رازی نابن و قورئان بخو ڤێ چەندێ دیاردکەت ژ بەرکو دشیاندا نینە بڤێ رامانێ بێتە شلوڤەکرن د هەمی ئایەتاندا وەرن داهزر دڤان ئایەتاندا بکەین خودایێ مەزن دبێژیت :( وما محمد إلا رسول قد خلت من قبله الرسل( (آل عمران: ١٤٤)،ئەرێ درستە کەسەکێ خودان عەقل پەیڤا الرسول دڤێ ئایەتێ دا شروڤە کەت و بێژیت ئەو بەحسێ قورئانێ یە؟!کو رامانا وێ بیتە پێغەمبەر بتنێ قورئانەکە و بەری وی قورئان و پێغەمبەر یێن هەین .
خودایێ مەزن دبێژیت:( ومن يخرج من بيته مهاجرا إلى الله ورسوله ثم يدركه الموت فقد وقع أجره على الله وكان الله غفورا رحيما (100)( (النساء)،
ئەرێ درستە ئێک ڤێ ئایەتێ شروڤەکەت و بێژیت رامانا ورسولە ئانکو و قورئاناخو؟ و بڤێ چەندێ ئەودێ ئینکارا بابەتەکێ پەسەندکری و متواتر کەن کو مشەختبونا پێغەمبەریە سلاڤێن خودێ لسەربن ژ مەکەهێ بو مەدینێ و خودایێ مەزن دبێژیت:( يا أيها الذين آمنوا آمنوا بالله ورسوله والكتاب الذي نزل على رسوله والكتاب الذي أنزل من قبل( (النساء: ١٣٦)،ئەرێ یادرستە یان یا بەرعەقلە مەرەما ئایەتێ ئەوبیت :باوەریێ بخودێ و پەرتوکاوی و پەرتوکا ئینایە خار لسەر قورئاناوی بینن ؟!
وخودایێ مەزن دبێژیت :(الذين يتبعون الرسول النبي الأمي الذي يجدونه مكتوبا عندهم في التوراة والإنجيل( (الأعراف: 157)، و لدویڤ دا بێژیت : (قل يا أيها الناس إني رسول الله إليكم جميعا الذي له ملك السماوات والأرض لا إله إلا هو يحيي ويميت فآمنوا بالله ورسوله النبي الأمي الذي يؤمن بالله وكلماته واتبعوه لعلكم تهتدون (158)(الأعراف)،ئەڤ هەردوو ئایەتە و یێن بەری وێ دیاردکەن کو پەیڤا الرسول مەرەم ژێ کەسایەتیا پێغەمبەری یە سلاڤێن خودێ لێبن و ب چ رەنگادرست نینە بێتە شلوڤەکرن ب قورئان وەکی ئەو دبێژن ئەگەر وەکی گوتنا وان بیت دێ مەرەما ئایەتێ بڤی رەنگی بیت ئەوێن دیڤ چونا قورئانا پێغەمبەر یێ ئومی ،و تو ئەی محمد بێژە مروڤان ئەز قورئانا خودێ مە بو هەوە هەمیان و هین باوەریێ بخودێ و قورئاناوی یا پێغەمبەر یێ ئومی بینن .
و لدیڤ ئەوا هاتیە بەحسکرن ئەم دێ بێژین:پەیڤا الرسول ئەوا د قورئانا پیروزدا هاتی راماناوێ کەسایەتیا پێغەمبەر محمد سلاڤێن خودێ لێبن و مەرەماوێ قورئانا پیروز نینە و ئەڤە بابەتەکێ ئاشکراو دیارە بو کەسێن خودا عەقل و ئەڤ گوتنا وان لاوازیا گوتنا وان دیاردکەت[10]

بو تەمامەتیا بابەتی چاڤەرێبن خودێ حەز بکەت

رد ل سەر منکر السنە


پێنج : پەیڤا التنزیل ئەوا دگوتنا خودایێ مەزندا(وآمنوا بما نزل على محمد)مەرەم ژێ نەقورئان بتنێ یە بەلکو قورئان و سونەت هەردوو :
پەیڤا التنزیل ئەوا هاتیە بەحسکرن د ئایەتێ دا ئەوا ئەو کەسێن ئینکارا حوجیەتا سونەتێ دکەن دکەنە بەلگە ،مەرەم ژێ نەقورئان بتنێ یە بەلکو قورئان و سونەت پێکڤەیە و بەلگە لسەر ڤێ چەندێ ئایەتێن قورئانا پیروزن و ئەو گوتنا مە پەسەند دکەن ژ وان ئایەتان گوتنا خودایێ مەزن( )والنجم إذا هوى (1) ما ضل صاحبكم وما غوى (2) وما ينطق عن الهوى (3) إن هو إلا وحي يوحى (4)( (النجم)،خودایێ مەزن دقۆرئانا خو یا پیروز و بوهادا سیند دخوت کو پێغەمبەر سلاڤێن خودێ لێبن ژ رێکا راستیێ دەرنەکەتیە و چ تشت ژ حەزا خۆ نەگوتینە و ئەوی راستی هەمی گوت و ئەو فەرمانێن و قەدەغەکرنێن ئەو تێدا دبێژیت سروشن ژ دەڤ خودایێ مەزن چ ئەو قورئان بیت یان سونەت بیت ،و ئایەتێن بوری وەکی روناهیا روژێ درون و ئاشکرانە بو کەسێ خودان عەقل و تێگەهشتن کو سونەت یاهاتیە خار وەکی قورئانا پیروز.
خودایێ مەزن دبێژیت : ( وأنزل الله عليك الكتاب والحكمة وعلمك ما لم تكن تعلم وكان فضل الله عليك عظيما (113)( (النساء). وخودایێ مەزن دبێژیت :( هو الذي بعث في الأميين رسولا منهم يتلو عليهم آياته ويزكيهم ويعلمهم الكتاب والحكمة وإن كانوا من قبل لفي ضلال مبين (2)( (الجمعة). خودایێ مەزن دبێژیت :( لقد من الله على المؤمنين إذ بعث فيهم رسولا من أنفسهم يتلو عليهم آياته ويزكيهم ويعلمهم الكتاب والحكمة وإن كانوا من قبل لفي ضلال مبين (164) (آل عمران).
پێشەوا الشافعی دلوڤانیا خودێ لێبیت لدور شروڤەکرنا پەیڤا (الحکمە) دبێژیت: " من ژ ئەو کەسێن ئەز ژێ رازی خودانێن زانینا قورئانێ دگوتن حکمە سونەتا پێغەمبەریە سلاڤێن خودێ لێبن  "[11].


وەکی دیار هەردوو پەیڤێن “الكتاب والحكمة” نە خودان ئێک رامانن و الشافعی رەخنە ل منکرێن سونەتێ کربو د کەڤن دا ، وی دگەل هەڤرکێن خۆ ئاخفت و گوت :

" ئەگەر ئەم وەک شێوازێ دووبارەکرنا ئاخفتنێ وەرگرین ئانکو کو پەیڤێن کتاب و سنە خودان ئێک رامان بن ئەز دێ بێژم : کیش باشترە بێتە وەگرتن ، ئەگەر بەحسێ کتاب و حکمەتێ دوو تشت بن یان تشتەک بیت ؟
وی گوت : دبیت ئەو وەکی شروڤەرکنا تە بن قورئان و سونەت بن ئانکو دوو تشت بن ، و دبیت تشتەکێ بتنێ بیت ، من گوت : بوچوونا دیارتر باشترە بئێتە وەرگرتن ، و د قورئانێ دا بەلگە یا هەی لسەر ئەو چەندا من گوتی و ئەو بەلگە یا رێنەکەفتیە دگەل بوچوونا تە ، گوت ئەو چ بەلگەیە ؟ من گوت : گوتنا خودایێ مەزن دبێژیت : ( واذكرن ما يتلى في بيوتكن من آيات الله والحكمة إن الله كان لطيفا خبيرا (34)( (الأحزاب)[12].

يعني أن الآية تدل على أن الحكمة شيء يتلى، كآيات الله عز وجل، فدل ذلك على أنها السنة. وصدق الله – عز وجل – إذ يقول:
ئەڤ ئایەتە بەلگەیە کو حکمە تشتەکە دئێتە گوتن ، وەکی ئایەتێن قورئانێ ، وئەڤە بەلگەیە کو ئەو بەحسێ سونەتێ یە . و خودایێ مەزن راستیێ دبێژیت دەمێ دبێژیت : ( من يطع الرسول فقد أطاع الله ومن تولى فما أرسلناك عليهم حفيظا (80)( (النساء).
وخودایێ مەزن دبێژیت : ( واتبعوا أحسن ما أنزل إليكم من ربكم( (الزمر: ٥٥)
مەرەم ژ یا باشتر قورئانە ، و هەمی باشیە ، وسونەت ژی یا بهەمان رەنگە ، وتشتێ ڤێ چەندێ پەسەند دکەت گوتنا حەسەنیە : " هوین پێگیریێ ب گوهداریکرنا وی بکەن ، و خۆ ژ نەگوهداریکرنا وی بدەنە پاش " ، و گوتنا السدی : " یا باشترە ئەوە یا خودایێ مەزن فەرمان پێ کری د پەرتووکا خۆ دا ، و خودایێ مەزن د پەرتووکا خۆ دا فەرمان یا کری دویف چوونا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن بێتە کرن .خودایێ مەزن دبێژیت : ( وما آتاكم الرسول فخذوه وما نهاكم عنه فانتهوا( (الحشر: ٧).
یا پەسەند بووی کو پەیڤا ( الاحسن - باشترین ) دەربارەی سونەتێ ژییە . و قورئانێ دەربین کریە ب پەیڤا الاحسن نەکو دا جیاوازیێ بکەت دناڤبەرا قورئان و سونەتێ دا ،وەکی خودانێن ڤێ شوبهەتێ هزر دکەن ، بەلکو دا جیاوازیێ دیاربکەت دناڤبەرا ئەو چەندا بو پێغەمبەری هاتیە خوار ژ قورئان و سونەتا قورئانێ شروڤەدکەت و دیار دکەت ( داکو قورئان و سونەت تێکەلی ئێک نە بن ) ، وجیاوازیێ دیاربکەت دناڤبەرا ئەو پەرتووکێن خودێ ئینایە خوار لسەر پێغەمبەرێن دی یێن بەری موحەمەد پێغەمبەری هاتینە هنارتن ژ تەورات و انجیل و زەبورێ .
و سەرەرای ڤێ چەندێ هەمی وەکی دهێتە دزانین قورئان و سونەت د ئێک پلە دانە ژ لایەنێ ئەرک بوونا دویڤ چوون و پێگریکرنا ب وان ، ژبەرکو ئەو هەر دوو شروشن ژ دەڤ خودایێ مەزن و دلوڤان .
و پشتی ڤێ چەندێ چ رێک هەنە بو انکار کرنا سونەتێ یان دروست کرنا شک و گومانان لدور حوجیەتا وێ ، ب گوتنێن لاواز و شاش وەکی ڤێ گوتنا وان ؟!

خودایێ مەزن پێغەمبەرێ خۆ موحەمەد سلاڤێن خودێ لێبن هنارت و فەرمان کر ب گوهدارکرنا و دویڤچوونا وی ، ژبەرکو ئەو قدوە و چاڤلێکەرێ باشە ، داکو بەلگێ بدەتە مە لسەر بوهایێ سونەتێ و بوهایێ خودانێ وێ سونەتێ پێغەمبەر موحەمەد سلاڤێن خودێ لێبن ، و لدویڤ ڤێ چەندێ ئەرکە رولێ پێغەمبەری نە ئێتە تایبەت کرن ب گەهاندنا قورئانێ بتنێ بێی سونەتێ .
ئەگەر گەهاند ژ رولێ پێغەمبەری بیت سلاڤێن خودێ لێبن ، ئەڤ گەهاندنە یا پێدڤی ب دیارکرن و شروڤەکرن و هویربینکرنێ یە ، و ئەڤە ئەو رولە ئەوێ سونەتا پێغەمبەری گێرای ، و گەلەک ئایەتێن قورئانێ یا گوتی نە دشیان دای سونەتا پێغەمبەری بهێتە پاشڤەبرن یان دەست ژێ بێنە بەردان بو دیارکرن و شروڤەکرنا قورئانا پیروز ، و لدویڤ ڤێ چەندێ دشیان دا نینە پەیاما پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن بێتە دەست نیشان کرن ب بگەهاندنا قورئانێ بتنێ ، پا کی دێ ڤێ قورئانێ بو مە دیار کەت ؟

تەمامیا بابەتی چاڤەرێبن خودێ حەز بکەت

رد ل سەر منکر السنە

ئەو ئایەتێن وان وەک بەلگە بکار ئینن لسەر کو پەیاما پێغەمبەر بتنێ گەهاندنا قورئانێ یە بێی سونەت بابەتێ وان ئایەتا ئەوە : نابیت زورداری ل چ مروڤان بێتە کرن لسەر باوەریئنان و دویڤچوونا بیروباوەرێن ئیسلامێ ، و ئەو ب چ رەنگا رامانا تایبەت کرنا پەیاما پێغەمبەری ب گەهاندنا قورئانێ نا دەن ، ژبەرکو :
- ئایەتا ئێکێ دبێژیت : ( فإن أعرضوا فما أرسلناك عليهم حفيظا إن عليك إلا البلاغ( (الشورى: ٤٨).
رولێ وی سلاڤێن خودێ لێبن بتنێ گەهاندنا نامەیا ئیسلامێ یە ، و هەر کەسێ باوەریێ پێ بینیت ئەو دێ بو خۆ باوەریێ پێ ئینیت ، و کەسێ پێشت بدەتێ و باوەریێ پێ نەئینیت راستەرێ کرنا وی لسەر پێغەمبەری ئەرک نینە .
- ئایەتا دووێ دبێژیت : ( قل أطيعوا الله وأطيعوا الرسول فإن تولوا فإنما عليه ما حمل وعليكم ما حملتم وإن تطيعوه تهتدوا وما على الرسول إلا البلاغ المبين (54)( (النور), و رامانا وێ وەکی رامانا ئایتا بەری وێ یە .

ئەوێن گوتین رامانا پەیڤا ( الرسول ) ئەوا دقورئانێ دا هاتی قورئانە ، ئەوێن ڤێ چەندێ دبێژن د خەلەتن ، ژبەرکو ب خواندنا هەمی ئایەتێن پەیڤا الرسول تێدا هاتی دێ بینین ئەو دەربارەی کەسایەتیا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن و ئەو نە بەحسێ قورئانێ یە ، و ئەو گوتنا وان یا رێنەکەڤتیە دگەل بەلگەیێن زمانێ عەرەبی .

و سونەت وەحیە ژ دەڤ خودایێ مەزن هاتیە خوار لسەر دلێ پێغەمبەرێ وی سلاڤێن خودێ لێبن ، خودایێ مەزن دبێژیت : ( وما ينطق عن الهوى (3) إن هو إلا وحي يوحى (4)( (النجم) ، و ژبەر ڤێ چەندێ گوهداریکرنا پێغەمبەری سلاڤێن خودێ لێبن یا بوویە ئەرک د هەر تشتەکێ د قورئان و سونەتێ دا هاتی ، ژبەرکو ئەو باشترین تشتن خودێ ئیناینە خوار .
سونەت وەحیە وەکی قورئانێ ، بەلێ ئەو وەکی قورئانێ لسەر پێغەمبەری نە هاتیە خواندن ژ لایێ جبیرلی ڤە سلاڤێ لێبن و ئەودیارکەر و شروڤەکەرە بو قورئانا پیروز ، و بڤێ چەندێ گوتنا تایبەت بوونا رولێ پێغەمبەر ب گەهاندنا قورئانێ بتنێ بێی سونەتێ د ئێتە هەلوەشاندن و لادان .

والحمد لله رب العالمين

گوتنێن زێرەڤانی د تڕازیا عەقلی دا