🍁 زبان فارسی در افغانستان

🎙 محمدکاظم کاظمی

©️ از: برنامه اصیل (۱۴۰۴/۲/۱۵)

#️⃣ #زبان_فارسی #فارسی_افغانستانی

🍁 How to use rhetoric to get what you want

How do you get what you want, using just your words? Aristotle set out to answer exactly that question over two thousand years ago with a treatise on rhetoric. Camille A. Langston describes the fundamentals of deliberative rhetoric and shares some tips for appealing to an audience's ethos, logos, and pathos in your next speech.

©️ TED Website or YouTube (2016)

🍁 باز هم دربارهٔ زبان فارسی، زبان مادری و زبان علم

✍🏻 امید طبیب‌زاده:

از دوستی که زبان فارسی را «زبان نامادری» خودش می‌نامید پرسیدم پس چرا شعرها و رمان‌هایش را به فارسی چاپ می‌کند، و او گفت چون اگر به زبان مادری خودش چاپ کند، هیچ‌کس آنها را نمی‌خواند! به او گفتم پس زبان فارسی هم زبان مادری توست، چون در حق تو مادری می‌کند و امکان رشد تو را فراهم می‌آورد، اما تو ناخلفی می‌کنی و پستان مادرت را گاز می‌گیری. کافکا و ژوزف کنراد و بسیاری از نویسندگان بزرگ جهان هم به زبانی غیر از زبان مادری خودشان می‌نوشتند، اما هیچ‌گاه جز با احترام از آن زبان‌ها یاد نکردند و از چنین تعابیر مجعول و موهنی استفاده نکردند؛ شاید چون دغدغهٔ اول و آخرشان ادبیات بود، نه سیاست یا قدرت!

برخی دوستان نیز از کل مقالهٔ دکتر باطنی فقط عنوانش را خوانده‌اند و مدعی شده‌اند که باطنی زبان فارسی را عقیم دانسته و آن را مناسب زبان علم تشخیص نداده است! داد از این جفا که بر استاد ما می‌رود! باید از این مدعیان پرسید پس چگونه خود شما مقالات علمی‌تان را به زبان فارسی می‌نویسید؟

هر زبانی از حیث ویژگی‌های ساختاری‌اش در بخش‌های نحو و صرف و واژه‌سازی و معناشناسی، تمام شرایط لازم برای مبدل‌شدن به زبان علم را دارد، اما آنچه زبانی را مبدل به زبان علم می‌کند ربط چندانی به مسائل زبانی ندارد، بلکه بیشتر به مسائل تاریخی و جامعه‌شناختی مربوط می‌شود.

هر زبانی از حیث ویژگی‌های ساختاری‌اش، به‌طور بالقوه می‌تواند زبان علم باشد، اما فقط برخی از آنها به سبب مسائل تاریخی و اجتماعی به این مرتبه می‌رسند، درست مانند آن‌که همه به‌طور بالقوه می‌توانند نوازندهٔ پیانو باشند، اما از هر هزار نفر فقط یک نفر به علل گوناگون به‌طور بالفعل نوازندهٔ پیانو می‌شود. و بدیهی است که اولاً آنها که پیانو می‌نوازند دارای درجات متفاوتی از مهارت هستند (لابد بسته به میزان ممارست و جدیت‌شان!)، و ثانیاً آنها هم که نوازندهٔ پیانو نیستند لزوماً نقصی جسمی یا روانی ندارند!

©️ از: کانال امید طبیب‌زاده (۱۴۰۴/۲/۲۵)

🔗 پس‎نوشت: چندی پیش حسن محدثی، جامعه‌شناس، در نقد سخنان «غیرعلمی» میرجلال‌الدین کزازی دربارهٔ زبان فارسی، مقالهٔ «فارسی زبان عقیم؟» (۱۳۶۸) محمدرضا باطنی را در کانالش منتشر کرده بود.

#️⃣ #زبان_فارسی #زبان_مادری

📚 صرف قیاسی زبان فارسی معاصر (۱۴۰۴)

▪️ گرایش‌های عامیانه کلمات مرکب

✍🏻 مهدی سمائی

این کتاب محصول پژوهش سال‌های دراز است. پژوهش با این گمان آغاز شده که کلمات مرکب پراکنده نیست و نظم و سامانی قیاسی دارد و رشته‌ای به آنها نظام می‌دهد و به مسیر معلومی هدایت می‌کند. گویی چنان است که متمایل‌شدن کلمات به این مسیر یک ضرورت شناختی مقدر است و مردم در این میان پیشاهنگ زبان‌اند. پژوهنده برای سنجیدن درستی یا نادرستیِ این گمان در ساختمان کلمات مرکب فارسی و رابطهٔ نحوی میان اجزاء آنها باریک شده و موازنه‌ای پیمایشی و درزمانی کرده است. نتیجهٔ موازنه به رسم عالمان علوم دقیقه اندازه گرفته شده و آشکار شده است که در کلمات مرکب فارسی یک تقسیم کار پدید آمده و گویی یک انتخاب طبیعی داروینی بر نظام کلمات مرکب زبان فارسی سایه انداخته است. پژوهشی میدانی و بدیع نیز در فصل پایانی میان فارسی‌زبانان و کودکان و فارسی‌آموزان اروپایی و آسیایی انجام شده و برای قوت کار به پژوهش افزوده شده است. (نشر مرکز)

#⃣ #کتاب #زبان_فارسی

🍁 خواهشی از جانب سعید لیان (یکی از پژوهشگران گروه فرهنگ‌نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی)

از عزیزانی که از مجلدات منتشرشدۀ «فرهنگ جامع زبان فارسی» استفاده کرده‌اند خواهشمندم که اگر ملاحظه‌ای در باب این فرهنگ دارند (انتقاد، پیشنهاد، یا ذکر نقاط قوت و ضعف آن)، آن‌ را در پیام‌رسان تلگرام برای بنده بفرستند (@SaeedLayan). امیدوارم که بتوانیم در حد توانمان از این نکات برای ارتقای این فرهنگ بهره ببریم.

تذکر: آنچه گفتم درخواستی رسمی از طرف فرهنگستان نیست، بل که استدعایی شخصی از طرف خود من (سعید لیان) است.

از دوستان محقق صاحب‌کانال ممنون می‌شوم که اگر صلاح دانستند این پیام را در کانال خود قرار دهند.

📥 www.tg-me.com/SaeedLayan

🍁 لزوم تهیۀ یک فرهنگ جامع برای زبان فارسی

🎙 علی‌اشرف صادقی

©️از: کانال فرهنگستان زبان و ادب فارسی (۱۴۰۴/۲/۲۲)

#️⃣ #فرهنگ #زبان_فارسی

🍁 «گوگل‌میت» مکالمات را همزمان ترجمه می‌کند

شرکت گوگل در کنفرانس ۲۰۲۵ خود از ویژگیِ جدید ترجمه همزمان صوتی در نرم‌افزار جلسات «گوگل‌میت» رونمایی کرد.

این قابلیت با استفاده از هوش مصنوعی جمنای، گفتار را به‌صورت همزمان، به زبان مخاطب ترجمه می‌کند و در عین حال صدای اصلی، لحن و بیان گوینده را حفظ می‌کند.

در حال حاضر، این ویژگی از زبان‌های انگلیسی و اسپانیایی پشتیبانی می‌کند و قرار است در هفته‌های آینده زبان‌های ایتالیایی، آلمانی و پرتغالی نیز اضافه شوند. (+)

🎥 Google Workspace Youtube (May 2025)

#⃣ #ترجمه #ترجمه_شفاهی #هوش_مصنوعی

🍁 در ستایش ساده‎نویسی

✍🏻 حسین حسن‎زاده:

به مناسبت نودسالگی فرهنگستان ایران، توجه شما را به مقدمۀ اساسنامۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی (فرهنگستان سوم) جلب می‎کنم:

«نظر به اینکه زبان فارسی، زبان دوم عالم اسلام و کلید بخش عظیمی از ذخایر ارزشمند علمی و ادبی تمدن اسلامی و خود از ارکان هویت فرهنگی ملت ایران است و با توجّه‌ به اینکه بنا بر اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، زبان مذکور، زبان رسمی و مشترک ملّت ایران است، شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌منظور حفظ سلامت و تقویت و گسترش این زبان و تجهیز آن برای برآوردن نیازهای روزافزون فرهنگی و علمی و فنی و رفع تشتّت و ایجاد هماهنگی در فعالیت‌های مراکز فرهنگی و پژوهشی در حوزۀ زبان و ادب فارسی و سازمان دادن به تبادل گسترده و پربار تجربه در زمینۀ تحقیقات و مطالعات در این حوزه و صرفه‌جویی در نیرو و هزینه و استفادۀ صحیح از کارشناسان و پژوهشگران و ایجاد مرجعی معتبر و برخوردار از وجهه و حیثیت جهانی در ایران، اساسنامۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی را بدین شرح تهیه و تصویب کرده است و تمهید مقدّمات تأسیس آن را به وزارت فرهنگ و آموزش عالی محوّل می‌کند.» (۱۳۶۸)

در اینجا دربارۀ محتوای این مقدمه داوری نمی‎کنم، بلکه به جمله‎بندیِ آن می‎پردازم؛ می‎توان گفت این پاراگراف از دو جمله تشکیل شده است، که به کمک پیوند «و» همپایه شده است: «... شورای عالی انقلاب فرهنگی ... اساسنامۀ فرهنگستان زبان و ادب فارسی را بدین شرح تهیه و تصویب کرده است (۱) و ــــــــــ تمهید مقدّمات تأسیس آن را به وزارت فرهنگ و آموزش عالی محوّل می‌کند. (۲)»

اما فهم این پاراگراف دشوار است. این پاراگراف را می‎توان با جمله‎بندیِ بهتر بسیار ساده‎تر نوشت. برای این کار، این پاراگراف را به پنج جمله تبدیل کرده‌ام، از شماره‎گذاری بهره برده‌ام و از «کلمات و عبارات انتقالی» (transitional expression) استفاده کرده‌ام. «کلمات و عبارات انتقالی، همان‎طور که از نام‎شان پیداست، انتقال از یک جمله به جمله‎ای دیگر، از یک نکته به نکته‎ای دیگر، از یک دلیل به دلیلی دیگر و، در کل، انتقال از یک جملۀ پشتیبان به جملۀ پشتیبان دیگر را به‎سهولت امکان‎پذیر می‎سازند.» ‎(سلطانی، ۱۳۹۶: ۱۵۸) به عبارت دیگر، به‎کارگیریِ «کلمات و عبارات انتقالی» به انسجام و لذا فهم‎پذیری متن کمک شایانی می‎کند. (در بازنویسی زیر، کلمات و عبارات انتقالی را تیره کرده‎ام.)

بازنویسی پاراگراف مقدمه

زبان فارسی زبانِ دوم عالَم اسلام، کلید بخش عظیمی از ذخایر ارزشمند علمی و ادبی تمدن اسلامی و خود از ارکان هویت فرهنگی ملت ایران است. افزون‌بر این، بنا بر اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، زبان مذکور زبان رسمی و مشترک ملّت ایران است. از این رو، شورای عالی انقلاب فرهنگی اساسنامهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی را با توجه به موارد زیر تهیه و تصویب کرده است:

۱. حفظ سلامت، تقویت و گسترش زبان فارسی

۲. تجهیز این زبان جهت برآوردن نیازهای روزافزون فرهنگی، علمی و فنی.

۳. رفع تشتّت و ایجاد هماهنگی در فعالیت‌های مراکز فرهنگی و پژوهشی در حوزۀ زبان و ادب فارسی

۴. سازمان دادن به تبادل گسترده و پربار تجربه در زمینۀ تحقیقات و مطالعات در حوزهٔ زبان و ادب فارسی

۵. صرفه‌جویی در نیرو و هزینه و استفادۀ صحیح از کارشناسان و پژوهشگران

۶. ایجاد مرجعی معتبر و برخوردار از وجهه و حیثیت جهانی در ایران

ضمناً شورا تمهید مقدّمات تأسیس این اساسنامه را به وزارت فرهنگ و آموزش عالی محوّل می‌کند. شرح اساسنامه در زیر آمده است:

📚 سلطانی، سید علی‎اصغر. (۱۳۹۶). نگارش دانشگاهی: پاراگراف‎نویسی. قم: نشر لوگوس.

#⃣ #نگارش #ساده‌نویسی

🍁«نماگر» معادل مصوب فرهنگستان به‎جای «پروفایل»

💬 نسرین پرویزی (معاون واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی):

«پروفایل» واژه‌ای است که در فضای مجازی، زیاد به‎کار می‌رود و معمولاً اطلاعاتی درباۀ فردِ صاحبِ حساب کاربری می‌دهد؛ اطلاعاتی مانند عکس، شغل و مطالب دیگر. فرهنگستان این واژه را بررسی و «نماگر» را معادل آن پیشنهاد کرد.

©️ خبرگزاری صدا و سیما (۱۴۰۴/۳/۳) | #واژه‌شناسی

🍁 زبان: ابزار توصیف یا داوری؟

▪️بررسیِ واژگان رایج مرگ حیوانات در متون رسمی محیط زیست

✍🏻 ابراهیم احمدیان:

در متون رسمیِ مرتبط با محیط زیست، به‌ویژه در ادبیات اداری یا گزارش‌های دولتی، بارها با واژگانی چون «تلف شد»، «هلاک شد»، یا «حذف شد» روبه‌رو می‌شویم که برای اشاره به مرگ جانوران به‌کار می‌روند؛ خواه این مرگ در اثر آتش‌سوزی، خشک‌سالی، بیماری یا حتی کشتار عمدی روی داده باشد. این واژه‌ها ظاهراً خنثی‌اند، اما اگر دقیق‌تر بنگریم، متوجه می‌شویم که زبان هرگز به‌طور کامل خنثی نیست. به تعبیر دقیق‌تر، زبان فقط بازتاب واقعیت نیست، بلکه واقعیت را شکل می‌دهد، تفسیر می‌کند، و بر آن داوری می‌نهد.

زبان، فراتر از توصیف
توشیهیکو ایزوتسو، زبان‌شناس ژاپنی و از چهره‌های برجستۀ معناشناسی اسلامی، در تحلیل زبان قرآن کریم نشان می‌دهد که بسیاری از واژگان در ساختار معناییِ قرآن، پیش از آنکه حامل یک معنای صرفاً توصیفی باشند، بار اخلاقی و ارزشی دارند. مثلاً واژۀ «منافق» نه ‌فقط یک حالت روانی یا رفتاری را توصیف می‌کند، بلکه ضمن آن، شخص را در موقعیتی از محکومیت اخلاقی قرار می‌دهد. ایزوتسو این پدیده را در قالب تفاوت «واژگان توصیفی» (descriptive) و «واژگان ارزشی» (evaluative) تحلیل می‌کند.

تلف یا جان باختن: تفاوت در بار معناییِ مرگ حیوانات
اگر این منطق را به زبان روزمره و اداری محیط زیست تعمیم دهیم، متوجه می‌شویم که واژه‌هایی چون «تلف» یا «هلاک» نیز واجد چنین بار معنایی‌اند. وقتی در گزارشی رسمی می‌خوانیم: «در این حادثه، ۱۲ رأس گوزن تلف شدند»، ما تنها با گزارشی دربارۀ مرگ جانوران روبه‌رو نیستیم، بلکه این زبان، ناخودآگاه یا آگاهانه، این جان‌ها را تقلیل می‌دهد؛ هم در سطح زبانی، هم در سطح ارزشی. گویی جان آنها «ضایعه» یا «فقدان» نیست، بلکه چیزی است که ازبین‎رفتن‎اش «قابل انتظار» یا حتی «اجتناب‌ناپذیر» است.

در مقابل، اگر بگوییم: «۱۲ گوزن جان باختند»، یا «۱۲ گوزن از میان رفتند»، وزن اخلاقی و عاطفیِ جمله تغییر می‌کند. زبان در این حالت، به‎جای تقلیل جان موجودات زنده به شیء یا داده، بار احساسیِ بیشتری به مخاطب منتقل می‌کند. همین تفاوت ظریف در زبان می‌تواند بر نگرش سیاست‌گذاران، مسئولان اجرایی و حتی افکار عمومی تأثیر بگذارد.

ایدئولوژی زبانی و جایگاه حیوانات
در جامعه‌شناسیِ زبان، این مسئله تحت عنوان «ایدئولوژی زبانی» (language ideology) بررسی می‌شود. این مفهوم به مجموعه‌ای از باورهای پنهان یا آشکار دربارۀ زبان و نحوۀ کارکرد آن اشاره دارد. بر اساس این دیدگاه، استفادۀ مکرر از واژه‌هایی چون «تلف» یا «حذف» برای حیوانات، بخشی از یک گفتمان وسیع‌تر است که جایگاه جانوران را در مرتبه‌ای پایین‌تر از انسان و در بسیاری مواقع، پایین‌تر از اشیای اقتصادی تعریف می‌کند.

تأثیر زبان در حقوق و سیاست
حتی در سطح حقوقی، این زبان تأثیرگذار است. بسیاری از نظام‌های حقوقی هنوز مرگ یک حیوان را صرفاً در قالب خسارت مالی به مالک آن تعریف می‌کنند. در این فضا، زبان بی‌طرف نیست؛ زبان بخشی از سیاست است. واژگان نه‌تنها احساس و اخلاق ما را شکل می‌دهند، بلکه چارچوب‌های حقوقی، اجرایی، و حتی بودجه‌بندی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهند.

بازنگری در زبان محیط زیست: گامی به سوی همدلی
از این‌ رو، بازنگری در زبان ‌محیط‌زیستی، و به‌ویژه اصلاح واژگان مربوط به رنج و مرگ جانوران، اقدامی صرفاً ادبی یا نمادین نیست. این کار، در واقع، گامی است در جهت ایجاد گفتمانی تازه، اخلاق‌محور و همدلانه نسبت به جانوران. همان‌گونه که در حوزه‌های جنسیت، نژاد و عدالت اجتماعی، تغییر زبان مقدمۀ تغییر نگرش و سیاست‌ها بوده، در حوزۀ محیط زیست نیز چنین اصلاحی می‌تواند مقدمه‌ای بر دگرگونیِ اساسی‌تر باشد.

قدرت کلمات
در پایان، باید یادآور شد که همان‌قدر که زبان توانایی دارد برای ستم، فراموشی و تحقیر به‌کار رود، می‌تواند ابزار قدرتمندی برای همدلی، آگاهی و ترمیم نیز باشد. کافی ا‌ست کلمات را با دقت بیشتری انتخاب کنیم، و به یاد داشته باشیم: هر واژه‌ای سنگی‌ است در بنای اندیشۀ ما دربارۀ جهان.

©️ از: دین‌‎آنلاین (۱۴۰۴/۲/۲۷) | #زبان_و_جهان‌بینی

💬 مهدی نویدادهم (مشاور وزیر آموزش و پرورش):

«در آزمون بین‌المللی تیمز و پرلز، حدود ۴۰ درصد از دانش‌آموزان ابتدایی، مهارت‌های پایه‌ای خواندن و نوشتن را به حد استاندارد ندارند.» (ایسنا؛ ۱۴۰۴/۳/۱۰)

📝 پس‌نوشت: آزمون «تیمز» روند آموزش ریاضی و علوم در پایه‌های چهارم و هشتم را می‌سنجد و آزمون «پرلز»، پیشرفت سواد خواندن ادبی و معلوماتی دانش‌آموزان را در پایه چهارم ارزیابی می‌کند. این آزمون‌ها را انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در سطح دنیا برگزار می‌کند. (+)

🍁 امانتداری در ترجمه یا پرهیز از تحریف حقیقت؟

مترجم صداوسیما در نشست خبری وزرای ایران و مصر، چند بار، به‌جای «خلیج فارس»، از واژهٔ «خلیج» استفاده کرد. (۱۴۰۴/۳/۱۲)

معلوم است که نام «خلیج فارس» تاریخی و اصیل است و نام «خلیج عربی» جعلی است. کاربست «خلیج»، به‌جای «خلیج فارس»، هم در راستای تحریف حقیقت تاریخی است.

اما اگر وزیرخارجه مصر فقط از واژهٔ «خلیج» استفاده کرده باشد، چه؟ آیا مترجم اخلاقاً می‌تواند آن را به «خلیج فارس» ترجمه کند؟ امانتداری در ترجمه مهم‌تر است یا پرهیز از تحریف حقیقت؟

#⃣ #ترجمه #زبان_و_سیاست #ترجمه_و_اخلاق

🍁چند واژۀ مصوّب فرهنگستان زبان و ادب فارسی به‌مناسبت روز محیط‌زیست

🌳پوسال (compost)
پسماندهای آلی تجزیه‌شده و نسبتاً پایدار حاصل فرایند پوسش

🌳 اثر گلخانه‌‏ای (greenhouse effect)
گرم‌شدن هوای کرۀ زمین براثر وجود گروهی از گازهای موسوم به گلخانه‌‏ای که از بازتاب و عبور تشعشعات زمین به فضا جلوگیری می‏‌کند.

🌳 پرانشت (percolation)
حرکت یا جریان آب در داخل خاک یا سنگ

🌳 بازیافت (recycling)
فرایندی که در طی آن مواد مصرف‏شده برای مصرفِ مجدد آماده شود.

🌳 دورریز (refuse)
هرگونه مواد بی‌مصرف دورریختنی

🌳زباله‌گردی (scavenging)
جست‌وجو در میان پسماندها برای یافتن خوراک یا مواد استفاده‌شدنی

🌳 پساب، فاضلاب تصفیه‌شده (treated wastewater)
فاضلابی که یک یا چند فرایند تصفیۀ فیزیکی یا شیمیایی یا زیستی بر ‌روی آن صورت گرفته است تا خطرات بهداشتی آن کاهش یابد.

🌳 خاکچال (landfill)
زمینی برای چال‌کردن ضایعات زباله به‌طوری‌که روی هر لایۀ زباله لایه‌‏ای از خاک قرار دهند.

🌳 آب مجازی (virtual water, virtual-water content)
مقدار آب مصرف‌شده يا آلوده‌شده در زنجيرۀ توليد يک محصول

©️کانال فرهنگستان زبان و ادب فارسی | #واژه‌شناسی

🍁 تیتر ایهام‌دار نیویورک‌پست

این تیتر را در فارسی چطور می‌توان ترجمه کرد؟

©️ New York Post (6 Jun 2025)

#️⃣ #ترجمه #ترجمه‌ناپذیری

این هوش مصنوعی متن‌های انگلیسی را از نظر دستوری و املایی ویرایش می‌کند.

🔗 www.tg-me.com/TextGearsBot

#️⃣ #ویرایش #هوش_مصنوعی