Bahewae sodbinin🥰

خەوتن یەکێکە لە گرنگترین ئەو شتانەی کاریگەرییان لەسەر تەندروستی، دڵخۆشی و ژیانی مرۆڤ هەیە، پسپۆڕان و پزیشکان رایدەگەیەنن خەوێکی باش بەتایبەتی خەوتن لە کاتژمێرەکانی سەرەتای شەودا کاریگەرییەکی گەورە و گرنگی هەیە لەسەر ژیانی مرۆڤەکان.

توێژینەوەکان سوودەکانی زوو خەوتن لەچەندخالێکدا دەخەنەڕوو ئەوانیش بریتین لە:
1: کارکردنی مێشک بەشێوەیەکی تەندروست و بەرزی هێزی تەرکیزی مێشکی مرۆڤەکان.
2: تەندروستی گشتی جەستە، زوو خەوتن دەبێتەهۆی پاراستنی تەندروستی دڵ و  سیستمی خوێن و بەدوور گرتنی مرۆڤەکان لە نەخۆشییە درێژخایەنەکانی وەک بەرزی فشاری خوێن و شەکرە.
3: خەوێکی باش و زوو خەوتن دەبێتەهۆی پاراستن و ڕاگرتنی هەست و سۆزت لەکاتێکدا پێچەونەکەی دەبێتە هۆی تێکدانی لایەنی سۆزداری و هەستەکانت.
4: ڕێکخستنی هۆرمۆنەکان یەکێکیدیکەیە لەو خاڵە گرنگانەی کە مرۆڤەکان بەهۆی خەوێکی باش و زوو خەوتنەوە دەستیان دەکەوێت وەک هۆرمۆنەکانی گەشەکردن و هۆرمۆنەکانی ڕێکخستنی سیستمی خۆراکی کە کاریگەرییەکی گەورەیان هەیە لەسەر گەشەکدرن و تەندروستی گشتی مرۆڤەکان.
5: زوو خەوتن و زوو لەخەو هەستان دەبێتە مایەی هەبوونی کاتێکی زۆرتر بۆ راپەڕاندنی کارەکانت لەکاتی ڕۆژدا ئەمەش دەبێتەهۆی یارمەتیدانی مرۆڤەکان هەتا بەرهەمدارتربن.
6: زوو خەوتن یارمەتی مرۆڤەکان دەدات زیاتر هەست بە حەوانەوە بکەن، خەوتن لە کاتژمێرەکانی کۆتایی شەو یاخود ڕۆژدا هەرگیز قەرەبووی کاتژمێرەکانی سەرەتای شەو ناکەنەوە.
7: خەوتن لەسەرەتای شەودا بەشدارە لە ڕاگرتنی جەستە بەشێوەیەکی تەندروست وەک ئەوەی وەرزش و نانخواردن لەکاتی خۆیدا بەشدارن لە پاراستنی تەندروستی مرۆڤدا.
8: لە جەستەی هەرمرۆڤێکدا کاتژمێرێک هەیە بە کاتژمێری بایۆلۆجی ناودەبرێت کە بەرپرسە تەندروستییەکی باش و ئەم کاتژمێرە پەیوەست بە شێوازی ژیانی کەسەکە کاردەکات، بۆماوەیەکی زۆر زوو خەوتن یان درەنگ خەوتن کاتژمێری بایەلۆجی جەستە کاری لەسەر دەکات و دەبێتە سوڕی ژیانی مرۆڤەکە و ناتوانێت بە ئاسانی دەستبەرداری ئەو خووە ببێت ئەمەش کاریگەری لەسەر کۆئەندامی هەرسی مرۆڤەکان دەبێت ئەگەر تێک بدرێت.

#health@zaniary_tandrusty
#health

ئاکالاسیا چییە و نیشانەکانی چیین؟

🛑ماڵپەڕی کلیڤلاند کلینیک بڵاویکردوەتەوە: ئاکالاسیا نەخۆشییەکی دەگمەنە کە سورێنچک ناتوانێت خواردن و شلەمەنی بۆ ناو گەدە بگوازێتەوە، ئەم یەکگرتنە لە بارودۆخی ئاساییدا لەلایەن ماسولکەیەکەوە دادەخرێت کە پێی دەوترێت ئیسفەنجەری خوارەوەی سورێنچک، وە کاتێک خۆراک یاخود شلە لە سورێنچکەوە دەچێتە گەدەتەوە ئارام دەبێتەوە

🛑نیشانەکان:

- گەڕانەوەی خۆراک و شلە.

- ئازاری سنگ کە دێت و دەڕوات و ئازارەکە لەوانەیە زۆر بێت.

- دڵەکزێ.

- هەناسە تووندی و کۆکە لە شەودا.

- وردە وردە کێشی لەش دابەزێت.

- رشانەوە.

- نزگەرە.

- هەوکردنی سنگ.

هۆکارەکان:

- جینات یاخود هۆکاری بۆماوەیی.

- هەوکردنی ڤایرۆسی کە دەبێتە هۆی هێرشی بەرگری خۆکار بۆ سەر خانەکانی دەماری سورێنچک.

- تێکچوونی خانەکانی دەماری سورێنچک
@zanyate tandrosti
@ Mahmud😎

نەخۆشییەکانی دڵ بریتین لە، نەخۆشی لوولەکانی خوێن وەک نەخۆشی خوێنبەری کۆرۆنەری، لێدانی ناڕێکی دڵ، کێشەی دڵ کە لەگەڵی لەدایک دەبیت (کەموکوڕییە زگماکییەکانی دڵ)، نەخۆشی ماسولکەی دڵ و نەخۆشی دەمەوانەی دڵ.
چی کاتێک سەردانی پزیشک بکرێت؟
ئازاری سنگ/1
2/هەناسە کورتی
3/بورانەوەن
هۆکارەکانی توشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ بریتین لە:
تەمەن: پیربوون مەترسی تووشبوون بە خوێنبەرەکان زیاد دەکات و ماسولکەی دڵ لاواز دەبن یان ئەستوور دەبن.

مێژووی خێزانی: مێژووی خێزانی نەخۆشی دڵ مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی خوێنبەری کۆرۆنەری زیاد دەکات، بەتایبەتی ئەگەر دایک و باوک لە تەمەنێکی زوودا گەشەیان پێدابێت (پێش تەمەنی ٥٥ ساڵی بۆ خزمێکی نێر، وەک برا یان باوک، ٦٥ ساڵ بۆ خزمێکی مێینە وەک دایک یان خوشک).

جگەرە کێشان: ئەگەر جگەرە دەکێشیت واز بهێنە. جگەرەکێشان زیان بە خوێنبەرەکان دەگەیەنێت، جەڵتەی دڵ زیاتر لە جگەرەکێشەکاندا باوە وەک لەو کەسانەی جگەرە نەکێشن. ئەگەر پێویستت بە یارمەتی هەیە لە وازهێنان

خۆراکی ناتەندروست: ئەو خۆراکانەی کە چەوری و خوێ و شەکر و کۆلیسترۆڵی تێدایە پەیوەندییان بە نەخۆشییەکانی دڵەوە هەیە.

بەرزی پەستانی خوێن: بەرزی پەستانی خوێن لەوانەیە ببێتە هۆی ئەوەی خوێنبەرەکان ڕەق و ئەستوور بن.

بەرزی کۆلیسترۆڵ: مەترسی تووشبوون بە ڕەقبوونی خوێنبەرەکان زیاد دەکات ئەمەش پەیوەندی بە جەڵتەی دڵ و جەڵتەی مێشکەوە هەیە.

شەکرە: شەکرە مەترسی توشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ زیاد دەکات،

قەڵەوی: زیادبوونی کێش بە شێوەیەکی ئاسایی هۆکارەکانی تری مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ خراپتر دەکات.

نەبوونی ڕاهێنان: ناچالاکبوون پەیوەستە لەگەڵ چەندین جۆری نەخۆشی دڵ

فشاری دەروونی: لەوانەیە زیان بە خوێنبەرەکان بگەیەنێت و هۆکارەکانی تری مەترسی نەخۆشی دڵ خراپتر بکات

تەنگە نەفەسی نەخۆشییەکی سییە کاریگەری دەبێت لەسەر شێوازی هەناسەدان ، هەندێک جارئەم نەخۆشییە لەمنداڵ و گەورەکانیشدا ڕودادەت کەسی تووشبو زۆر بەسەختی دەتوانێت هەناسە وەربگرێت ، چەند چارەسەرێکی سروشتی هەن کە دەتوانن یارمەتی دەرتبن ئەگەر هاتوو توشی ئەم حاڵەتە بوی.

ـ نیشانەکانی:
ـ توند بونی سنگ
ـ کۆکە
ـ  هەناسە کورتی

هۆکارەکانی:
ـ زۆرێک لە لێکۆڵینەوەکان هۆکارەکانی تەنگە نەفەسی دەگەڕێننەوەوە بۆ ،کەش وهەوا، هەوکردن، پیسبونی هەوا، هەستیاری.

چارەسەر...
ـ زۆر خواردنەوەی قاوە: لێکۆڵینەوەیەک ئەوەی ئاشکرا کردووە کە کافاینی قاوە توانای چارەسەر کردنی تەنگە نەفەسی هەیە.

ـ شیرو بەرهەمە ئاژەڵییەکانی دیکە: ڕەنگە بەلاتەوە سەیر بێت ئەگەر باس لەوە بکەن بەرهەمە ئاژەڵییەکان توانای کۆنترۆڵ کردنی تەنگە نەفەسییان هەیە ،بەڵام لەلێکۆڵینەوەیەکدا ئەوەیان بۆ دەرکەوتوە شیرو چەند بەرهەمێکی ئاژەڵی توانای چارەسەرکردنی تەنگە نەفەسیان هەیە.

ـ ئۆمیگا۳: زۆرێک لە لێکۆڵینەوەکان  ئەوەیان دۆزیوەتەوە کە زۆری ڕێژەی ئۆمیگا۳ یارمەتی کۆنترۆڵ کردنی تەنگە نەفەسی دەدات، هەروەها لەنەخۆشییەکانی دڵ و سەکتەش دەتپارێزێت.

ـ ڤیتامینC،E :  ڤیتامین سی یارمەتی چارەسەرکردنی تەنگە نەفەسی دەدات لەبەر ئەوەی دژە هەوکردنەو هەروەها زۆر بەسودیشە بۆ ئەوکەسانەی تووشی هەستیاری دەبن، پسپۆران بەهەمان شێوەش باس لە ڤیتامین ئی دەکەن کە سودێکی باشی هەیە بۆ کەسی توشبوو .

ـ گەڵاسەوزەکان: گەڵا سەوزەکان سەرچاوەیەکی باشی ڤیتامین و کانزاکانن، هەروەها دژە هەوکردنن.

ـ هەنگوین: هەنگوین بەچارەسەرێکی زۆر باش دادەنرێت بۆ کۆکەو ،نەخۆشی سەرما، هەروەها هەنگوین توانای چارەسەرکردنی هەوکردن، وهەستیاری هەیە.

ـ زەردەچەوە: زەردە چەوە بە دژە هەستیاری دادەنرێت بۆیە زۆر بەسوودە بۆ تەنگە نەفەسی.

ـ سیر و زەنجەفیل: ئەم دوو خواردنە بە بەهێزترین دژە هەوکردن ودژە هەستیاری دادەنرێن لەبەر ئەوەیە دەتوانی چارەسەری تەنگە نەفەسی پێبکەی

دڵ ئه‌ندامێكی گرنگی له‌شه‌، له‌م بابه‌ته‌دا دكتۆر جیڤارا پسپۆڕی نەشتەرگەری دڵ و بۆریەکانی خوێن و نەخۆشیەکانی دەوالی كۆمه‌ڵێك زانیاری گرنگ له‌باره‌ی‌ ئه‌م ئه‌ندامه‌ی‌ له‌ش ده‌خاته‌ ڕوو.

1-دڵ وەکو ماتۆرێکی ئۆتۆماتیکی وایە کە کارەبا بەرهەم دەهێنێت و تەنانەت لە دەرەوەی جەستەیش کار دەکات، دوو ئامێری گەورە لای ڕاست خوێن ئەنێرێت بۆ سیەکان و لای چەپ بۆ هەموو بەشەکانی لەش.

2-قەبارەی دڵ هێندەی مشتی خۆتە ٦٠ بۆ ١٠٠ لێدان لە دەقیقەیەکدا و سەد هەزار لێدان لە رۆژێکدا.

3-ماسولکەی دڵ ماندوو نابێت بە پێچەوانەی ماسولکەکانی دەست و قاچ کە پێویستیان بە پشوو هەیە دوای ئەنجامدانی وەرزش.

4-دڵی ئافرەت لە دڵی پیاو بچووکترە، وە هەشت  لێدانی لە دەقیقەیەکدا زیاترە لە دڵی پیاو.

5-ئەو ڕووبەری کە خوێن پیایدا ئەڕوات لە بۆریەکانی خوێندا زیاتر لە سەد هەزار کیلۆمەترە.

6- هەموو لەش ،ترلیۆنان خانە خوین وەردەگرن وەکو خۆراک تەنها قەرەنیەی چاو نەبێت کە خوێنی نیە.

7-دەتوانیت دڵت بپارێزیت بە بێ هیچ تێچوونێکی ماددی و بەخۆڕایی، ئەویش بە وەرزشی رۆیشتنی رۆژانە بۆ ماوەی ٤٥ خولەک.

8-یەکەم بڵاوکراوە سەبارەت بە سیستمی دایتی ڕووەکی لە کتێبی تەورات - سەفەری دانیال، نزیکەی ٦٠٠٠ هەزار ساڵ پێش زایین نووسراوە.

9-ترپەی دڵ بەهۆی پەلەکانی زمانەکانی دڵەوە دەبێت لەکاتی داخستن و کرانەوەیاندا.

10- قەبارەی زمانەی دڵ هێندەی دراوێکی کانزاییە و یەکەمین هۆکاری مردنە پێش شیرپەنجەی مەمک لە ئافرەتان و شیرپەنجەی پرۆستات لە پیاواندا.

11- كۆنترین نەخۆشی دڵ کە لەمێژوودا تۆمار کرابێت شازادە میریت ی فیرعەونیە کە ٣٠٠٠ ساڵ پێش زایین بە جەڵتەی خوێنبەرە تاجیەکانی دڵ مردووە.

12-شێرپەنجەی دڵ زۆر زۆر دەگمەنە چونکە خانەکانی دڵ بەردەوام نابن لە دابەش بوون.

13-پایەکانی دڵی تەندروست : سیستمی خۆراکی تەندروست و جووڵەو وەرزش و دوورکەوتنەوە لە جگەرەکێشان و خەمۆکی.

14- دڵتەنگی دڵ دەشکێنێت و نەخۆشیەکە شی پێی دەوترێت کۆنیشانەی دڵی شکاو. 

كاتێك بڕبڕەی پشت ئازاری پێدەگات یان كێشەی تێدا دروستدەبێت، كاریگەریی دەكاتە سەر تەواوی جەستە و تەنانەت تەواوی رۆژەكەت لێتێكدەدات، هەربۆیە بە شەش رێگە دەتوانیت بڕبڕەی پشتت بپارێزیت.

1. بە رێكی دابنیشە
ئەگەری تەواوی رۆژەكە بەدیار شاشەوە دابنیشیت، دڵنیابەرەوە لەوەی ئەو كورسیەی بەكاریدەهێنیت باش بێت، پێویستە قاچەكانت بە گۆشەی 90 دابنێیت و خۆت بە گۆشەی 90 دابنیشیت، بەمشێوەیە فشاری زۆر ناكەوێتە سەر پشتت.

2. بجوڵێ
جوڵە یارمەتیدەرە بۆ پاراستنی بڕبڕەی پشت، گرنگە بۆ هەر 1 كاتژمێرێك، 10 خولەك رێبكەیت، بەمشێوەیە خوێن زیاتر بۆ ماسولكەكان دەڕوات.

3. ماسولكەكانت بەهێزبكە
كاتێك وەرزش دەكەیت، تەنها سەرنجت لەسەر ورگت نەبێت، بەڵكو گرنگی بەو وەرزشانە بدە كە ماسولكەكانی شان و پشتت بەهێزدەكەن.

4. بە باشی بخەوە
هەمو كەسێك سێ یەكی ژیانی بە خەوتن بەسەر دەبات، گرنگە ئەو سەرین و جێگایەی بەكاریدەهێنیت، وابكات هەست بە ئاسودەیی بكەیت.

5. ئاو بخۆرەوە
بڕبڕەكانی پێستت پێویستیان بەوە هەیە كە ئاگاداریان بیت و وشك نەبنەوە، بەتایبەتی بەستەرەكانی، خواردنەوەی 8 پەرداخ ئاو لە رۆژێكدا یارمەتیدەر دەبێت.

6. لە فشار بەدوربە
دەرونێكی تەندروست یەكسانە بە ماسولكەی تەندروست، گرنگە خۆت لە فشاری دەرونی بەدوربگریت بۆئەوەی پارێزراو بیت لە كێشەی پشت و بڕبڕە.

"وەکو دەوترێت تەندروستی باش سامانە، بێگومان پێویستە زیاتر لە هەر شتێک گرنگی پێ بدەیت، رۆژانە سیستمی خۆراکی تەندروست پەیرەو بکەیت لەپێناو پاراستنی تەندروستیت، باشترین لیست بۆ هەبونی تەندروستیەکی باش بریتین لە.

یەکەم: کاتێکی زیاتر بۆ خەوتن تەرخان بکە.

دوەم: رۆژانە راهێنانی وەرزشی ئەنجام بدە.

سێیەم: خواردنەوەی ئاو فەرامۆش مەکە.

چوارەم: خواردنی شەکر کەمبکەرەوە.

پێنجەم: زیاتر بنوسەو زیاتر بخوێنەرەوە.

شەشەم: زیاتر بە نەرمونیانی هەڵسوکەوت بکە.

حەوتەم: هەرگیز بەنێگەتیڤی وەڵام مەدەرەوە.

هەشتەم: زیاتر کات لەگەڵ خێزانەکەت بەسەربەرە.

نۆیەم: کەسێکی لێبوردە بە.

دەیەم: هەمیشە سوپاسگوزاربە بۆ ئەو شتانەی لە ژیانتدا هەیە."

لەگەڵ هەڵکشانی تەمەندا هەندێک گۆڕانکاری نەرێنی لە چاودا روودەدات، زۆر کەس پرسیاری ئەوە دەکەن کە چۆن بینینیان باشتر بکەن کاتێک هەست بەم گۆڕانکاریانە دەکەن.
لە بابەتێکی ماڵپەڕی " weill cornell medical" دا ١٠ ڕێگای خستۆتەروو بۆ بەهێزکردن و باشترکردنی بینین و پاراستنی تەندروستی چاو، وەک وەڵامێک بۆ پرسیاری ئەوەی چۆن توانای بینینم بەهێز بکەم؟، ئەوانیش بریتین لە:
١. خواردنی ئەو خۆراکانەی توانای بینین بەهێز دەکات
تەندروستی باشی چاو پەیوەندی بەو خۆراکەوە هەیە کە دەیخۆیت، وەک: ترشە چەورییەکانی ئۆمیگا ٣، لوتین، زینک، ڤیتامین سی، و ڤیتامین E، یارمەتیدەرن لە دوورخستنەوەی کێشەکانی بینین کە پەیوەندییان بە تەمەنەوە هەیە، وەک تێکچوونی چاو و ئاوی سپی چاو .
٢. بەکارهێنانی چاویلکە
پێویستە چاویلکەی پارێزەر بەکاربهێنرێت بۆ پاراستنی چاو لە تیشکی سەروو بنەوشەیی خۆر، چونکە بەرکەوتنی زۆر بەو تیشکە ئەگەری تووشبوون بە ئاوی سپی چاو و تێکچوونی چاوی چاو زیاد دەکات.
٤. دوور کەوتنەوە لە شاشە ئەلکترۆنییەکان
کارکردن لەسەر کۆمپیوتەر یان بەکارهێنانی مۆبایل یان تەرکیزکردن لەسەر یەک شت بۆ ماوەیەکی زۆر دەبێتە هۆی گرژبوونی چاو، بۆیە لەم کاتەدا باشترە یاسای ٢٠-٢٠-٢٠ تاقیبکەیتەوە واتە هەر ٢٠ خولەک جارێک، پێویستە چاوت لەشاشەکە دووربخەیتەوە بۆ شتێک کە نزیکەی ٢٠ سانتم لێتەوە دوورە بۆ ماوەی ٢٠ چرکەیەک.
٥. کۆنتڕۆڵکردنی نەخۆشی شەکرە
ئەگەر نەخۆشی شەکرە کۆنتڕۆڵ نەکرێت، دەبێتە هۆی لاوازی بینین و لە کۆتاییدا کوێربوون، کۆنتڕۆڵکردنی ئاستی شەکری خوێن و ئەنجامدانی پشکنینی ساڵانەی چاوەکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ کەمکردنەوەی ئەگەری تووشبوون بەم نەخۆشییە.
٦. کۆنتڕۆڵکردنی نەخۆشییە درێژخایەنەکان
نەخۆشییە درێژخایەنەکانی وەک ( بەرزی پەستانی خوێن، نەخۆشی گورچیلە، هەوکردنی جگەر، شێرپەنجە، نەخۆشییەکانی دڵ)، بەشدارن لە دروسبوونی کێشەکانی بینین و خراپی بینین و گۆڕانکاری لە پێکهاتەی تۆڕی چاو دەکەن.
٧. وازهێنان لە جگەرەکێشان
بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی تەندروستی نیویۆرک، جگەرەکێشان ئەگەری تووشبوون بە هەندێک تێکچوونی بینین و کوێربوون و نیشانەکانی وشکبوونەوەی چاو زیاد دەکەن، هەروەها ئەگەری تووشبوون بە ئاوی سپی چاو بە شێوەیەکی بەرچاو زیاد دەکات.
٨.خەوتنی پێویست
کەم خەوی لەوانەیە ببێتە هۆی ماندوێتی و وشکبوونەوەی چاوەکان و کزبوونی چاو، خەوتنی پێویست گرنگە بۆ باشترکردنی تەندروستی چاوەکان، کە یارمەتیدەرە لە هەڵگرتنی فرمێسکەکان و شێدارکردنەوەیان.
٩. ئاوی پێویست بخۆرەوە
چاوەکان دەتوانن وشک ببن و بخورێن و هەندێک ئازاریان هەبێت کاتێک ئاوی پێویستیان نەبێت بۆ بەرهەمهێنانی چەورییەکی پێویست جگە لە دەردانی فرمێسکی سروشتی.
١٠. وەرزشکردن بە بەردەوامی
دەرکەوتووە چالاکیی جەستەیی دەتوانێت بەشداربێت لە خۆپاراستن لە نەخۆشییەکانی چاو و کەمکردنەوەی ڕێژەی تووشبوون بە نەخۆشییە درێژخایەنەکان کە ڕەنگە بینین تێکبدات

تەندروستی دەروونیی چییە؟ هۆکاری تێکچوون و چارەسەرەکانی چین..
تەندروستی دەروونیی بریتییە لە باشبوونی هەستەکان، سۆز و پەیوەندی کۆمەڵایەتی کەسێک، کاریگەرییەکانی لە کاردانەوە، دەربڕینی هەستەکان، دیاریکردنی هەڵبژاردەکان بە راستی و چۆنیەتی مامەڵە کردن لەگەڵ فشارەکاندا دەردەکەون.
تەندروستی دەروونیی لە هەموو قۆناغەکانی ژیاندا گرنگە، لە منداڵی و هەرزەکارییەوە تا تەمەنی پیریی، لە ماوەی ژیانتدا ئەگەر تووشی کێشەی تەندروستی دەروونی ببیت، ئەوا بیرکردنەوە و باری دەروونی و رەفتارەکانت کاریگەرییان لەسەر دروست دەبێت.
گرنگترین جۆرەکانی تێکچوونی تەندروستی دەروون بریتین لە "خەمۆکی، تێکچوونی کەسایەتی کۆمەڵایەتی، دڵەڕاوکێ، شیزۆفرینیا، ئازاردانی کەسییەتی، فشاری دەروونی".
زۆر هۆکار هەن بۆ تێکچوونی تەندروستی دەروون، کە گرنگترینیان ئەمانەن:
١. هۆکارە بۆماوەییەکان، بۆ‌هێڵەکان، کاردانەوەکانی مێشک.
٢. یەکێک لە ئەندامەکانی خێزان پێشتر تووشی ئەم کێشەیە بووبێت.
٣. توندوتیژی لە کاتی منداڵیدا.
٤. هۆکاری کۆمەڵایەتی، وەک تەنها بوون یان فۆبیای کۆمەڵایەتی.
٥. فشاری درێژخایەن لەسەر کەسەکە، بۆ نموونە لەسەر شوێنی کار یان ماڵەوە.
- بەمشێوەیە چارەسەر بۆ کێشەی تەندروستی دەروونیی وەربگرە:
١. رێگەی یەکەم دەبێت پەیوەندی بە پزیشکی پسپۆڕەوە بکەیت تاکو بزانیت چۆن مامەڵە دەکەیت لەگەڵ ئەم کێشەیە.
٢. خۆت بە دوایدا بچۆ و زانیاری زیاتری لەسەر وەربگرە، بەتایبەت ئەو کێشە دەروونییەی تۆ تووشت بووە.
٣. رێککردنەوەی سیستمی خەو، خەوتنێکی باش سوود بە مێشک و دەروونت دەگەیەنێت.
٤. پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانت فەرامۆش مەکە، بەتایبەت کاتێک پێویستت بە یارمەتییە.
٥. بە ناو سروشتدا بگەڕێ و پشوو بە مێشکت بدە

لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردودا  بەردەوام باس له زیانەکانی نان دەکرێت وەک هۆکارێکی سەرەکی قەڵەوی و نەخۆشیەکانی تر، وای لێهاتوە کە مرۆڤ بەردەوام بە ترسەوە لە نان بڕوانیت و بە گومانەوە بیخوات یان گەر بتوانێت وازی لێبهێنت،دكتۆر کامەران ڕیسوڵ ژاژڵەیی، پزیشکی پسپۆڕی زانستی خۆراک زانیارییەكانی لەوبارەیەوە خستوەتەڕو:

1. ئەو زیانانەی کە باس کراون بریتین لە زیانەکانی ئاردی سپی واتە ئاردی سفر و  هەمو پسپۆڕان کۆکن لە سەر ئەوەی کە پێویستە نان لە ئاردی بۆر دروستبکرێت، چونکە  ئاردی بۆر وەک دانەوێڵە تەواوەکان پۆلیین دەکرێت و هەر سێ پێکهاتوەکانی گەنمی تێدایە لە کاتێکدا ئاردی سپی تەنها لە (Endosperm) دروستدەکرێت و بەشی زۆری ڕیشاڵ و ڤیتامین و کانزاکانی تێدا نییە.

2. نان  بڕێکی زۆری کالۆری تێدا نییە واتە بە تەنها نابێتە هۆی قەڵەوی و زۆری کێش،  بەڵام نانێک کە لە ئاردی سپی دروست کرابێت یەکێکە لەو خۆراکانەی کە دەبێتە هۆی قەڵەوی ورگ،  هەروەها بە هۆی کەمی ماددە ڕیشاڵیەکان و بەرزی (glycemic index ) ئەگەری توشبون بە نەخۆشی شەکرە زیاتر دەکات، ئاردی بۆر و ئاردی گەنمەشامی و شۆڤان و ئاردی جۆ و ئاردی بادام باشترن و مرۆڤ درەنگتر هەست بە برسیەتی دەکات. 

3. بڕی ڕێگەپێدراو ڕۆژانە لە ئارد بە شێوەیەکی گشتی  بریتیە لە (178  گرام)،  بەڵام  ئەو ڕێژەیە بە پێی جۆری خواردن و پیشە و چالاکی جەستە و ئەنجامدانی وەرزشەوە  دەگۆڕێت، واتە ڕۆژانە نزیکەی دو نانی بازاڕ،  بەڵام  لە یادمان نەچێت کە خۆراکی تری وەک پیتزا  و کێک و ئیشی هەویر و پسکیت ئارد هەیە. 

4. لە کوردستانی باشور نانی بازاڕ بڕی زیاتری لێ دەخورێت کاتێك کە گەرم بێت و نانی تیری و هەورامی کەمتری لێ دەخورێت. 

5. ڕێژەیەکی دیاری کراو  لە دانیشتوان ماددەی گلوتینی ناو گەنم و جۆیان پێ ناکەوێت و هەرسی ناکەن، لە ئەمریکا ڕێژەی (%7) دانیشتوان ئەم حاڵەتەیان هەیە، واتە زۆرینەی خەڵک ئەو کێشەیان نییە و ئاردی سپی بڕی گلۆتینی زیاتری تێدایە.

6. بونی ڕەشکەو شمڵی و تۆوەکانی تر  لە ناو نانی ئاردی بۆر سودەکانی زیاد دەکات، هەروەها بە کارهێنانی خومرە لە بری سۆددە  بژاردەیەکی زۆر تەندروستە. 

7. گرنگترین هۆکاری قەڵەوی بریتییە لە خواردنی بڕی زیاتر لە پێویستی لەش لە کالۆری لە ڕۆژێكدا، خواردنی دەوڵەمەند بە کاربۆهێدراتی ساددەی وەک ئاردی سپی و برنجی سپی  و شەکری دروستکراو وشیرینی بڕێکی زۆر لە کاربی تێدایە، لە هەمان کاتدا دەبێتە هۆی زو برسی بونەوە، بەڵام ماددە پڕۆتینەکان ماوەیەکی زۆر زیاتری دەوێت تا هەرس دەکرێن و درەنگتر مرۆڤەکە برسی دەبێتەوە ، کەس نییە بە نان و ماست یا نان و تەماتە قەڵەوبێت  بەڵکو کۆی خۆراکی خوراو و جۆرەکەی بە درێژایی ڕۆژەکە  پێویستە هەژمار بکرێت.

8. لە کۆتایی دا  کاتی ئەوە هاتوە کە نانی ئاردی بۆر لە بری نان و سەمونی  ئاردی سپی بخورێت ڕۆژانە

تەندروستی دەروونیی چییە؟ هۆکاری تێکچونی دەروونی چیە؟؟
هەموو ساڵێک لە ١٠ی تشرینی یەکەمدا، وەک رۆژی جیهانی تەندروستی دەروونیی دانراوە، گرنگە بزانرێت تەندروستی دەروونیی چییە و بە چ شێوازێک دەتوانرێت پارێزگاری لێ بکرێت وەک چۆن گرنگی بە تەندروستی جەستە دەدرێت.
ماڵپەڕی "سامسا"ـی ئەمریکی لە بابەتێکدا، بە وردی باس لە تەندروستیی دەروونی دەکات و کێشەکانی باس دەکات، هەروەها ئاماژە بە چارەسەرەکانی دەدرێت، وەک هەموو کێشەیەکی تەندروستی، دەروونیش دەکرێت کێشەی بۆ پەیدا ببێت.
تەندروستی دەروونیی بریتییە لە باشبوونی هەستەکان، سۆز و پەیوەندی کۆمەڵایەتی کەسێک، کاریگەرییەکانی لە کاردانەوە، دەربڕینی هەستەکان، دیاریکردنی هەڵبژاردەکان بە راستی و چۆنیەتی مامەڵە کردن لەگەڵ فشارەکاندا دەردەکەون.
تەندروستی دەروونیی لە هەموو قۆناغەکانی ژیاندا گرنگە، لە منداڵی و هەرزەکارییەوە تا تەمەنی پیریی، لە ماوەی ژیانتدا ئەگەر تووشی کێشەی تەندروستی دەروونی ببیت، ئەوا بیرکردنەوە و باری دەروونی و رەفتارەکانت کاریگەرییان لەسەر دروست دەبێت.
گرنگترین جۆرەکانی تێکچوونی تەندروستی دەروون بریتین لە "خەمۆکی، تێکچوونی کەسایەتی کۆمەڵایەتی، دڵەڕاوکێ، شیزۆفرینیا، ئازاردانی کەسییەتی، فشاری دەروونی".
زۆر هۆکار هەن بۆ تێکچوونی تەندروستی دەروون، کە گرنگترینیان ئەمانەن:
١. هۆکارە بۆماوەییەکان، بۆ‌هێڵەکان، کاردانەوەکانی مێشک.
٢. یەکێک لە ئەندامەکانی خێزان پێشتر تووشی ئەم کێشەیە بووبێت.
٣. توندوتیژی لە کاتی منداڵیدا.
٤. هۆکاری کۆمەڵایەتی، وەک تەنها بوون یان فۆبیای کۆمەڵایەتی.
٥. فشاری درێژخایەن لەسەر کەسەکە، بۆ نموونە لەسەر شوێنی کار یان ماڵەوە.
- بەمشێوەیە چارەسەر بۆ کێشەی تەندروستی دەروونیی وەربگرە:
١. رێگەی یەکەم دەبێت پەیوەندی بە پزیشکی پسپۆڕەوە بکەیت تاکو بزانیت چۆن مامەڵە دەکەیت لەگەڵ ئەم کێشەیە.
٢. خۆت بە دوایدا بچۆ و زانیاری زیاتری لەسەر وەربگرە، بەتایبەت ئەو کێشە دەروونییەی تۆ تووشت بووە.
٣. رێککردنەوەی سیستمی خەو، خەوتنێکی باش سوود بە مێشک و دەروونت دەگەیەنێت.
٤. پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانت فەرامۆش مەکە، بەتایبەت کاتێک پێویستت بە یارمەتییە.
٥. بە ناو سروشتدا بگەڕێ و پشوو بە مێشکت بدە.

چۆن بزانین سییەکانمان ناساغە.....؟
ئازاری پشت و شان:
هەرچەندە بە نیشانەی دەگمەن هەژمار دەکرێن، پشت و شان تەنانەت ئازاری سنگ دەتوانن ئاماژەبن بۆ سەرەتای شیرپەنجەی سییەکان، ئەگەر لە قۆناغە سەرەتایکەکاندا دیاری بکرێت، ئەوا ئەگەری زۆرە چارەسەر بکرێت، ئەگەر ئەم ئازارە بەهێزتربوو و زیاتر درێژەی کێشا لە ئازاری پشت، یاخود زۆر کات هەستت بەمە کرد. ئەوا سەردانی پزیشک بیرۆکەیەکی زۆر باشە.
کۆکە:
کۆکەیەک دەکرێ ئاماژەبێت بۆ شتێکی سادە، وەک سەرمابوونێکی باو. بەڵام ئەگەر نیشانەکانی وەک؛ نەخۆشییە درێژ خایەنەکان بوو، ئەوا زۆر گرنگە جۆری کۆکەکان جیابکەیتەوە. کۆکەی تیژ دەکرێت نیشانە بن بۆ شیرپەنجەی سییەکان، بەتایبەت ئەگەر لەگەڵ نیشانەی دیکەدا بێن وەک کۆکە بە خوێنەوە.
هەناسە سواری، هەناسە بڕکێ:
کورتبوونەوەی هەناسە دەکرێت هۆکارەکەی حاڵەتەکانی دڵ یاخود هەناسە بێت، وەک ڕەبۆ و هەستیاری، ئەگەر ئەزموونی ئەمانەت کرد ئەوا بیرۆکەیەکی باشە ژینگەکەت بگۆریت و بتوانیت لە شارەکە بچیتە دەرەوە بۆ ماویەک، یاخود ڕۆتینێکی ڕاهینان و مەشقکردن تاقی بکەیتەوە.
زەردبوونی چاو و پێست:
ئەم حاڵەتە دەتوانێت زۆر بەئاسانی خۆتی لێ ڕزگار بکەیت. هێشتا بەنیشانەیەکی گرنگ هەژماردەکرێت، چونکە بە ئاماژەیەکی ڕوون دادەنرێت کە جگەر کێشەی تێدایە و ئەمەش هۆکارەکەی شیرپەنجەی سییەکانە.
نەخۆشی زەردووی حاڵەتێکە وادەکات پێست زەرد ببێت، ئەمەش کاریگەری لەسەر چاو دەبێت و ڕەنگەکەی زەرد هەڵدەگەڕی و ئەگەر تیژ بێت ئەوا دەگۆڕیت بۆ زەردێکی تاریک.
بێ هێزیی:
هەموو کەس کات بۆ کات هەست بە بێ توانایی دەکەن و ئەمەش ئاساییە، دەکرێت کەم خەوی یاخود سترێس وڕاڕایی هۆکارەکەبن، بەڵام ئەگەر بێ هێزیەکەت نائاسایی بوو، زۆر کات هەستت پێکرد و کۆکەکەت بەرۆکی بەرنەدایت و حەزت بۆ خواردنیش نەما ئەوا دەکرێت ئاماژە بێت بۆ کێشیەکی تەندروستی لە سییەکانتدا.

نیشانه‌کانی تێکچوونی گه‌ده‌ چین........؟


تێکچوونی گــــــــــــــــــــــــەدەت بە خواردنەکان نەخۆشیەکە کەدەبێتە ھۆی تێکدانی ئامێری کرداری ھەرسکردنی گەدەی مرۆڤ بە ھۆکاری خراپی ئەو خواردنانەی کە دەیخۆیت بۆ نموونە گۆشتی خراپ یان ھێلکە یان ماسی خراپ کە کۆمەڵێک بە کتریا و ڤایرۆس دەگرێتە خۆی کە دەبێتە ھۆی تێکـــــچوونی گەدە ژەھراویبوونی گەدە.

سەرباری ئەوەی کە ئەم خواردنانە دەبێتە ھۆی تێــــــــــــــــکدانی گەدە پێویستە ھەموو کەسێک پێش ئەوەی دەست بکات بە ھەر خواردنێک دەستەکانی پاک بشوات گرنگی بە پاک و خاوێنی خۆی و ئەو خواردنانەش بدات کـــــــــــــــــــــــــــــە دەیخوات ھەمیشە پێویستە سەوزە و میوە بە پاکی بشۆرێتەوە پێش ئەوەی دەست بکرێت بە خواردنی، ھەروەھا ئەو خواردنانەی کە بۆ ماوەیەکی زۆر لەناو سەلاجەدا (بەفرگر) دا ھەڵگیراون پێویستە ئەو خواردنە خراپانە لاببرێت نەخورێت.

بە گوێرەی راپۆرتێکی تەندروستی رێخراوی جیھانی ئاماژە بۆ ئەوە دەکات لە کۆی گشتی (٦٠٠) ملیۆن کەس کە لەناو ھەر (١٠) کەسدا کەسێک توشی تێکچوونی گەدەو تەسەمووم دەبێت ساڵانە لە ئەنجامی خواردنی خراپەوەیە، ھەروەھا (٤٢٥)ھەزار کەسیان دەمرێت کە لە نێوانیاندا (١٢٥) ھەزار منداڵ ھەیە بێجگە تا تەمەنی (٥) ساڵی.

بۆ چارەسەرکردنی تێکچوونی گەدە پێویستە ھەوڵبدرێت خواردنی شلەمەنییەکان بخورێت تاوەکو بتوانرێت قەرەبووی ئەو مـــــــــــــــــــادە و خواردنانە بکرێتەوە کە لەش لە دەستی داوە ھەروەھا ھەوڵبدرێت میوەی وەک سێو مۆز و چای رەش بخۆیتەوە.


گرنگترین نیشانەکانی تێکچوونی گەدە بریتی یە لە......

(تێکچوون و قورس بوونی لەش، سکــــچوون، ئازاری سەرئێشە، ڕشانەوە، گێژبوون و خەو بردنەوە، بوونی بەرزی پلەی گـــــــەرمی لەش (تا)، بوونی ھەستی سەرما لە لەشدا (لەرز)، لە ھۆش خۆچوون و گێژبوون و بورانەوە، ئازاری ماسولکەکان و دەمارەکانی لەش).

ئازاری گەدە یەکێکە لەو ئازارانەی لەماوەی چەند خولەکێکدا دەتوانێت لە کەسێکی پڕ لە وزە و چالاکییەوە بتگۆڕێت بۆ کەسێک کە توانای جوڵەی نەمێنێت هەرچەندە لەوانەیە بۆماوەیەکی زۆر بەردەوام نەبێت، بەڵام لەو کاتەدا دەبێتە هۆی ناڕەحەتییەکی زۆر بۆ کەسەکە.
ئازاری گەدە ئەگەر بەبەردەوامی نەبێت ئەوا هیچ ترسی نییە و چەندین هۆکاری هەیە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە چارەسەربکرێت بۆئەوەی دۆخەکە خراپتر نەبێت، ئەم خواردن و خواردنەوە سروشتیانە یارمەتی کەمکردنەوەی ئازاری گەدە دەدەن:
-ماست
لەکاتی دروستبوونی کێشەکانی گەدە و ئاوسانی سک خواردنی ماست سوودێکی زۆری بۆ کرداری هەرس دەبێت و چارەسەری کێشەکانی گەدە دەکات.
-شیر
ئازای گەدە لەوانەیە ببێتە هۆی سووتانی گەدە و ئازاری زراو، خواردنەوەی کوپێک شیر چارەسەری ئەو کێشەیە دەکات.
-چای زەنجەبیل
لەکۆنەوە چای زەنجەبیل وەک چارەسەرێک بۆ کێشە و ئازاری گەدە بەکارهێنراوە و سوودێکی زۆری بۆ هێورکردنەوەی گەدە و کرداری هەرس هەیە.

چۆن چاوەکانت دەپاڕێزیت؟

۱-پشکنینی چاو بە شێوەیەکی ساڵانە.
۲-چاویلکەی دژە هەتاو بە کار بهێنە چونکە دتپارێزێت لە تیشکی سەروو وەنەوشەیی کە تەنها لە ڕۆژی هەوریشدا هەر هەیە.
۳-پشو بدە بە چاوت هەموو ۲۰ دەقیقە لە بەکار هێنانی کۆمپیوتەر،لاپتۆپ،موبایل و ئایپاد ۲۰ چرکە پشوو بە چاوت بدە.
٤-دوور بکەوەرەوە لە جگەرە کێشان.
۵- وەرزش بکە ئە مە دەبێتە هۆی پاراستنی چاو لە هەندێک نەخۆشی.
٦- بە کارهێنانی چاویلکەی پاراستن لە کاتی کارکردندا وەکو لەحیم کردن ،بەرد شکاندن،دارتاشی چونکە ساڵانە بیست و چوار ملیۆن کەس تەنها لە ئەمریکا چاویان بە هۆی کارکردن بریندار دەبێت وە لە سەدا ۹۰ ٪ی دەتوانرێت بە پاراستن ڕوو نەدات.
۷- خواردنی تەندروست بخۆ وەکو سەوزە و میوەو ماسی بۆ پاراستنی چاو لە هەندێ نە خۆشی یان کەمکردنەوەی ڕوودانی هەندێ نە خۆشی.
۸- زۆر خواردنه‌وه‌ی ئاو.